بررسی اظهارات دیروز رئیس‌جمهور درباره ریشه ناترازی‌ها
پزشکیان: پنهان‌کاری نکنیم
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور با بیان اینکه دولتی بدهکار با ناترازی در بانک‌ها و ناترازی در صندوق‌ها درست کرده‌اند و بعد می‌گویند مشکل را حل کنید و مرتب می‌خواهیم این‌ها را پنهان کنیم، افزود: «ما ابتدا باید بدانیم که کجا هستیم. وضعیت ما از این ناترازی‌ها خوب نیست، اما معنی آن این نیست که نمی‌توانیم از این وضعیت بیرون بیاییم. ما در حال جنگ هستیم، جنگی که این نامردها بر ما تحمیل می‌کنند اما مطمئنم شما می‌توانید به ما کمک کنید.»
گروه خبر: رئیس‌جمهور پیش از ظهر روز گذشته، با حضور در آئین بیست‌وهشتمین دوره روز ملی صادرات، ضمن تجلیل از صادرکنندگان نمونه و ممتاز کشور، پای صحبت‌‌ها و بیان دغدغه‌های این فعالان اقتصادی نشست. پزشکیان در آغاز صحبت‌هایش در این مراسم که در سالن اجلاس سران برگزار شد، به وضعیت جاری فلسطین و لبنان اشاره کرد و گفت: «کدام وجدان بیداری این را می‌پذیرد که چنین آدم‌هایی از انسانیت، حقوق بشر، آزادی و دموکراسی صحبت کنند!؟ حالا می‌گویند آنها تروریست هستند. اگر تو مردی تروریست را بکش. تو می‌گویی تروریست است. از سرزمین خود آنها را بیرون کرده و خانه و کاشانه آنها را ویران کرده‌اند، بعد می‌گویند تروریست هستید. چرا زنان و کودکان را می‌کشید؟»
رئیس‌جمهور افزود: «تعداد آدم‌هایی که این‌ها کشتند و تعداد ترورهایی که آمریکا و دار و دسته آن رسماً در منطقه انجام داده است، کدام‌یک با این تهمتی که به دیگران در خصوص تروریست بودن می‌بندند قابل قیاس است؟»
با توجه به اینکه جلسه با حضور فعالان حوزه صادرات برگزار شده بود، رئیس‌جمهور محور اصلی صحبت‌های خود را از مشکلات جاری اقتصادی در کشور انتخاب کرد. پزشکیان با بیان اینکه یکی از معضلات ما هدف‌گذاری‌هایی است که در نهادهای حکومتی برای بخش تولید می‌شود و بخشی از ناترازی بانک‌ها نتیجه این تصمیمات از جمله مصوبات امثال بنده در مجلس است، اظهار داشت: «از طرفی می‌گوییم به کسانی که ازدواج کرده‌اند فلان قدر وام می‌دهیم، آنها را هم بیمه کنید، پول کجاست؟»
وی با بیان اینکه دولتی بدهکار با ناترازی در بانک‌ها و ناترازی در صندوق‌ها درست کرده‌اند و بعد می‌گویند مشکل را حل کنید و مرتب می‌خواهیم این‌ها را پنهان کنیم، افزود: «ما ابتدا باید بدانیم که کجا هستیم. وضعیت ما از این ناترازی‌ها خوب نیست، اما معنی آن این نیست که نمی‌توانیم از این وضعیت بیرون بیاییم. ما در حال جنگ هستیم، جنگی که این نامردها بر ما تحمیل می‌کنند اما مطمئنم شما می‌توانید به ما کمک کنید.»
پزشکیان خطاب به تجار و صنعتگران، گفت: «شما الان در میدان جنگ هستید، جنگِ موشک نیست، جنگ اندیشه، تولید، تجارت و صنعت است و ما باید بستری آماده کنیم تا شما بتوانید این راه را راحت‌تر طی کنید. دغدغه ما گروه‌هایی است که ممکن است تصمیمات ما آنان را به زیر خط فقر ببرد. ما موظف هستیم آنها را دیده و اجازه ندهیم صدمه ببینند. هر مداخله و نسخه‌ای که برای مملکت می‌نویسیم باید گروه آسیب‌پذیر را ببینیم.»
ناترازی نتیجه پول‌پاشی‌هاست
سیدمحمود میرلوحی، معاون وزیر کشور در دوره اصلاحات و عضو پیشین شورای شهر تهران درباره گفته‌های رئیس‌جمهور به «هم‌میهن» گفت: شیوه اداره کشورهای با اقتصاد برتر، اروپا یا شرق آسیا را که ملاحظه کنید، متوجه می‌شوید که متکی بر درآمدهای مالیاتی هستند. اما کشور ما، از آغاز وابسته به نفت بوده و هست. این درآمد نفتی هم سال‌ها حاتم‌بخشی شده است. این دولت‌هایی که مثال زدم، سه حوزه امنیت، بهداشت و آموزش را در اختیار دارند و بقیه تکالیف را به بخش خصوصی سپرده‌اند. این بخش‌ها را با مالیات اداره می‌کنند. دیگر برای ورزش و فوتبال و سینما از درآمد کشور هزینه نمی‌کنند. بخش‌ها باید با درآمدهای خودشان یا به صورت خیریه از کمک‌های مردمی و مشوق‌هایی که برای مالیات‌دهندگان وجود دارد، خودشان را اداره کنند.
ما متاسفانه به خاطر اینکه نفتی بودیم، از اول فکر کردیم چاه‌های نفت که هست، استخراج می‌کنیم و می‌فروشیم و خرج می‌کنیم. در یک مثال بگویم دولت آقای احمدی‌نژاد در سال ۱۳۹۱، ۱۲۰ میلیارد دلار نفت فروخت. در تمام این سال‌ها درآمدهای نفتی را یارانه دادیم یا در حوزه‌های نامرتبط هزینه کردیم. الان حدود ۱۰۰ میلیارد دلار یارانه سوخت می‌پردازیم. در این مسیر هر جایی که کم‌آوردیم رفتیم سراغ نفت. در چند سال گذشته و در شرایط تحریمی هم که نتوانستیم درست نفت بفروشیم. در این وضعیت دولت پول چاپ کرد، اوراق قرضه منتشر کرد و در نهایت رسیدیم به این نقطه که رئیس‌جمهور گفت.»
وی افزود: «آقای احمدی‌نژاد وقتی از آقای خاتمی دولت را تحویل گرفت ۶۵ هزار میلیارد تومان درواقع نقدینگی کشور بود. حالا ببینید به کجا رسیده است. مرتب پول چاپ کردیم، به دولت ماموریت‌های مختلف داده شد و پول پخش کردند. اگر با این وضعیت پیش برویم، به زودی میزان تولید و مصرف داخلی نفت برابر می‌شود و اصلاً امکان صادرات نخواهیم داشت. لذا در همه جا الان با ناترازی مواجه هستیم؛ از سوخت و انرژی تا آب و بانک و صندوق‌های بازنشستگی. بیش از این نمی‌شود وضعیت را ادامه داد. راهی هم نیست که باز شود. اگر تحریم‌ها برداشته شود و سرمایه‌گذاری در کشور صورت بگیرد و کمی فضای رونق اقتصادی ایجاد و تورم کنترل شود، می‌شود امید داشت که این ناترازی‌ها به مرور رفع شود.»
میرلوحی ادامه داد: «حدوداً از ۶ سال پیش تورم بالای ۴۰ درصد و کسری بودجه ۵۰ درصد است. مرتب هم به این بودجه، تکالیف جدید اضافه می‌کنند. مثلاً تسهیلات فرزندآوری خوب است اما برای کشوری که ۳۰ میلیون نفر آن زیر خط فقر هستند، فایده‌ای ندارد. این مشکلات مزمن شده و به راحتی درمان نمی‌شود. سفره دولت باید کوچک شود، منابعش توسعه پیدا کند، سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی صورت بگیرد و این شرایط تغییر کند.»
وی افزود: «کارشناسان بارها اعلام کرده‌اند که این پول‌پاشی‌ها و بودجه‌دادن‌ها جوابگو نیست و مشکل ایجاد می‌کند. از زمان احمدی‌نژاد که ۵۴ اقتصاددان بیانیه دادند این حاتم‌بخشی‌ها جوابگو نیست تا امروز، با این مشکلات درگیر هستیم. آقای پزشکیان گفتند الان نمی‌توانیم پنهان کنیم چون واقعاً سال‌ها بنایی بر دیدن این وضعیت نبود. زمانی یارانه ۴۵ هزار تومانی معادل ۴۵ دلار بود اما امروز میزان یارانه به 5 دلار هم نمی‌رسد. با اینکه مثلاً ۱۰ برابر شده است. این وضعیت ماست. ما باید منابع پایدار درآمدی داشته باشیم و اقتصاد بنیانش قوی شود که بتواند سیستم را با مالیات اداره کند. دولت یک مجموعه کوچک با حقوق‌بگیرهای محدود باشد. اروپا، ژاپن و کره جنوبی با جی‌دی‌پی‌های چند تریلیون دلاری، کدام‌یک از کارهایی را که می‌کنند ما در ایران انجام می‌دهیم؟ این مجموعه‌ها به نام کار فرهنگی و امر به معروف و ستاد فلان و فلان که باید برای آنها پول‌پاشی صورت بگیرد، کجای دنیا وجود دارد؟ کجا پول فوتبال را دولت می‌دهد؟ قبلاً امام خمینی خیلی بر این موضوع تاکید داشتند که مثلاً مصلی با کمک مردم ساخته شود. طلاب با سازوکارهای مردمی مشغول باشند. الان همه مراکز فرهنگی و حوزوی دولتی شدند. کشورهای عربی نفتی حوزه خلیج‌فارس هم این هزینه‌هایی که ما داریم را ندارند و می‌گویند مجموعه‌های مختلف باید درآمدزا شوند.»
معاون وزیر کشور در دوران اصلاحات، خاطرنشان کرد: «نمی‌شود از یک طرف رودخانه فقر تولید کنیم، بعد با قاشق دنبال رفع مشکلات باشیم. در کشورهای پیشرفته، دانشگاه‌ها هم دارای درآمد هستند و به دولت مالیات پرداخت می‌کنند. چهار میلیارد پوند درآمد یک سال دانشگاه آکسفورد است. این همان مسئله‌ای بود که چند روز قبل مورد توجه آقای پزشکیان قرار گرفت. یک دانشگاه در یک کشور پیشرفته، اندازه فروش یک سال ایران‌خودروی ما درآمد دارد. بنابراین، اشکال جای دیگر است. با پول‌پاشی و به قول رئیس‌جمهور قرار دادن تکالیف بر دوش دولت، مسائلی مثل فرزندآوری حل نمی‌شود. یارانه ماهانه ۴۰۰ هزار تومان، پول رفت و آمد یک روز در تهران با تاکسی اینترنتی هم نیست. حقوقی که یک کارمند در تهران می‌گیرد، به تنهایی نصف اجاره منزل او را هم کفاف نمی‌دهد. این مسائل ریشه‌ای را چطور می‌خواهیم با مصوبه‌ها درست کنیم؟ ایران نیاز به جراحی‌های بزرگ اقتصادی دارد. اقتصاد دستوری باید کنار گذاشته شود. خصوصی‌سازی باور شود و دولت به سر جای خودش برگردد. مسائل عمیق است و نیاز به کارهای کارشناسی جدی دارد.»
پول کشور تمام شده است
سیدمرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشگاه شهید چمران اهواز درباره ریشه مشکلات مورد اشاره رئیس‌جمهور به «هم‌میهن» گفت: «در کشور ما تولید، رفاه اقتصادی و معیشت مردم جزو اولویت نیست. ما در تولید، توزیع و اشتغال مشکل داریم و همه این‌ها به نظر من ریشه‌های غیراقتصادی دارد. ساختار ارزشی ما، این مسائل را در اولویت قرار نمی‌دهد؛ مسائل سیاسی و آرمان‌گرایانه در اولویت است. این ریشه‌های غیراقتصادی مشکلاتی را ایجاد کرد که مسئله ناترازی‌ها صرفاً یکی از آن‌هاست. سازوکار انتخاب و انتصاب کارگزاران دولتی و فرادولتی نیز با همین نگاه صورت می‌گیرد. بنابراین، کارگزاران الزاماً کمکی به افزایش تولید، رفاه یا توسعه نمی‌کنند.
به این سازوکار مدیریتی ناکارآمد و بی‌تدبیری‌ها، وابسته ماندن به درآمد نفتی را هم اضافه کنید. در کنار آن نیز شرایط تحریمی را قرار بدهید که از سال ۱۳۹۷ درگیر آن هستیم که از شرایط زمان جنگ ایران و عراق هم بدتر است. چون در شرایط جنگ، ما هم نفت می‌فروختیم و هم می‌توانستیم هر کالایی را وارد کنیم. تسلیحات آمریکایی را هم با واسطه می‌خریدیم. از سال ۱۳۹۷، نه‌تنها نتوانستیم نفت بفروشیم، بلکه مراودات پولی و تجاری با کشورهای دیگر قطع شد و از لحاظ FATF هم محدود شدیم. در دورانی که درآمد نفتی داشتیم، دولت‌ها تا توانستند نیروی مازاد به دستگاه‌های اداری و اجرایی کشور اضافه کردند. حقوق‌بگیرهایی که هیچ کمکی به تولید نمی‌کنند. مجموع این عوامل، به کشور هزینه تحمیل می‌کرد.»
او ادامه داد: «دولت‌ها به جای اینکه از هزینه‌ها کم کنند، دنبال منابع درآمدی گشتند و این منابع هم در ۷ سالی که از تحریم‌های شدید ایران می‌گذرد، عملاً به اتمام رسید. دولت اموال مازاد خود را فروخت. تا حدی که توانست اوراق قرضه منتشر کند اما الان تقریباً کفگیر به ته دیگ رسیده است. عدم وجود ظرفیت‌های پولی، تحریم‌های حل‌نشده، مدیریت ناکارآمد و وضعیت تنش در منطقه تورم انتظاری را بر کشور تحمیل کرده است.»
افقه با اشاره به مسئله تکالیفی که مجلس بر عهده دولت‌ها گذاشته و مورد اشاره رئیس‌جمهور قرار گرفت، خاطرنشان کرد: «این تکالیف همان کارهایی است که در دوران وفور درآمد نفتی انجام شد. فقط نماینده‌ها نبودند که ردیف‌های اضافه و زائد به بودجه تحمیل کردند. مقامات سیاسی، مذهبی، فرهنگی و قومی هر کدام به اقتضای زمان هر وقت توانستند، ردیف به بودجه کشور اضافه کردند. آقای پزشکیان صرفاً به مجلسی‌ها و مصوبات مجلس اشاره کردند و البته پنهان هم نبوده است. شاید عموم مردم خیلی باخبر نمی‌شدند ولی بودجه در دسترس و قابل مشاهده بوده. مورد مجلس این است که نماینده‌ها به دلایل مختلف از جمله انتخاب مجدد، همواره هزینه به بودجه تحمیل می‌کنند. آن شرایطی که تشریح کردم، با این هزینه‌های اضافه، این ناترازی‌ها را رقم زده است و کشور گرفتار همین ردیف‌هاست. این ناترازی بودجه، در عمل به ناترازی در حوزه‌های دیگر نیز سرایت می‌کند.»
این استاد اقتصاد درباره راه‌های برون‌رفت از این شرایط، گفت: «الان به نقطه‌ای رسیده‌ایم که راهی جز حل مشکل تحریم نداریم. در ۳۴ سال بعد از جنگ و همین ۷ سالی که تحریم بودیم به سمت جایگزینی درآمدهای نفتی نرفتیم. الان کشور مثل آدمیزادی در اوج گرسنگی است که غذا برای خوردن ندارد. راه‌حل کوتاه‌مدت حل این وضعیت، رفع تحریم‌هاست. در میان‌مدت، اگر این تحریم‌ها هم رفع شود باز هم آن مدیریت ناکارآمد همچنان وجود دارد. این سازوکار ناکارآمد اگر تکانی به خود ندهد و تغییر نکند، همچنان به فروش نفت وابسته می‌مانیم. اگر دوباره تحریم شویم یا مثل پایان جنگ که قیمت نفت به یک‌سوم کاهش پیدا کرد، قیمت این محصول هم سقوط کند، با این سازوکاری که حفظ کردیم هیچ مشکلی حل نخواهد شد.»
