دستور سران و جـامعه نگران

بررسی مواضع روسای سه قوه درباره قتل داریوش مهرجویی و همسرش و بازخوردهای اجتماعی این رخداد

قتل داریوش مهرجویی و همسرش آن هم در شهرکی که ضریب محافظت و امنیت در آنجا بسیار بالا است، موجی از نگرانی را در جامعه فراهم کرده است. اگرچه رؤسای دو دستگاه قضا و دولت نسبت به بررسی و پیگیری این قتل تلخ، دستوری ویژه صادر کرده‌اند اما به دلیل ابهامات زیاد و موج‌سازی برخی جریانات در شبکه‌‌های اجتماعی، نگرانی‌ها رو به افزایش است. تا جایی‌که در برخی تحلیل‌ها و اظهارات، این قتل با قتل‌های زنجیره‌ای دهه 70 مقایسه می‌شود. کارشناسان در گفت‌وگو با هم‌‌میهن جو روانی حاکم بر جامعه و وظایف و مسئولیت‌های مسئول ذیربط را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند.

قتلی هولناک بار دیگر جامعه‌ ایرانی را در بهت و اندوه فرو برد. داریوش مهرجویی و همسرش وحیده محمدی‌فر در جنایتی خونین و به‌شدت خشونت‌بار در منزل شخصی‌شان در زیبادشت کرج به قتل رسیدند. اجساد آنها روز شنبه 22 مهرماه در ساعت 22:25 دقیقه توسط فرزندشان مونا مهرجویی کشف شد. در پی این حادثه، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکید کرد که روشن‌ شدن ابعاد قتل داریوش مهرجویی را با جدیت مطالبه و پیگیری می‌کند. ساعاتی بعد از یافتن اجساد نیز دادستان عمومی و انقلاب فردیس اعلام کرد، داریوش مهرجویی و همسرش با ضربات متعدد چاقو به قتل رسیده‌اند. همچنین حسین فاضلی‌هریکندی، رئیس کل دادگستری استان البرز اظهار داشت: «ضرباتی با چوب و یا جسم سخت نیز به سر مرحوم مهرجویی برخورد کرده است که منجر به شکستگی سر نشده و علت فوت نبوده است. طبق گزارش پزشکی قانونی فرضیه‌ها درمورد تجاوز درمورد هر دو نفر از مقتولین منتفی است.» این قتل در شرایطی رخ داد که محل زندگی خانواده مهرجویی یعنی شهرک زیبادشت محله‌ای محافظت‌شده و دارای ضریب امنیتی بسیار بالایی است؛ به‌نحوی که به صورت 24 ساعته گشت در این منطقه حضور و فعالیت دارد. وقوع چنین قتل خونباری در شهرکی محافظت‌شده سوالات بسیاری را به ذهن جامعه تداعی می‌کند. اینکه چطور چنین قتل فجیعی به این راحتی و بدون دردسر خاصی رخ داده، مشخص نیست. سخنگوی فراجا در آخرین اظهارنظر درباره دستگیری مظنونین این پرونده گفت: «تاکنون 7 مظنون در پرونده قتل داریوش مهرجویی و همسرش بازداشت شده‌اند.»

واکنش مقامات کشور به قتل مهرجویی

غلامحسین محسنی ‌ اژه‌ای رئیس قوه قضائیه در نشست روز گذشته شورایعالی قضایی درباره قتل مهرجویی و همسرش گفت:«از همان ابتدای امر، مسئولان قضایی مربوطه به موضوع ورود کرده و من نیز شخصاً پیگیری و تاکید کردم که با بهره‌گیری از کلیه امکانات، هرچه سریع‌تر قاتل یا قاتلین شناسایی شوند و پرونده آن‌ها با سرعت و دقت رسیدگی و منتهی به صدور حکم شود تا خدای‌ناکرده امنیت روانی مردم مورد خدشه قرار نگیرد؛ این قبیل موضوعات چنانچه با سرعت و دقت در رسیدگی همراه باشد، موجب تزریق احساس امنیت هرچه بیشتر به مردم و شهروندان می‌گردد و در نقطه مقابل، چنانچه در بررسی‌ها و رسیدگی‌ها به این مقولات و موضوعات متناظر، تعلل صورت گیرد، افراد منافق و سودجو شروع به تحریک و انتشار مطالب کذب و القاء ترس و ناامنی می‌کنند.»

علی بهادری ‌ جهرمی، سخنگوی دولت نیز از دستور ویژه ابراهیم رئیسی، رئیس ‌ جمهوری ، برای پیگیری پرونده قتل داریوش مهرجویی و همسرش خبر داد و گفت: «در جلسه روز یک‌شنبه هیئت دولت وزارتخانه‌های کشور و فرهنگ و ارشاد اسلامی پیرامون حادثه دلخراش قتل کارگردان مطرح کشور، داریوش مهرجویی و همسر ایشان و اقداماتی که طی ساعات اولیه انجام شده، گزارشی ارائه کردند. پیرو این گزارش رئیس‌جمهور ضمن عرض تسلیت به مناسبت فقدان این هنرمند برجسته به خانواده ایشان و جامعه هنری کشور، به بخش‌های انتظامی و امنیتی دستور دادند تا با جدیت و سرعت مضاعف موضوع مورد بررسی قرار گرفته و نتایج اقدامات به مردم نیز اطلاع‌رسانی شود.»

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس نیز در پیامی این حادثه تلخ را تسلیت گفت و تاکید کرد که «باید تا روشن‌شدن تمام ابعاد آن و دستگیری عامل یا عاملان، توسط نهاد‌های ذی‌ربط پیگیری شود.» نظام‌الدین موسوی، سخنگوی هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی نیز ضمن تسلیت این حادثه گفته است:«از جایگاه مجلس برای بررسی سریع و شفاف پرونده و بازداشت و برخورد قاطع با جانیان، پیگیری خواهیم کرد.»

واکنش چهره‌های سیاسی

سیدمحمد خاتمی، رئیس دولت اصلاحا ت نیز در پی این حادثه پیامی صادر کرد. متن این پیام به شرح ذیل است: «خبر تلخ و سهمگین بود؛ دست ناپاک جنایتکار یا جنایتکارانی، هنرمند اندیشمند و خلاق نام‌آشنا و همسر بزرگوارشان را به قتل رساند. این جنایت بزرگ دل همه دوستداران هنر و آنان را که حرمت انسان و عظمت ایران را پاس می‌دارند، به درد آورد. من این مصیبت را به جامعه هنری و همه اصحاب فضل و فرهنگ به‌ویژه به بستگان محترم عزادار تسلیت می‌گویم و از پیشگاه حضرت پروردگار شادی روان این دو عزیز و تندرستی و شکیبایی بازماندگان معزز را خواستارم. امید است که با پیگیری مسئولان ذی‌ربط هرچه زودتر عامل یا عاملان این جنایت شناسایی و به دست عدالت سپرده شوند.» سیدحسن خمینی نیز در پیامی درگذشت داریوش مهرجویی و همسر وی را تسلیت گفت. در متن این پیام آمده است:«درگذشت فاجعه‌بار و تلخ کارگردان اندیشمند کشورمان جناب داریوش مهرجویی و همسر گرامی‌شان بسیار تأسف‌برانگیز و خسارت‌بار است. تأسف از بابت فقدان هنرمندی ارزشمند که برای نسل‌های مختلف و سال‌های طولانی سخن‌ساز و اندیشه‌پرداز بود. اینجانب ضمن عرض تسلیت به خانواده ایشان و جامعه هنری کشور و به‌ویژه به خانواده بزرگ سینمای ایران، از خدای متعال برای درگذشتگان، رحمت و مغفرت را مسألت دارم و امیدوارم هرچه زودتر مسبب یا مسببان این فاجعه مشخص گردیده و به مجازات لازم برسند.»

مواضع متفاوت دو روزنامه

روز گذشته روزنامه اصولگرای کیهان در مطلبی مدعی شده است که قتل داریوش مهرجویی شبیه قتل مجید شریف بوده است. در این مطلب آمده است:«آیا مسئولان محترم امنیتی و اطلاعاتی کشور، میان قتل مرحوم مهرجویی که رسانه‌های صهیونیستی را با قاطعیت رانده بود و مورد مشابه آن یعنی قتل مرحوم مجید شریف تشابهی نمی‌بینند؟!» گفتنی است مجید شریف یکی از فعالان سیاسی ملی-مذهبی و دارای مواضع ضدصهیونیستی بود که در سال 1377 نام او به‌عنوان یکی از قربانیان پرونده موسوم به قتل‌های زنجیره‌ای ثبت شد. واکنش دیگر اما مربوط به روزنامه جمهوری اسلامی بود. مسیح مهاجری، مدیرمسئول این روزنامه ضمن بررسی نکاتی که باید در بررسی این پرونده مورد توجه قرار گیرد، در بخشی از این مطلب نوشت:«اگر بررسی‌ها به واقعیت تلخی از قبیل ارتکاب این جرم توسط باندهای توطئه‌گر داخلی منتهی شد، مبادا ملاحظه‌ای صورت بگیرد و با توسل به توجیهات غیرشرعی و غیرقانونی از اعلام اسامی و برخورد با افراد آن باندها خودداری شود. در نظام اسلامی آحاد مردم با هر دین و مذهب و مرام و سلیقه‌ و گرایشی دارای کرامت انسانی هستند و قانون باید از آنها حمایت کند. مسئولان نظام فقط با اِعمال چنین روشی است که می‌توانند از این نظام پاسداری کنند.» اگرچه در نگاه هر دو رسانه ظن به اجرای یک قتل سیستماتیک و سازماندهی‌شده بسیار قوی است اما به نظر می‌رسد رویکرد دو گروه نسبت به بانیان احتمالی این قتل از دو جنس متفاوت است.

ساختار از منتقدان حمایت نمی‌کند

سعید خراط‌ها، مردم‌شناس و جامعه‌شناس درباره تبعات و پیام این نوع قتل برای جامعه به هم‌میهن گفت:«قتل مهرجویی و همسرش اگر به‌طور جدی رسیدگی نشود، می‌تواند احساس ناامنی را در جامعه ایجاد کند. وقتی برخی روزنامه‌ها از جمله روزنامه کیهان در این‌باره به قتل‌های زنجیره‌ای کنایه می‌زنند، ممکن است اینگونه به نظر برسد که ساختار سیاسی از افراد منتقد و معترض، حمایت نکرده و امنیت آنها را تضمین نمی‌کند.» او با اشاره به خبری مبنی بر اینکه مدت کمی پیش از وقوع قتل، همسر مهرجویی نسبت به تهدید شدن به قتل ابراز نگرانی می‌کند، ادامه داد:«با این حال از آنها حمایتی نمی‌شود، ‌این موضوع می‌تواند باعث ایجاد این بیم در جامعه شود که ممکن است مخالفان به این شیوه سرکوب شوند.» خراط‌ها موضوع را از جنبه دیگری نیز بررسی و عنوان کرد:«به واسطه حجم بسیار بالا و کنترل‌نشده مهاجرانی که وارد کشور شده‌اند، مردم دچار سوءظن نسبت به دولت شده‌اند و اینکه ممکن است از طریق این افراد هراقدامی صورت گیرد اما به افراد دیگری مثلاً خارجی‌ها نسبت داده شود. این درحالیست که دولت موظف بوده به جلوگیری از ورود بی‌رویه این افراد و کنترل و نظارت شدید نسبت به این موضوع اقدام کند. بااین حال دولت این افراد را رسماً وارد کشور کرده است و به نظرات هیچ‌یک از متخصصان نیز در این زمینه گوش نکرده است.» این جامعه‌شناس با بیان اینکه این مسئله تهدیدی علیه مردم است، افزود: «در شرایطی که در شهرکی با میزان محافظت بالا که درهای آن بسته بوده و با نگهبان و دوربین تحت کنترل قرار دارد، شخصی معروف و یکی از سرمایه‌های انسانی کشور چنین سلاخی می‌شود، ناامنی در جامعه احساس می‌شود.» او تاکید کرد:«از منظر جرم‌شناسی این کشتار می‌تواند یک جنایت خاص سازماندهی‌شده محسوب شود. این قتل به قتل‌های ناموسی،‌ قتل بر سر اختلافات مالی و ارث و میراث و... شباهت ندارد.»

تلاش کیهان برای انحراف مسیر بررسی‌ها

سعید شریعتی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب با بیان اینکه مهرجویی از سرمایه‌های هنر ایران بود، به هم‌میهن گفت: «از باب حقوق شهروندی بر عهده دستگا‌ه‌های انتظامی و قضایی کشور است که در اسرع وقت ابعاد این جنایت را برای رسیدگی عادلانه به حقوق بازماندگان و افراد صاحب حق تحت رسیدگی قرار دهند.» او با بیان اینکه فارغ از اینکه این افراد از هنرمندان این کشور بوده‌اند، این افراد شهروندان این جامعه نیز هستند و این حق را دارند که به پرونده‌ آنها رسیدگی سریع شود، ادامه داد:«نباید در این زمینه استثنایی قائل شد. این وظیفه پلیس آگاهی و دستگاه قضایی و دادستانی است که هر چه سریع‌تر ابعاد این جنایت را روشن کنند و قاتلان، ‌مجرمان و مرتکبان این فاجعه را به‌سزای عمل خودشان برسانند. این مسئله یک امر کلی است.» شریعتی با تاکید براینکه در این پرونده خاص، هنرمند مطرح و شناخته‌شده‌ و مؤثر در جامعه مورد چنین جنایتی قرار گرفته است و افکار عمومی به صورت جدی متأثر شده است، اظهار کرد:«این موضوع وظیفه مضاعفی را برای دستگاه‌های مسئول ایجاد می‌کند که برای التیام این نگرانی درجامعه اقدام عاجل و مؤثر کنند. دقت و سرعت در رسیدگی به این ماجرا حائز اهمیت است از این جهت که اطاله این بررسی‌ها ممکن است به بروز و گسترش گمانه‌زنی‌ها و شایعات بدون پشتوانه منجر شود. اگر روایت‌های مغلوط شکل بگیرد قاعدتاً امکان اینکه روایت متأخر و درست آثار روایت‌های متقدم را رفع کند، کاهش می‌یابد. به همین دلیل هرچه سریع‌تر و دقیق روایت اصلی را که بر مستندات محکمه‌پسند مبتنی است و می‌تواند افکار عمومی را اقناع کند، از سوی دستگاه‌های مسئول در اختیار افکار عمومی قرار بگیرد تا جایی‌که به روند رسیدگی به پرونده خللی ایجاد نکند.» این فعال سیاسی با اشاره به اینکه فضای بی‌اعتمادی در کشور نسبت به روایت‌های ساختار حاکم نسبت به ماجرا وجود دارد، تصریح کرد: «همواره این بدگمانی‌ها نسبت به روایاتی که دستگاه‌های انتظامی و قضایی در این نوع ماجراها ارائه می‌دهند، وجود دارد و دلیل این موضوع نیز رفتار اشتباهی است که در گذشته درباره پدیده‌های مختلف وجود داشته است. در نتیجه به این بی‌اعتمادی دامن زده شده است. بنابراین دستگاه‌های مسئول موظفند که با توجه به وجود این بی‌اعتمادی، روش‌های خود را به سمتی سوق دهند که اطلاعات دقیق و شفاف و غیرقابل خدشه باشد تا باعث شکل‌گیری شایعات یا گمانه‌زنی‌های اشتباه نشود و دستگاه‌های مسئول بتوانند از روایتی که درباره این حادثه تلخ ارائه می‌کنند، دفاع کرده و افکار عمومی را اقناع کنند.» او درپاسخ به این سوال که روزنامه‌‌ای مانند کیهان این قتل را یادآور قتل‌های زنجیره‌ای می‌داند، این موضوع چه تاثیری بر جامعه دارد؟ خاطرنشان کرد:«در سال‌های گذشته در این جامعه از این دست جنایت‌ها به‌صورت مکرر رخ داده است و فارغ از عامل این نوع حوادث و تحلیل و ماجراهای پشت آن، ما تجربه قتل‌های زنجیره‌ای را داریم. نهایتاً به‌رغم اینکه وزارت اطلاعات بیانیه داد و موضوع را برعهده گرفت و عوامل خودسر این وزارتخانه را عامل قتل‌های زنجیره‌ای اعلام کرد، اما با گذشت 25 سال شاهد هستیم که روزنامه کیهان روایت متناقضی با روایت اصلی ماجرا ارائه می‌دهد. این کج‌کارکردی رسانه‌ها و تولیدکننده اصلی روایت باعث بی‌اعتمادی جامعه شده است. روزنامه کیهان برای اهداف سیاسی خود، مقدمتاً و بدون اینکه کسی درباره این ماجرا صحبت کرده باشد، دو اقدام می‌کند؛ اول اینکه می‌گوید پشت ماجرای قتل «مجید شریف» صهیونیست‌ها بوده‌اند درحالی‌که روایت اصلی قتل‌های زنجیره‌ای چیزی به جز این بوده است و آنچه رسماً منتشر شد اطلاعیه وزارت اطلاعات بود و دادگاه‌هایی که در این زمینه برگزار شد، نشان می‌دهد فرضیه شریعتمداری و دوستان او اشتباه بوده است اما بعد از 25 سال همچنان این فرضیه را تکرار می‌کند آن‌هم با قصد و غرض. ‌در واقع این روزنامه به نظر من مسیر بررسی‌ها را به انحراف می‌کشاند.»