بررسی اقدام ارتش اسرائیل علیه پایگاه نیرو های سازمان ملل در جنوب لبنان
حمله به حافظان صلح
بر اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه طرفین یک مخاصمه مسلحانه تنها می‌توانند نیروهایی درگیر در نبرد را هدف حملات خود قرار دهند؛ مسئله‌ای که رفتار تهاجمی اسرائیل نسبت به نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در لبنان را نقض قواعد حقوق بین‌الملل تفسیر می‌کند.
«صبح روز پنجشنبه نیروی موقت سازمان ملل در لبنان (یونیفل) مورد حمله نیروهای نظامی اسرائیل قرار گرفتند.» خبری که فرحان حق، معاون سخنگوی سازمان ملل اعلام کرد. او دراین‌باره گفته است:«در پی شلیک یک تانک مرکاوا (اسرائیل) به سمت یک برج دیده‌بانی در مقر یونیفل در الناقوره، دو تن از نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در لبنان مجروح شدند.» همان روز «دنی دانون» سخنگوی رژیم صهیونیستی در سازمان ملل هم به یونیفل هشدار داد که برای ایمن ماندن باید پنج کیلومتر بیشتر به شمال لبنان بروند. آندریا تننتی سخنگوی یونیفل تاکید کرده است این هدف‌گیری به احتمال زیاد عمدی بوده است:«نیروهای ما برای بازگرداندن ثبات به لبنان آنجا هستند. تصمیم گرفتیم تا زمانی که شورای امنیت تصمیم دیگری بگیرد، در مواضع خود باقی بمانیم. ورود به جنوب لبنان نقض حاکمیت لبنان و قطعنامه ۱۷۰۱ سازمان ملل است و در حال حاضر وضعیت باید در سازمان ملل مورد بحث قرار گیرد.»
واکنش‌های جهانی به اقدام نظامی علیه یونیفل
این حمله البته واکنش سازمان ملل و سایر کشورهای جهان را به دنبال داشت. از جمله آنکه آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل ضمن محکوم کردن اسرائیل به دلیل حمله علیه نیروهای حافظ صلح این سازمان در لبنان، بر لزوم تلاش گسترده برای جلوگیری از بروز جنگ فراگیر در این کشور تاکید کرد. او ضمن درخواست برای توقف حمله به این نیروها توسط نظامیان اسرائیلی این اقدامات را نقض قوانین بین‌المللی توصیف کرد.
دبیرکل سازمان ملل همچنین خواستار انجام هر کاری برای جلوگیری از بروز جنگ همه‌جانبه در لبنان شده و گفت:«ما نمی‌توانیم اجازه دهیم درگیری در خاورمیانه تشدید شود و امنیت جهانی را تهدید کند.» دو نیروی مجروح یونیفل اهل اندونزی هستند. این خبر را رتنو مرسودی، وزیر خارجه اندونزی و همچنین دبیرکل سازمان ملل متحد اعلام کردند. اندونزی به‌عنوان کشوری که گفته می‌شود ۱۲۳۲ سرباز در یونیفل مستقر در جنوب لبنان دارد، در واکنش به خبر اعلام کرد:«حمله به اماکن و پرسنل سازمان ملل به منزله نقض جدی قوانین بین‌المللی بشردوستانه است.»
همچنین یک سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید هم حملات رژیم اسرائیل به مقر نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در جنوب لبنان را عمیقاً نگران‌کننده خواند. او خطاب به اسرائیل تاکید کرد که نباید، امنیت صلح‌بانان سازمان ملل مورد تهدید قرار بگیرد.
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم ضمن محکوم کردن این حمله، اقدام اسرائیل را عبور از خطوط قرمزی دانست که اتحادیه اروپا به آن قائل است. مقامات کشورهای فرانسه و ایتالیا نیز پس از این حمله، خواستار تشکیل جلسه میان کشورهای اعزام‌کننده نیرو به یونیفل شدند. وزیر دفاع ایتالیا در این رابطه گفت: «این حمله حادثه یا اشتباه نبوده است. اسرائیل با حمله به پایگاه‌های یونیفل قوانین بین‌المللی را نقض می‌کند.»
همچنین وزارت امور خارجه این کشور هم در واکنش به این حملات سفیر رژیم اسرائیل را احضار کرد. اسپانیا هم دیگر کشوری بود که این اقدام اسرائیل را محکوم کرد. «سیمون هریس» نخست‌وزیر ایرلند نیز در پیامی این حملات را نگران‌کننده و غیرقابل تحمل خواند. وزارت خارجه ترکیه اما در این رابطه بیانیه‌ای صادر و اعلام کرد: «حملات اسرائیل به نیروهای سازمان ملل پس از کشتار غیرنظامیان در غزه، کرانه باختری و لبنان، مظهر این تصور است که جنایاتش بدون مجازات باقی می‌ماند. جامعه بین‌المللی موظف است اطمینان حاصل کند که اسرائیل از قوانین بین‌المللی تبعیت می‌کند.»
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در این‌باره در صفحه اجتماعی ایکس نوشت: «... تعرض به صلح‌بانان سازمان ملل مثال دیگری از قانون‌شکنی و وقاحت موجودیتی است که طی یک سال گذشته بیش از ۲۲۰ نفر از کارکنان سازمان ملل را در غزه کشته است؛ سفیرش منشور سازمان ملل متحد را پاره کرده؛ وزیر خارجه‌اش دبیرکل سازمان ملل را عنصر نامطلوب معرفی کرده؛ و نخست‌وزیر جنگ‌طلبش از صحن مجمع عمومی سازمان ملل برای تهدید و ارعاب سایر کشورها استفاده کرده است. جامعه جهانی باید برای اقدام جمعی علیه این شر، به پا خیزد.»
زیدآبادی: حافظ کدام صلح؟
احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی نیز از جمله افرادی است که به این اقدام اسرائیل واکنش نشان داد. او با انتشار مطلبی در کانال تلگرامی خود با عنوان «حافظ کدام صلح؟» این پرسش را مطرح کرد که نیروهای «حافظ صلح» کدام صلح را در مرز لبنان و اسرائیل حفظ کرده و مانع کدام درگیری شده‌اند؟
زیدآبادی در این یادداشت نوشت:«حمله ارتش اسرائیل به پایگاه نیروهای سازمان ملل -یونیفل- در جنوب لبنان اعتراض بسیاری از کشورهای جهان را به دنبال داشته است. نیروهای حافظ صلح سازمان ملل چندین دهه است که در مرز لبنان و سوریه با اسرائیل مستقر شده‌اند. این نیروها به‌خصوص پس از جنگ ۳۳ روزه حزب‌الله و اسرائیل در سال ۲۰۰۶ تعدادشان افزایش یافت و به ده تا پانزده هزار نفر رسید. هزینه سالانه این نیروها صدمیلیون دلار آمریکا تخمین زده می‌شود. اینک که بحث بر سر حمله به این یونیفل بالا گرفته است جا دارد بپرسیم که این نیروهای «حافظ صلح» کدام صلح را در مرز لبنان و اسرائیل حفظ کرده و مانع کدام درگیری شده‌اند؟»
مشاور روزنامه هم‌میهن در ادامه نوشت:«در عصر «جهانی شدن» گمان می‌رفت که سازمان‌های بین‌المللی به‌خصوص سازمان ملل برای حل بحران‌های مختلف بشر اقتدار و نقش بیشتری پیدا کنند، اما عملاً اقتدار آنها رو به اضمحلال گذاشته است.»
نگاهی به قطعنامه ۱۷۰۱
ضروریست بدانید که نیروهای حافظ صلح در لبنان موسوم به یونیفل براساس قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت در این کشور حاضر شدند. در واقع به دنبال درگیری نظامی گسترده میان حزب‌الله و اسرائیل در ژوئیه ۲۰۰۶ که کشتار و جراحت غیرنظامیان و آوارگی اجباری آنها را به دنبال داشت، شورای امنیت قطعنامه‌ای را براساس فصل هفتم منشور ملل متحد، به شماره ۱۷۰۱ صادر و موضوع را تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌المللی قلمداد کرد.
در این قطعنامه از هر دو طرف خواسته شده است که اقدامات مسلحانه خود را فوراً متوقف کنند و دسترسی غیرنظامیان به کمک‌های بشردوستانه را تضمین کنند. همچنین اقدامات فوری برای بازسازی و توسعه لبنان از دیگر مفاد این قطعنامه است. حضور و استقرار نیروهای حافظ صلح ملل متحد (یونیفل) در کنار ارتش لبنان و تعیین اختیارات و وظایف یونیفل مواردی هستند که در همین قطعنامه ۱۷۰۱ به آن پرداخته شده است.
ماده «۸» این قطعنامه به «برقراری آتش‌بس دائم» میان اسرائیل و لبنان می‌پردازد. در بند «ب» این ماده تاکید شده است که تنها سلاح موجود در این منطقه(۲۰ کیلومتری عمق لبنان) باید سلاح ارتش لبنان و نیروهای یونیفل باشد. همچنین در ماده ۱۴ قطعنامه از دولت لبنان خواسته شده است تا از ورود سلاح به داخل مرزهای خود جلوگیری کند و از نیروهای یونیفل خواسته شده است تا دولت لبنان را در این زمینه یاری دهد.»
نقض حریم صلح‌بانی، نقض قواعد بین‌الملل
اگرچه هنور از جزئیات حمله اسرائیل به مقر یونیفل به صورت کامل منتشر نشده است اما باید به این موضوع توجه کرد که نیروهای سازمان ملل، نیروهایی بی‌طرف هستند که در مخاصمات شرکت نمی‌کنند و براساس قواعد بین‌المللی طرفین یک مخاصمه مسلحانه باید بی‌طرفی این نیروها را محترم بشمارند. نیروهای یونیفل به موجب قطعنامه شورای امنیت ایجاد شدند، در نتیجه هم لبنان و هم اسرائیل با توجه به تعهدی که در برابر شورای امنیت برعهده دارند مکلف هستند بی‌طرفی و سلامت این نیروها را تضمین کنند؛ تعهدی که نقض شده است.
این درحالیست که قطعنامه‌های شورای امنیت مانند قوانین بین‌المللی الزام‌آور بوده و نقض آنها همان نقض قوانین بین‌المللی است. از طرف دیگر بر اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه طرفین یک مخاصمه مسلحانه تنها می‌توانند نیروهایی درگیر در نبرد را هدف حملات خود قرار دهند؛ مسئله‌ای که رفتار تهاجمی اسرائیل نسبت به نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در لبنان را نقض قواعد حقوق بین‌الملل تفسیر می‌کند.
احترام به تمامیت ارضی کشورها و عدم توسل به زور از دیگر مفاد منشور سازمان ملل متحد است؛ چنانچه بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد مقرر کرده است:«اعضای سازمان ملل متحد در روابط بین‌المللی خود از تهدید یا توسل به زور علیه تمامیت ارضی، استقلال سیاسی هر کشور یا هر گونه رفتاری که با اهداف ملل متحد مطابقت ندارد خودداری خواهند نمود.»
از آنجایی‌که حضور نیروهای اسرائیلی در لبنان نقض حاکمیت این کشور است می‌توان این رفتار اسرائیل را نقض یکی از مهم‌ترین قواعد بین‌المللی به شمار آورد. مجموعه این رفتارها قاعدتاً باید مسئولیت بین‌المللی اسرائیل را به دنبال داشته باشد.
تضعیف اسرائیل با نقض قواعد حقوق بشردوستانه
مهدی ذاکریان، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل به این موضوع اشاره می‌کند که استقرار نیروهای حافظ صلح در آن منطقه بر اساس توافقی میان لبنان، اسرائیل و اعضای شورای امنیت بوده که بعد از قطعنامه این شورا طی جنگ 33 روزه ایجاد شده است. او به هم‌میهن می‌گوید:«بنابراین اقدام اسرائیل نقض آن توافق است. اما باید مبانی این نقض تعهد هم بررسی شود و مشخص شود که آیا این احتمال وجود دارد که از منطقه تحت کنترل نیروهای حافظ صلح پرتابه‌هایی به سمت اسرائیل شلیک شده باشد یا اینکه اسرائیل نیاز به موقعیت برتر استراتژیک داشته است و به همین منظور با نقض توافق سعی در دور کردن نیروهای حافظ صلح از منطقه داشته است. البته معمولاً اسرائیلی‌ها وقتی اقدامی را انجام می‌دهند، دلایلی برایش پیدا می‌کنند.»
این استاد روابط بین‌الملل تاکید می‌کند که نقض توافق برای اسرائیل گران تمام می‌شود:«زیرا اسرائیل با چنین اقدامی خود را با مسئولیت بین‌المللی مواجه می‌کند. به این موضوع هم باید توجه کنید که اسرائیل سال گذشته و در سال‌های قبل‌تر در مجمع عمومی وضعیت بهتری داشت یعنی هر چه عقب‌تر می‌روید شاهد هستید که وضعیت اسرائیل در جامعه بین‌المللی مناسب‌تر بوده است تا جایی که داشت به «پیمان ابراهیم» با کشورهای عربی هم دست می‌یافت.»
او معتقد است که حتی عملیات 7 اکتبر سال گذشته هم موقعیت نتانیاهو را تضعیف نکرد، بلکه آن را تقویت کرد:«در و اقع این عملیات باعث شد که اسرائیل در جامعه بین‌المللی مطرح شده و از گوشه رینگ بیرون بیاید و وضعیت معکوس شود یعنی بسیاری حق را به اسرائیل داده و گفتند او در موقعیت دفاع قرار داشته و حق دارد از خود دفاع کند. اما به تدریج اسرائیل به دلیل نقض قواعد حقوق بین‌الملل بشردوستانه و نقض فاحش حقوق بشر در غزه و تا اندازه‌ای در کرانه باختری و در این چند ماه اخیر در جنوب لبنان زیر پرسش و سوال جامعه بین‌المللی و در انزوا قرار گرفته است؛ به گونه‌ا‌ی که امسال در اجلاس مجمع عمومی ملل متحد نمایندگان آمریکا نتانیاهو را مورد تشویق قرار ندادند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل وضعیت اسرائیل در میان افکار عمومی را انزواگرایانه توصیف می‌کند:«اقدام اسرائیل در رابطه با یونیفل او را به لحاظ افکار عمومی و جامعه بین‌المللی در انزوای بیشتری قرار می‌دهد و روابط پیچیده‌ی میان اسرائیل و سازمان ملل را دشوارتر می‌کند.»
ذاکریان تاکید می‌کند که اسرائیل پرونده‌های باز بسیاری در سازمان ملل دارد؛ پرونده‌ای در دیوان بین‌المللی دادگستری با موضوع نسل‌کشی و پرونده دیگری در دیوان کیفری بین‌المللی درباره نتانیاهو و وزیر دفاع او؛ مواردی‌که شرایط را برای اسرائیل بغرنج‌تر می‌کنند.
دو نیروی حافظ صلح مجروح‌شده در این حملات از اتباع اندونزی بوده‌اند، آیا به لحاظ قواعد حقوق بین‌الملل برای این کشور حقوق خاصی برای حمایت از اتباع خود ایجاد می‌شود؟ سوالی که این استاد روابط بین‌الملل در پاسخ به آن می‌گوید:«طبعاً، اقدامی که صورت می‌گیرد پلکانی و با توجه به روحیه یک کشور متفاوت هستند. برخی کشورها مانند کشور ما سوال می‌کنند، محکوم می‌کنند و صحبت از انتقام می‌کنند در حالی‌که در عمل، بازدارندگی مؤثری در مقابل اسرائیل و رفتارهای اسرائیل ایجاد نمی‌شود. اما بعضی کشورها متوسل به اقدامات تبلیغی، شعاری یا بحث‌های غیرمقبول در جامعه بین‌المللی نمی‌شوند بلکه مسائل را به صورت تکنیکی و حرفه‌ای دنبال می‌کنند مانند آفریقای جنوبی که توانست اسرائیل را در موقعیت ضعف قرار داده و این رژیم را دچار پریشانی کند.»
به باور او کشور اندونزی هم اقدامات خود را در یک بستر حقوقی و سیاسی پیش می‌برد یعنی هم در شورای امنیت و هم در مجمع عمومی و از سوی دیگر در مراکز حقوقی می‌تواند این موضوع را مورد توجه قرار دهد. اینکه اندونزی از اسرائیل شکایت کند مسئله پیچیده‌ای است اما به هر حال این کشور از مخالفان سیاست‌های اشغالگرانه اسرائیل است.باید این موضوع را مدنظر قرار داد که کشورها اگر چه ممکن است با اسرائیل همراهی نکنند یا سیاست‌های تجاوزکارانه آن را محکوم کنند اما خود را قربانی مخالفت با اسرائیل نمی‌کنند. یعنی در حد اقناع عمومی عمل می‌کنند اما وارد جنگ نمی‌شوند.»
