شیپور جنگ در دریای سرخ

محسن صالحی‌خواه

گزارشگر هم‌میهن

بامداد روز جمعه، آمریکا و انگلیس دست به حمله مشترکی علیه مواضع نظامی در خاک یمن زدند. پس از حمله پهپادی و موشکی‌ یمنی‌ها به یک کشتی آمریکایی در ادامه حملات به کشتی‌های عبوری از تنگه باب‌المندب به مقصد اسرائیل یا متعلق به تاجران اسرائیلی، کارشناسان از احتمال افزایش تنش در منطقه دریای سرخ و تنگه باب‌المندب خبر داده بودند. آن حمله پیچیده روز چهارشنبه گذشته، با عملیات مشترک ناوها و هواپیماهای آمریکایی و انگلیسی روبه‌رو شد. حمله بامداد جمعه، در واکنش به آن عملیات تفسیر می‌شود. براساس گزارش‌ها و اخبار منتشرشده، ۱۲ نقطه در خاک یمن هدف قرار گرفته است. یک مقام آمریکایی پس از این حمله به خبرگزاری رویترز خبر داد، عملیات مذکور با استفاده از هواپیما، کشتی و زیردریایی انجام شد. بنا بر اعلام منابع یمنی، در حملات روز گذشته آمریکا و انگلیس ۱۱ نفر شهید و زخمی شدند. این عملیات پس از آن انجام شد که روز پنج‌شنبه، پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی ایالات متحده علیه یمن به دلیل عملیات‌های اخیر در دریای سرخ، در شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید. روز گذشته، به فاصله چند ساعت از حمله آمریکا و انگلیس به اهداف یمنی، یک کشتی آمریکایی در دریای سرخ هدف شلیک یک موشک بالستیک قرار گرفت.

بیانیه‌های آمریکا و انگلیس

فرماندهی مرکز آمریکا – سنتکام – صبح روز گذشته بیانیه‌ای در خصوص این عملیات منتشر کرد: «ساعت 02:30 صبح 11 ژانویه به وقت صنعاء، نیروهای فرماندهی مرکزی آمریکا با همکاری پادشاهی متحده (انگلستان) و پشتیبانی از سوی استرالیا، کانادا، هلند و بحرین حملات مشترکی علیه مواضع حوثی‌ها با هدف کاهش توانایی آن‌ها برای حمله به کشتی‌های آمریکایی و بین‌المللی و کشتی‌رانی تجاری در دریای سرخ انجام داده است. در این عملیات چندملیتی، سیستم‌های راداری، دفاع هوایی، انبارها و سایت‌های پرتاب پهپادهای انتحاری، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک هدف قرار گرفت.»  وزارت دفاع انگلیس نیز دیروز با صدور بیانیه‌ای رسمی، هدف این عملیات را حمله به تاسیساتی که از سوی یمنی‌ها برای عملیات علیه کشتی‌ها در جنوب دریای سرخ استفاده می‌شوند، اعلام کرد. براساس این بیانیه، حمله اخیر در واکنش به حمله روز ۹ ژانویه یمنی‌ها به یک کشتی تجاری آمریکایی و برای کاهش توانایی نیروهای یمن برنامه‌ریزی شده است.

بیانیه یمن

ظهر روز گذشته، یحیی سریع، سخنگوی ارتش یمن نیز در خصوص حملات بامداد جمعه، موضع‌گیری کرد. در بیانیه‌ای که از سوی نیروهای مسلح یمن صادر شد، آمده است: «دشمن آمریکایی و انگلیسی تجاوزی را با ۷۳ حمله به یمن انجام داد. این تجاوز منجر به شهادت ۵ تن و زخمی شدن ۶ تن از نیروهای مسلح یمن شد. ما در هدف قرار دادن تمام طرف‌هایی که از سوی آن تهدید می‌شویم تردید نخواهیم کرد. این تجاوز هرگز ما را از موضع خودمان درباره حمایت از مظلومیت ملت فلسطین باز نخواهد داشت. دشمن آمریکایی-انگلیسی مسئولیت این تجاوز جنایتکارانه علیه ملت یمن را برعهده دارد. حمله آمریکا و انگلیس بدون پاسخ و مجازات باقی نخواهد ماند. ما در هدف قرار دادن تمام منابع تهدید و تمام اهداف متخاصم در زمین و دریا در راستای دفاع از یمن و حاکمیت آن تردید نخواهیم کرد. ما همچنان به ممانعت از عبور کشتی‌های اسرائیلی یا کشتی‌هایی که در دریای سرخ و بحرالعرب به سمت بنادر اراضی اشغالی می‌روند، ادامه خواهیم داد.»

معاون وزیر خارجه یمن نیز پس از این حمله در اظهارنظری گفت: «کشور ما با یک حمله تجاوزکارانه از طرف کشتی‌ها، زیردریایی‌ها و جنگنده‌های آمریکا و انگلیس روبه‌رو شده است. بدون شک، آمریکا و انگلیس باید منتظر پرداخت بهای گزاف باشند و تبعات این تجاوز آشکار را تحمل کنند.»

واکنش ایران، روسیه و چین

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه حملات نظامی‌بامداد جمعه به چند شهر یمن را شدیداً محکوم کرد و آن را اقدامی خودسرانه، نقض آشکار حاکمیت و تمامیت ارضی یمن و نقض قوانین و مقررات و حقوق بین‌الملل دانست.  کنعانی افزود، این حملات نظامی در راستای استمرار حمایت کامل آمریکا و انگلیس در حدود صد روز گذشته از جنایات جنگی رژیم صهیونیستی علیه ملت فلسطین و شهروندان مظلوم و تحت محاصره کاملِ نوار غزه صورت می‌گیرد. روسیه به دنبال حمله آمریکا و انگلیس به یمن خواستار برگزاری جلسه فوری شورای امنیت شد و لندن و واشنگتن را به تشدید ویرانگری پس از حمله به یمن متهم کرد. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه اعلام کرد، حمله به یمن نمونه دیگری از تحریف قطعنامه‌های شورای امنیت از سوی انگلوساکسون‌ها و نادیده گرفتن قوانین بین‌المللی در راستای تشدید اوضاع در منطقه برای تحقق اهداف ویرانگرشان است. سخنگوی وزارت خارجه چین نیز به این عملیات واکنش نشان داد. مائو نینگ، سخنگوی این وزارت‌خانه با بیان اینکه چین نگران تشدید تنش‌ها در دریای سرخ است، از همه طرف‌ها خواست تا از گسترش درگیری جلوگیری کنند.

نگرانی از رویارویی مستقیم با ایران

پس از عملیات هفت اکتبر، صحبت‌های زیادی در خصوص نقش ایران در این عملیات مطرح شد. اما در نهایت دولت ایران از یک سو نقش خود را در این عملیات تکذیب کرد و آن را یک حرکت فلسطینی خواند، و از سوی دیگر ایالات متحده آمریکا نیز اعلام کرد، بررسی‌های نهادهای اطلاعاتی این کشور نشان می‌دهد ایران نقشی در این عملیات و اطلاعی از اجرای آن نیز نداشته است. اما در این میان، اسرائیلی‌ها علاقه زیادی داشتند که پای ایران را به این عملیات بکشند. حالا با تحولاتی که دریای سرخ شاهد آن است، رسانه‌ها و تحلیل‌گران سیاسی از نقش ایران در این حملات می‌گویند. سنتکام نیز در بیانیه‌های خود که مربوط به وقایع اخیر یمن است، به طور مداوم از ایران نام می‌برد و نیروهای یمنی (انصارالله) را «حوثی‌های تحت حمایت ایران» می‌نامد. برخی تحلیل‌گران معتقدند، با این حمله، منطقه به سمت یک جنگ فراگیر حرکت می‌کند.

جولیان بورگر، خبرنگار ارشد گاردین ساعاتی پس از حمله آمریکا و انگلیس به یمن نوشت: «حملات به حوثی‌ها می‌تواند بایدن را به جنگ منطقه‌ای که او می‌خواست از آن اجتناب کند، نزدیک‌تر کند. زمانی که جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده دستور حمله هوایی به اهداف حوثی‌ها در یمن را صادر کرد، گامی بر می‌داشت که اکنون یکی از اهداف اصلی سیاست خاورمیانه‌ای او  یعنی جلوگیری از یک جنگ منطقه‌ای را به خطر می‌اندازد. مقامات ایالات متحده و متحدانش استدلال می‌کنند که بایدن با انتخاب‌های متنوعی روبه‌رو نبوده است و دیپلماسی، کانال‌های پشت پرده، سیگنال‌ها و تهدیدها نتوانستند حملات بی‌امان حوثی‌ها به کشتی‌ها در دریای سرخ و خلیج عدن را متوقف کند. کشتی‌های کانتینری مجبور شده‌اند مسیر خود را در سراسر آفریقا تغییر دهند و هزینه‌های حمل‌ونقل جهانی را افزایش دهند و تهدیدی برای معکوس کردن دستاوردهای دولت بایدن در برابر تورم شوند؛ آن‌هم درست زمانی که کارزار انتخاباتی مجدد او آغاز می‌شود.»

سایت جماران با انتشار این تحلیل در ادامه نوشت: «ندوه دوسری، محقق غیرمقیم در مؤسسه خاورمیانه، در رسانه‌های اجتماعی نوشت: حوثی‌ها 20 سال است که به شدت به نوعی منتظر درگیر شدن با آمریکا و اسرائیل بوده‌اند. از 7 اکتبر، آنها 45000 مبارز را برای «نبرد فتح موعود و جهاد مقدس» به خدمت گرفتند. امروز آمریکا و بریتانیا رویای آنها را محقق کردند. حوثی‌ها با انعطاف‌پذیری و توانایی خود همواره پیش‌بینی‌ها را زیر سوال برده‌‌اند. زمانی که سعودی‌ها در سال 2015 وارد جنگ داخلی یمن شدند، فکر کردند که این جنگ تا چند هفته دیگر به پایان خواهد رسید. 9 سال بعد، آنها ناامید هستند و تلاش می‌کنند که از درگیری‌ای که برای ریاض مایه شرمساری و برای یمن فاجعه بود، دور بمانند و به آتش‌بسی که در آوریل 2022 توافق شد، چسبیده‌اند. در همین حال، درگیری‌های داخلی بین حوثی‌های رادیکال عمدتاً شیعه، و مجموعه‌ای از گروه‌های سنی، یعنی شورای رهبری ریاست‌جمهوری، ادامه دارد. بزرگترین ترس این است که پس از حملات یک‌شبه، ایالات متحده، انگلیس و متحدان آنها گامی مهم به رویارویی مستقیم با ایران نزدیکتر شوند. یک مقام ارشد دولت آمریکا پنجشنبه‌شب گفت: ایران به صورت عملیاتی در انجام این حملات مشارکت داشته است. آنها اطلاعات را در اختیار حوثی‌ها قرار دادند. آن‌ها همان توانایی‌هایی را در اختیار حوثی‌ها قرار دادند که برای انجام این حملات استفاده کرده‌اند. این مقام گفت پاسخ دولت این خواهد بود که به کمپین فشار اقتصادی و انزوا که آمریکا سال‌ها علیه ایران هدایت می‌کند، پایبند بماند. اما هر تلاشی برای خنثی کردن تهدید حوثی‌ها علیه کشتی‌رانی در آبراه‌های بین‌المللی  احتمالاً مستلزم اقدامات تهاجمی برای جلوگیری از تکمیل زنجیره تسلیحات حوثی‌ها است که به نوبه خود به معنای توقف کشتی‌هایی است که از ایران می‌آیند. با این حال، در حال حاضر، اگر حوثی‌ها به ایجاد اختلال در مسیر تجارت دریایی ادامه دهند، ایالات متحده در حال برنامه‌ریزی برای حملات بیشتر است، به این امید که در مقطعی، آنها محاسبات هزینه‌ها و منافع خود را تغییر دهند.»

سطح درگیری در منطقه تغییر خواهد کرد

اصغر زارعی، تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه با تحلیل عملیات اخیر علیه مواضع نظامی در یمن و مرتبط دانستن آن با جنگ غزه به خبرنگار هم‌میهن گفت: «اتفاقی که بامداد جمعه افتاد، علامت شکست آمریکا و اسرائیل در جنگ غزه است. جنگی که در چهارمین ماه خود بوده و تاکنون هیچ‌گونه دستاوردی برای رژیم صهیونیستی نداشته است. ضمن اینکه طی این چندماه گذشته اسرائیل در همه عرصه‌های نظامی، سیاسی، اطلاعاتی – امنیتی و اقتصادی هزینه‌های زیادی را پرداخت کرده است. ابعاد این فاجعه بعد از این مدت روزبه‌روز گسترده‌تر می‌شود و هیچ‌یک از وعده‌هایی که نتانیاهو داده بود، مثل پیروزی بر غزه، آزادی اسرا، کوچاندن مردم این سرزمین و از بین بردن اقتدار حماس در نوار غزه محقق نشده است. اسرائیل با گذشت بیش از سه ماه، با تحمل تلفات سنگین مجبور به خارج کردن بخشی از نیروهای خود از نوار غزه شده است. به صحنه آمدن مقاومت اسلامی در مناطق مختلف مثل سوریه، لبنان، عراق و یمن نیز صحنه را برای رژیم صهیونیستی سخت‌تر کرده است. عملیات‌های گاه و بیگاه نیروهای مسلح یمن علیه نقاطی در سرزمین‌های اشغالی و شناورهای مربوط به اسرائیل، نیروهای آمریکایی در منطقه را نیز در یک بلاتکلیفی قرار داده است. آمریکایی‌ها حتی در تشکیل ائتلاف دریایی مدنظر خود با عنوان «نگهبان سعادت» نیز شکست خوردند. ائتلافی که قرار بود در دریای سرخ عملیات کند و مانع از حملات یمن به شناورهای مربوط به اسرائیل شود.»   زارعی در خصوص تاثیر این حمله بر تحولات آتی دریای سرخ گفت: «با توجه به حمله اخیر، سطح برخورد یمنی‌ها با اهداف آمریکایی و انگلیسی‌ متفاوت خواهد بود. به غیر از شناورها، پایگاه‌های نظامی این کشورها در حاشیه خلیج‌فارس، شمال آفریقا، دریای سرخ و اقیانوس هند نیز در برد موشک‌ها و پهپادهای یمنی‌ها قرار دارد و یمنی‌ها اعلام کردند، آماده عملیات علیه این اهداف هستند. آمریکا یکی از اهدافش این بود که بتواند یمنی‌ها را وادار به عقب‌نشینی کند. اما بلافاصله دیدیم که وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد عملیات یمن پایان یافته و از طرف مقابل می‌خواهیم که خویشتن‌داری کند و دست از عملیات‌های خود بردارد. این نشان‌ می‌دهد که آمریکایی‌ها ظرفیت لازم را برای مقابله با تهدیدات در منطقه ندارد. پیش از این نیز مواضع مشابهی را از سوی آمریکایی‌ها دیده بودیم که بلافاصله پس از یک عملیات، خواستار خویشتن‌داری طرف مقابل بودند. آمریکایی‌ها ظرفیت ورود به یک جنگ فراگیر را ندارند. اقدام آمریکا می‌تواند یک نقطه‌عطف برای آغاز یک تنش در منطقه باشد. یمنی‌ها اعلام کردند، سطح درگیری از این پس متفاوت خواهد بود. یمنی‌ها چیزی برای از دست دادن ندارند. آن‌ها حدود ۱۰ سال در برابر ائتلافی که معروف به گروه عربی – عبری – غربی بود مقاومت کردند. آن‌ها به رغم دادن خسارات سنگین توانستند پیروزمندانه از این جنگ خارج و حالا به‌عنوان یکی از نیروهای مؤثر مقاومت در منطقه حاضر شوند. در حال حاضر نیز تا زمانی که اسرائیلی‌ها به عملیات خود علیه مردم غزه ادامه دهند، تحرکات یمنی‌ها نیز ادامه دارد. این‌گونه اقدامات آمریکا نیز بی‌تاثیر خواهد بود.»

دریای سرخ برای کشورهای غربی ناامن شد

جعفر قنادباشی، کارشناس خاورمیانه در پاسخ به سوالی مبنی بر احتمال وقوع جنگ گسترده در منطقه به خبرنگار هم‌میهن گفت: «افزایش تنش و بالا رفتن خطر جنگ به نفع هیچ‌یک از کشورهای منطقه نیست. علاوه بر کشورهای غربی، حتی چینی‌ها که کیلومترها از منطقه دور هستند، از جنگ در دریای سرخ متضرر می‌شوند. شاید چینی‌ها بیش از کشورهای غربی، از آب‌راه بین‌المللی دریای سرخ و تنگه باب‌المندب استفاده می‌کنند. اگر این مسیر ناامن باشد، آن‌ها نیز متضرر می‌شوند. چراکه این کریدور ترانزیتی شرق و غرب عالم را به هم متصل می‌کند. بنابراین، قطب‌های اقتصادی دنیا راضی به افزایش تنش در این منطقه نیستند. کشورهای منطقه نیز بسیار آسیب‌پذیر هستند برای همین اراده‌ای برای گسترش جنگ نیست. تصورم این است که تنش در همین محدوده دریای سرخ باقی می‌ماند که باید آن را در تحرکات یمن علیه کشتی‌های مرتبط با اسرائیل و پاسخ‌های آمریکا تعریف کنیم.»

این کارشناس مسائل منطقه درباره چشم‌انداز تحولات در دریای سرخ اظهار داشت: «اشتباهی که آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها کردند، این بود که بنزین بر آتش دریای سرخ ریختند. یمن جغرافیای وسیعی به اندازه دوسوم مساحت ایران دارد، کشوری کوهستانی است و ۳ هزار کیلومتر ساحل در اقیانوس هند و دریای سرخ دارد. جمعیت آن ۳۰ میلیون نفر است که حداقل ۱۰ میلیون آن انگیزه‌ بالایی برای مقابله با آمریکا و اسرائیل دارند. این چیزی نیست که با هدف قرار دادن چند مقر نظامی پایان پیدا کند. در مقطع کنونی و روزها و ماه‌های آتی، کشتیرانی در دریای سرخ بسیار آسیب‌پذیر است؛ کشتی‌هایی بزرگ در این آب‌راه تردد می‌کنند که با سلاح‌هایی نه‌چندان بزرگ و خاص، آسیب می‌بینند و از کار می‌افتند. آمریکایی‌ها نمی‌توانند به هسته مرکزی این عملیات‌ها –نیروهای یمن – آسیبی وارد کنند که این مسئله‌ای بسیار جدی است. این منطقه برای اسرائیل، آمریکا و انگلیس بسیار ناامن شد. اگر آن‌ها بخواهند به کشورهای حامی یمن نیز آسیبی بزنند، در هر صورت این خطر از بین نخواهد رفت. این منطقه فعلاً برای کشتیرانی کشورهایی که نام بردیم، ناامن خواهد بود.»