جنگ و نابودی اقتصاد گردشگری در خاورمیانه
هانی رستگاران، پژوهشگر گردشگری
با توجه به هزینه‌های قابل‌توجه ناشی از درگیری‌های سیاسی در منطقه‌ی خاورمیانه، اقتصاددانان اغلب به دنبال اندازه‌گیری تأثیر درگیری‌های خشونت‌آمیز در تاریخ مانند جنگ داخلی آمریکا، جنگ جهانی اول و دوم بوده‌اند. گردشگری و اقتصاد صنایع وابسته به آن معمولاً در هنگام وقوع چنین درگیری‌هایی به‌شدت سیر نزولی گرفته و کاهش می‌یابد.
گردشگری، صنعتی حساس است که همواره تحت تاثیر بحران‌ها و شرایط اقتصادی و سیاسی قرار دارد. همین شرایط در مورد صنعت اقامت و مهمان‌داری نیز صدق می‌کند. با توجه به هزینه‌های قابل‌توجه ناشی از درگیری‌های سیاسی در منطقه‌ی خاورمیانه، اقتصاددانان اغلب به دنبال اندازه‌گیری تأثیر درگیری‌های خشونت‌آمیز در تاریخ مانند جنگ داخلی آمریکا، جنگ جهانی اول و دوم بوده‌اند. گردشگری و اقتصاد صنایع وابسته به آن معمولاً در هنگام وقوع چنین درگیری‌هایی به‌شدت سیر نزولی گرفته و کاهش می‌یابد.
از سال ۱۹۶۷، رژیم صهیونیستی در چندین جنگ و عملیات نظامی گسترده شامل جنگ شش‌روزه، جنگ یوم کیپور، انتفاضه اول و دوم و اکنون جنگ اسرائیل- حماس در سال۲۰۲۳ درگیر بوده است. درواقع، خصومت‌ها و اقدامات خشونت‌آمیز اسرائیل در منطقه خاورمیانه، به‌صورت متناوب، گردشگران را طی ۴۰سال گذشته دلسرد کرده است. بعد از انتفاضه دوم، اسرائیل تقریباً یک‌سوم از گردشگران خود را از دست داد.
علی‌الظاهر اسرائیل به دوره‌های درگیری عادت کرده و اقتصاد آن این‌طور برنامه‌ریزی‌شده که به‌سرعت بهبود یابد، اما در موضوع صنعت گردشگری به دلیل آسیب‌پذیر بودن این صنعت، شرایط به گونه‌ی دیگری است. «توریست اسرائیل»، یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های گردشگری این رژیم، می‌گوید که بازگشت به شرایط عادی گردشگری در این کشور عملاً در حال حاضر دور از دسترس و امکان است.
اسرائیل تنها در ژانویه۲۰۲۲ توانست در حوزه صنعت گردشگری ایجاد بازده مالی مناسبی داشته باشد و از آن زمان تاکنون، به دلیل تنش‌های گسترده منطقه‌ای توان احیاء شرایط اقتصاد گردشگری خود را که چیزی در حدود ۱۱/۳درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌داد، نداشته است. آن سال، تقریباً ۲/۷میلیون گردشگر ورودی را ثبت کرد (حدود ۴۱درصد کمتر از ۴/۵میلیون بازدیدکننده در سال۲۰۱۹)؛ اما تا قبل از وقایع هفتم‌اکتبر، تعداد گردشگران در سال۲۰۲۳ به روند نزدیک به سطح قبل از پاندمی کووید-۱۹ بازگشته بود.
از زمان آغاز درگیری‌های جاری بین اسرائیل و حماس، هزاران گردشگر اسرائیل را ترک کرده‌اند که نمایانگر یک رکود بزرگ در صنعت گردشگری اراضی اشغالی است. درست درزمانی که پاندمی کووید پایان‌یافته و کشورها در رقابت جذب توریسم برای رونق اقتصادی خود هستند، خروج گردشگران ضربه بزرگی به صنعت گردشگری اسرائیل زده است.
جنگ اسرائیل علیه غزه همچنین تأثیر زیادی بر گردشگری مصر داشته است، به‌ویژه در جنوب صحرای سینا که ۳۲درصد از کل رزروهای گردشگری مصر را به خود اختصاص می‌دهد. درواقع براساس اعلام انجمن مصری گردشگری و دوستی میان ملت‌ها، از زمان آغاز درگیری، بیش از نیمی از سفرها به جنوب صحرای سینا لغو شده‌اند. گردشگری بین‌المللی یک منبع بزرگ درآمد خارجی برای مصر است که چیزی در حدود ۲۳درصد از تولید ناخالص داخلی مصر را در سال۲۰۲۲ به خود اختصاص داده بود.
در اردن و لبنان نیز تأثیرات منفی بر صنعت گردشگری وجود داشته است، کشورهایی که فصل اوج گردشگری از ماه اکتبر تا اواخر ماه می‌‌‌ادامه دارد گردشگری یکی از منابع اصلی ارز خارجی است. هیچ‌یک از سه کشور مصر، لبنان و اردن در موقعیت اقتصادی مناسب و قدرتمندی نیستند. رکود گسترده‌ی اقتصادی در لبنان از سال گذشته با تورم بسیار بالای کالاهای اساسی آغاز شد، مصر با بحران ورود ارز و تورم بالا مواجه است، درحالی‌که اقتصاد اردن طی دهه گذشته با بیشترین رکود اقتصادی مواجه بوده است.
اگر به سراغ بازیگران و نقش‌آفرینان خاص در صنعت گردشگری برویم، تأثیرات را بر شرکت‌های هواپیمایی، خطوط کشتی کروز، شرکت‌های تور، هتل‌ها و رستوران‌ها بیش‌ازپیش احساس می‌شود. شرکت‌های هواپیمایی بزرگ جهانی مانند یونایتد و آمریکن ایرلاینز برنامه‌های خود را تغییر داده‌اند و عمدتاً پروازها به داخل و خارج از کشورهای اردن، لبنان و اراضی اشغالی را لغو کرده‌اند.
برخی شرکت‌ها همچنین خدمات به لبنان را به حالت تعلیق درآورده‌اند، درحالی‌که اکثر خطوط هواپیمایی منطقه خاورمیانه، از کمتر از ۵۰درصد از ظرفیت خود بهره‌مند هستند. شرکت‌های هواپیمایی مانند ایزی‌جت بسته‌های ویژه‌ی تخفیف‌دار ورودی به اسرائیل را لغو کرده‌اند و تعداد کثیری از شرکت‌های هواپیمایی کلیدی جهان ترجیح می‌دهند مقاصد کمترخطرتری را انتخاب کنند.
شرکت‌های خطوط کشتی کروز نیز بنادر مقصد خود به اراضی اشغالی را لغو کرده‌اند یا به بنادر دیگر در شرق مدیترانه می‌روند. شرکت‌هایی که بخشی از ظرفیت خود را در بنادر داخلی مانند حیفا در شمال اسرائیل مستقر کرده بودند، اکنون بنادر داخلی در کشورهای دیگر را انتخاب کرده‌اند و مسیر منتهی به بندر پرتردد حیفا را دیگر مقصدی امن و مطمئن برای خود نمی‌دانند.
برگزارکنندگان تورهای زمینی، مجبور شده‌اند به دلیل وضعیت امنیتی در اسرائیل و کرانه باختری رود اردن، یا به این دلیل که گردشگران از بیم شرایط امنیتی منطقه سفر خود به کشورهای خاورمیانه را لغو کرده یا به تعویق انداخته‌اند، آن را به‌طور کامل لغو کنند.
در حوزه صنعت اقامت و هتلداری، برخی از هتل‌ها و فضاهای اقامتی در اسرائیل مجبور به تعطیلی شده‌اند، ازجمله برخی از هتل‌های اینترکنتیننتال و ایسراتل که یکی از مراکز مهم و زنجیره‌ای اقامت در اراضی اشغالی محسوب می‌شوند. علت این اتفاق به دو عامل اصلی بازمی‌گردد؛ کاهش چشم‌گیر رزروها از سوی گردشگران و احضار کارکنان هتل‌ها برای خدمت در ارتش اسرائیل.
همچنین، بسیاری از رستوران‌ها که زمانی از مراکز موردتوجه گردشگران داخلی و خارجی بوده، به دلیل تعدیل نیرو و اعزام بخشی از کارکنان آن‌ها برای خدمت در ارتش، به تعطیلی و تغییر کاربری کشیده شده‌اند. در شرایط موجود مکان‌های دیدنی کمتری در کشور وجود دارد؛ زیرا سایت‌های تاریخی، موزه‌ها، پارک‌ها و ذخایر ملی توسط دولت تعطیل شده‌اند و عملاً بازدید از آن‌ها مقدور و ممکن نیست.
وضعیت گردشگری به‌طورکلی به دلیل جنگ‌افروزی و جنایات رژیم صهیونیستی در منطقه خاورمیانه، وضعیت نابسامان و اسفناکی را می‌گذراند و بسیاری از کشورهای این حوزه که بخش زیادی از اقتصاد را با ایجاد و سرمایه‌گذاری بر روی زیرساخت‌های عمرانی و رفاهی، متکی به صنعت گردشگری نموده بودند عملاً طی دو سال اخیر دچار بحران‌های بزرگ اقتصادی شدند که استمرار این روند به گسترش فقر، کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی در منطقه، سلب امنیت عمومی، نگاه منفی عامه مردم جهان نسبت به این منطقه حساس و اقتصاد ناپایدار منجر خواهد شد.
