تصویب طرح اصلاح فرایندهای دبیرخانه کمیسیون ماده ۵ در شورای اسلامی شهر تهران
چرا رأی مثبت؟
چرا شورای اسلامی شهر تهران به طرح اصلاح فرآیندهای دبیرخانه کمیسیون ماده ۵ رای مثبت داد؟ کمیسیون ماده ۵ شهرسازی، نهادی است که در راستای قانون ماده ۵ قانون تعیین حریم شهرها، مناطق شهری و قصبات و نحوه اجرای آن تشکیل می‌شود. این کمیسیون وظائفی دارد که اهم آن تغییر و تصویب طرح‌های تفصیلی است.
چرا شورای اسلامی شهر تهران به طرح اصلاح فرآیندهای دبیرخانه کمیسیون ماده 5 رای مثبت داد؟ کمیسیون ماده 5 شهرسازی، نهادی است که در راستای قانون ماده 5 قانون تعیین حریم شهرها، مناطق شهری و قصبات و نحوه اجرای آن تشکیل می‌شود. این کمیسیون وظائفی دارد که اهم آن تغییر و تصویب طرح‌های تفصیلی است. همچنین کمیسیون ماده ۵، وظیفه دیگری در خصوص لوایح و مقررات شهرسازی و طرح‌های جامع شهری و معماری دارد که در رابطه با چگونگی استفاده و کاربری زمین به لحاظ اداری، مسکونی، فضای سبز و… اظهارنظر می‌کند و سپس اگر تغییراتی در خارج از طرح تفصیلی باشند، بررسی و تصویب خواهد کرد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت این کمیسیون وظیفه تصمیم‌گیری در موارد ذیل را بر عهده دارد:
* تغییر در طرح‌های تفصیلی مصوب: در مواردی که نیاز به تغییر در طرح‌های تفصیلی باشد، کمیسیون ماده 5 می‌تواند با رعایت ضوابط و مقررات، در این طرح‌ها تجدیدنظر کند.
* تصویب طرح‌های تفصیلی جدید: در مواردی که طرح تفصیلی برای منطقه‌ای وجود نداشته باشد، کمیسیون ماده 5 می‌تواند طرح تفصیلی جدیدی را برای آن منطقه تصویب کند.
* تصمیم‌گیری در مورد استثنائات: در مواردی که اجرای طرح‌های مصوب با موانع و مشکلات خاصی روبه‌رو باشد، کمیسیون ماده 5 می‌تواند با رعایت ضوابط و مقررات، استثناءهایی را برای حل این مشکلات در نظر بگیرد.
* بررسی و صدور مجوز ساخت و ساز در موارد خاص: در مواردی که ساخت و ساز با قوانین و مقررات مغایرت داشته باشد، کمیسیون ماده 5 می‌تواند با بررسی موضوع و صدور مجوز، به این امر رسیدگی کند.
بسته به اینکه کمیسیون مزبور مربوط به کدام استان باشد اعضای کمیسیون ماده ۵ متفاوت خواهد بود، اما در تهران این کمیسیون با ریاست شهردار تهران تشکیل می‌شود و سایر اعضا عبارتند از:
* رئیس شورای اسلامی شهر تهران به عنوان عضو ناظر
* نماینده وزارت نیرو
* نماینده وزارت کشور
* نماینده وزارت راه و شهرسازی
* نماینده وزارت جهاد کشاورزی
* نماینده سازمان حفاظت محیط زیست
* نماینده وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
* معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران
* رئیس دبیرخانه کمیسیون ماده 5
کمیسیون ماده 5 نقش بسیار مهمی در مدیریت و توسعه شهر تهران ایفا می‌کند. تصمیم‌گیری‌های این کمیسیون بر روی چگونگی توسعه شهر، استفاده از زمین، حفاظت از محیط زیست، جمعیت‌پذیری شهر، ایجاد سرانه‌های عمومی و... تأثیرگذار بسیار تأثیرگذار است.
چالش‌های اصلی کمیسیون ماده 5 چیست؟
چالش‌های کمیسیون ماده 5 به طور کلی به موانع و مشکلات موجود در فرآیند تصمیم‌گیری و عملکرد این کمیسیون اشاره دارد که می‌تواند بر شفافیت، عدالت، کارایی و اثربخشی آن تأثیر منفی بگذارد. با این حال، لازم به ذکر است که این موارد ممکن است در همه شهرها و در همه موارد به یک اندازه وجود نداشته باشند و شدت و نوع آنها نیز می‌تواند متفاوت باشد. به طور خلاصه، چالش‌های کمیسیون ماده 5 را می‌توان به این صورت خلاصه کرد:
1-شفافیت و دسترسی به اطلاعات:
* عدم شفافیت کامل در تصمیم‌گیری‌ها: بعضی از تصمیمات کمیسیون ماده 5 به طور شفاف و با ذکر دلائل کافی برای عموم منتشر نمی‌شود، یا بعضاً با تأخیر فراوان منتشر می‌شود. به عنوان مثال، ممکن است کمیسیون ماده 5 تصمیمی در مورد تغییر کاربری زمینی بگیرد، اما دلایل و مستندات کافی برای این تصمیم را به طور شفاف منتشر نکند. این امر می‌تواند منجر به ابهام و سوءظن در مورد نحوه تصمیم‌گیری شود و اعتماد عمومی را کاهش دهد.
* محدودیت دسترسی به اطلاعات: اطلاعاتی مانند مصوبات جلسات، گزارش‌های کارشناسی، نظرات مختلف در مورد پروژه‌ها، روند تصمیم‌گیری و مصوبات کمیسیون، ممکن است به راحتی در دسترس عموم نباشد یا با تأخیر در دسترس قرار گیرد. این امر می‌تواند مانع از نظارت و ارزیابی عملکرد کمیسیون توسط شهروندان و نهادهای مدنی شود.
* عدم اطلاع‌رسانی کافی به ذی‌نفعان: در بسیاری از موارد، ذی‌نفعان از تصمیمات کمیسیون و نحوه تأثیر آن بر پروژه‌هایشان به طور کامل مطلع نمی‌شوند. فرض کنید یک پروژه ساختمانی در نزدیکی محل زندگی شما در حال اجرا است. ممکن است شما به عنوان ساکن منطقه از تصمیمات کمیسیون ماده 5 در مورد این پروژه و نحوه تأثیر آن بر زندگی شما مطلع نباشید. این امر می‌تواند منجر به بروز اعتراضات و مشکلات بعدی شود.
2-تأثیرگذاری روابط و لابی‌گری:
* احتمال تاثیرگذاری روابط و لابی‌گری در تصمیم‌گیری: بعضی از منتقدین معتقدند که روابط و لابی‌گری در تصمیم‌گیری‌های کمیسیون ماده 5 نقش دارد و این امر می‌تواند منجر به تصمیمات ناعادلانه و مغایر با اصول شهرسازی شود. در برخی موارد، ممکن است افراد یا گروه‌هایی با نفوذ، با استفاده از روابط خود در کمیسیون، تلاش کنند تا تصمیمات به نفع پروژه‌های خود تغییر کند.
* عدم شفافیت در نحوه تعامل با ذی‌نفعان: در برخی موارد، نحوه تعامل کمیسیون با ذی‌نفعان و نحوه اعمال نظر آنها در تصمیم‌گیری‌ها شفاف نیست. ممکن است با برخی از ذی‌نفعان به طور خصوصی و بدون اطلاع‌رسانی به سایرین مذاکره‌ای صورت پذیرد. این امر می‌تواند شائبه عدم شفافیت و اعمال نظرهای خاص را ایجاد کند.
3-عدم توجه کافی به منافع عمومی و شهروندان:
* اولویت‌دهی به منافع خاص به جای منافع عمومی: بعضاً شنیده می‌شود که در برخی موارد، کمیسیون ماده 5 به جای اولویت‌دهی به منافع عمومی و شهروندان، به پروژه‌های خاص توجه بیشتری دارد. فرض کنید یک پروژه تجاری بزرگ در حال اجرا است که می‌تواند منجر به افزایش ترافیک، آلودگی هوا و از بین رفتن فضای سبز شود. اگر کمیسیون ماده 5 بدون توجه به این پیامدهای منفی، به این پروژه مجوز دهد، به نظر می‌رسد که منافع عمومی و شهروندان در اولویت قرار نگرفته است.
* ضرورت توجه کافی به مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی: اگر تصمیماتی بدون در نظر گرفتن پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی پروژه‌ها گرفته شود، می‌تواند به محیط زیست و زندگی اجتماعی شهروندان آسیب برساند.
4-کند بودن روند تصمیم‌گیری:
* طولانی شدن زمان رسیدگی به پرونده‌ها: در برخی موارد، زمان رسیدگی به پرونده‌ها در کمیسیون ماده 5 طولانی می‌شود که می‌تواند مشکلات و هزینه‌های زیادی را برای ذی‌نفعان ایجاد کند. این تأخیرها ممکن است به دلیل پیچیدگی‌ها یا عدم هماهنگی بین نهادهای مختلف باشد که باید روندهای آن بهبود پیدا کند.
* عدم وجود سازوکارهای شفاف برای تسریع فرآیندها: عدم وجود قوانین و دستورالعمل‌های شفاف و دقیق برای تسریع فرآیندهای تصمیم‌گیری می‌تواند منجر به طولانی شدن زمان رسیدگی به پرونده‌ها در کمیسیون ماده 5 شود.
5-عدم تخصص کافی برخی اعضای کمیسیون:
از آنجا که اعضای کمیسیون ماده 5 بر اساس جایگاه حقوقی‌شان تعیین می‌شوند، طبیعی است که بعضاً تخصص کافی در زمینه شهرسازی و مسائل مرتبط با آن را نداشته باشند. به عنوان مثال، ممکن است برخی از اعضای کمیسیون تخصص کافی در زمینه مسائل مربوط به ترافیک، محیط زیست یا مسائل اجتماعی را نداشته باشند. این امر می‌تواند منجر به تصمیماتی شود که پیامدهای منفی برای شهر و شهروندان به دنبال دارد. البته پیش‌بینی کارگروه فنی برای رفع این نقیصه است، اما نهایتاً تصمیم‌گیرندگان اصلی، اعضای کمیسیون هستند. البته این اشکالات به طور کلی در مورد فرآیندهای کمیسیون ماده 5 مطرح است و به معنای آن نیست که تمام تصمیمات این کمیسیون با این مشکلات روبه‌رو است.
راه‌کارهای برون رفت از مشکلات و حل چالش‌های کمیسیون ماده 5 چیست؟
برای برون‌رفت از چالش‌های مطرح شده در خصوص کمیسیون ماده 5، می‌توان راه‌کارهای مختلفی را در نظر گرفت که به طور کلی به دو دسته راه‌کارهای ساختاری و راه‌کارهای مدیریتی تقسیم می‌شوند:
1-راه‌کارهای ساختاری:
* شفاف‌سازی فرآیندها و قوانین: تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌ها و ضوابط شفاف و روشن برای فرآیندهای تصمیم‌گیری کمیسیون و همچنین اطلاع‌رسانی به موقع و کامل به ذی‌نفعان.
* تقویت نقش نظارت و ارزیابی: ایجاد سازوکارهای نظارتی مستقل و مؤثر بر عملکرد کمیسیون و همچنین ارزیابی دوره‌ای عملکرد آن با توجه به شاخص‌های مشخص.
* بهبود ساختار کمیسیون: تغییر ساختار کمیسیون به گونه‌ای که تخصص و تجربه کافی در زمینه‌های مختلف مرتبط با شهرسازی در آن لحاظ شود.
* به روز رسانی قوانین و مقررات: بازنگری و به روز رسانی قوانین و مقررات مرتبط با کمیسیون ماده 5 با توجه به تغییرات شرایط و نیازهای جامعه.
* ایجاد سامانه اطلاعاتی جامع: طراحی و پیاده‌سازی یک سامانه اطلاعاتی جامع که اطلاعات مربوط به فرآیندهای کمیسیون، تصمیمات اتخاذ شده و مستندات مربوط به آنها را به طور شفاف و قابل دسترس در اختیار عموم قرار دهد.
* افزایش مشارکت شهروندان: ایجاد سازوکارهای مناسب برای مشارکت شهروندان در فرآیندهای تصمیم‌گیری کمیسیون و اخذ نظرات و پیشنهادات آنها.
2-راه‌کارهای مدیریتی:
* آموزش و ارتقای دانش اعضای کمیسیون: برگزاری دوره‌های آموزشی و تخصصی برای اعضای کمیسیون به منظور ارتقای دانش و مهارت آنها در زمینه‌های مختلف مرتبط با شهرسازی.
* تقویت فرهنگ شفافیت و پاسخ‌گوئی: ترویج فرهنگ شفافیت و پاسخگویی در میان اعضای کمیسیون و همچنین ایجاد سازوکارهای تشویق و تنبیه برای رعایت این اصول.
* بهبود ارتباطات و تعاملات: ایجاد ارتباطات مؤثر، شفاف و سیستماتیک میان کمیسیون و ذی‌نفعان مختلف از جمله شهروندان، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی.
* تقویت نظارت و کنترل بر عملکرد کارشناسان: ایجاد سازوکارهای نظارتی و کنترلی بر عملکرد کارشناسان و مشاوران کمیسیون به منظور جلوگیری از بروز هرگونه تخلف و فساد.
* بهبود مدیریت زمان و منابع: بهبود مدیریت زمان و منابع در کمیسیون به منظور تسریع در روند رسیدگی به پرونده‌ها و جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه.
* نکته: اجرای هر یک از این راه‌کارها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری و تعامل میان نهادهای مختلف مرتبط با کمیسیون ماده 5 است. همه مواردی که به آن اشاره شد، بخشی از دلائل طرحی است که پس از ماه‌ها انتظار، کلیات آن در صحن شورای شهر تهران به تصویب رسید. طرح مذکور ممکن است همه موارد پیش‌گفته را تأمین نکند، اما گامی است به سوی شفافیت و احقاق حقوق عامه مردم شهر تهران.
