هیئت منصفه در سیستم قضایی ایالات متحده

مجرم شناخته‌شدن دونالد ترامپ به موجب رای هیئت منصفه بهانه‌ای شد تا جایگاه هیئت‌منصفه در سیستم دادرسی آمریکا و قانون اساسی این کشور بررسی شود. اصل۱۱۱قانون اساسی آمریکا حق محاکمه فوری و عمومی با حضور هیئت‌منصفه را به رسمیت شناخته بنا به اصلاحیه‌های ششم و هفتم قانون اساسی آمریکا در تمامی دعاوی کیفری و حتی برخی دعاوی حقوقی(به خواسته‌ی مطالبه خسارت) هیئت منصفه نقش مؤثری دارد. اگرچه نهاد هیئت منصفه در ایالت‌های آمریکا ارمغان مهاجران انگلیس بوده اما امروز نقش این نهاد قضایی-مردمی در آمریکا به نسبت دستگاه قضایی انگلستان پررنگ‌تر است.

جهت انتخاب هیئت منصفه در کشورهای تابع سیستم کامن لا (آمریکا، انگلستان) از مردم دعوت می‌شود تا برای حضور در هیئت منصفه خود را نامزد کنند. در آمریکا انتخاب اعضا براساس قانون داخلی و قانون اساسی تحت نظر و هدایت مقاماتی است که به مأموران اداره هیئت منصفه معروف هستند؛ به این شرح که لیستی از گروه‌های مختلف هیئت‌منصفه در اختیار دادگاه بوده، ابتدا به قید قرعه اسامی تعدادی از افراد که برای هیئت منصفه نام‌نویسی کرده‌اند از آن لیست‌ها استخراج و سپس از میان این اشخاص اعضاء اصلی هیئت‌منصفه در قالب گروه‌های ۱۲ یا ۲۴ نفره حسب مورد انتخاب می‌شوند.اشخاص برای عضویت در هیئت منصفه لازم است واجد اوصافی از جمله: داشتن تابعیت کشور آمریکا، اقامتگاه شخص در محل تشکیل دادگاه باشد، تمکن مالی و توانایی جسمی، فاقد سابقه‌ی محکومیت کیفری و داشتن توانایی خواندن و نوشتن از جمله شروطی است که در تمامی ایالت‌‌های آمریکا لازم‌الرعایه است.

در نظام آمریکا دادگاه‌های ایالتی و فدرال هر یک به‌طور مجزا برای خود هیئت منصفه مستقل دارند و به اعضاء هیئت منصفه مطابق با ساعات کاری آنها حقوق پرداخت می‌شود. اعضاء هیئت منصفه برای شرکت در جلسه دادگاه تحت تعالیم رئیس دادگاه قرار می‌گیرند. اعضاء هیئت منصفه در این سیستم قضایی به قید قرعه انتخاب می‌شوند. طرفین دعوی یا وکلای ایشان می‌توانند اگر موجبات رد در اعضاء هیئت منصفه ملاحظه کردند نسبت به اعلام آن به ریاست دادگاه اقدام کنند. وکلای طرفین دعوی در دو حالت می‌توانند به انتخاب اعضاء هیئت منصفه اعتراض کنند:

۱- وجود موجبات رد اعضا که شبیه همان موجبات رد دادرس مانند وجود رابطه‌ی نسبی یا ذینفع بودن در ادعای مطروحه یا وجود اختلاف قضایی بین عضو هیئت منصفه با یکی از اصحاب دعوی

۲-در انتخاب اعضاء قانون رعایت نشده، عضو منتخب فاقد اوصاف و شرایط لازم برای عضویت در هیئت منصفه بوده‌.

وظایف و عملکرد هیئت منصفه

راجع به اهمیت و تاثیر نظر و رای هیئت منصفه در دستگاه قضایی آمریکا دو دیدگاه مطرح است؛ بنا بر قوانین فدرال هیئت منصفه در جریان دادرسی نقشی نداشته پس از خاتمه‌ی دادگاه، اعضاء هیئت منصفه عملکرد هیئت قضات را بنا بر شواهد و قرائن بررسی کرده، بنا بر رویه‌های مشابه در پرونده‌ی مورد رسیدگی و قوانین مرتبط با موضوع اظهارنظر کرده و قاضی مکلف است بنا بر رای و نظر هیئت منصفه انشاء حکم کند.

اما رویه‌ی دیگری که در برخی ایالت‌ها و کشورهای متحده‌ی آمریکای شمالی حاکم است، هیئت منصفه نقش بازوی مشورتی داشته و راجع به کلیت موضوع که آیا جرمی رخ داده یا خیر اظهارنظر کرده، تشخیص نوع کیفر و مجازات تحمیلی بر عهده‌ی قاضی است. قابل ذکر است که در هر دو رویه طرح سوالات قانونی از سوی قاضی و طرح پرسش‌های مربوط به وقایع پرونده از وظایف هیئت منصفه است به این معنا که دادگاه تعیین می‌کند که ادله و شهود ابرازی ارزش قانونی دارند یا خیر اما میزان و اعتبار آنها را هیئت منصفه تعیین می‌کند.

پس از تکمیل پرونده وکلای طرفین دعوى و ترجیحاً ابتدا وکیل متهم، سپس وکیل شاکی یا دادستان به‌طور خلاصه موضوع پرونده را برای هیئت منصفه شرح داده، دلایل و مدارک موجود را به هیئت منصفه ارائه می‌دهند.  سپس قاضی برای هیئت منصفه مفاد قانون قابل اعمال در موضوع پرونده را طی خطابه‌ای (کیفر خواست) قرائت می‌کند. پس از آن قاضی از هیئت منصفه می‌خواهد که اظهارنظر کنند، اگر اعضاء هیئت منصفه نتوانستند به نتیجه‌ای برسند به این هیئت منصفه، هیئت منصفه مردد می‌گویند که در این حالت جلسه دادگاه تجدید و اعضاء جدیدی برای حضور در جلسه هیئت منصفه انتخاب می‌شوند و چنانچه اعضاء به تصمیمی رسیدند از دادگاه خارج شده تا پیرامون موضوع بحث کنند.  در اتخاذ تصمیم می‌بایست همه اعضاء به اتفاق نظر برسند البته در برخی از ایالات آمریکا نظر اکثریت ملاک عمل است. در نظام قضایی آمریکا دو نوع هیئت منصفه فعالیت دارند که بنا به موضوع پرونده در جریان دادرسی حضور دارند.

1- هیئت منصفه محاکمه: هیئت منصفه‌ای که به استناد مدارک و شواهد موجود در پرونده در مورد یک پرونده حقوقی یا جزایی تصمیم می‌گیرد تا براساس تعالیم دادگاه قانون را اعمال کند. به این هیئت منصفه، هیئت منصفه کوچک یا هیئت منصفه محاکمه می‌گویند که معمولاً تعداد آنها ۱۲ نفر و دو عضو علی‌البدل نیز برای جایگزینی وجود دارد.

۲-هیئت منصفه عالی: وظیفه هیئت منصفه عالی آن است که تعیین کند دلایل و مدارک کافی برای تعقیب و محاکمه متهم به علت ارتکاب جرم وجود دارد یا خیر، تعداد اعضاء این هیئت ۲۴ نفر است.

تأثیر اظهارنظر هیئت منصفه

پس از آنکه اعضاء هیئت منصفه مدارک و دلایل موجود در پرونده را بررسی کرد اقدام به اظهارنظر می‌کنند. اگر مدارک برای اقامه دادرسی کافی بود، منشی دادگاه بر روی شکوائیه تنظیمی «مهر لایحه وارد است» (پذیرش کیفرخواست) را درج و پرونده وارد مرحله دادرسی می‌شود و چنانچه نظر هیئت منصفه بر توقف دادرسی بود، منشی دادگاه مهر «اتهام وارد نیست» را بر روی شکوائیه درج و پرونده مختومه می‌شود.

رأی هیئت منصفه تنها در حالتی قابل تجدیدنظر است که مخالف قانون یا ادله موجود باشد که در این حالت ممکن است رأی هیئت منصفه نقض شود.