باز هم گرانی اینترنت؟
گویا تلاش برای افزایش قیمت اینترنت توسط اپراتورها بسیار جدی است به همین دلیل افزایش این موضوع از چند جبهه در دستور کار قرار گرفته است. از یک سو جلسات متعدد با ستاد تنظیم بازار، از سوی دیگر درخواست کتبی به رئیس‌دولت سیزدهم. روز گذشته اپراتورهای ارائه‌دهنده اینترنت در نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار افزایش صددرصدی تعرفه برای بسته‌های دیتای همراه بالاتر از دو گیگابایت شدند. این در حالی است که این روزها اخبارهای متعددی مبنی بر افزایش 30 درصدی تعرفه اینترنت از سوی رگولاتوری شنیده می‌شود زیرا وزیر ارتباطات در دولت کنونی یکی از مخالفان سرسخت افزایش تعرفه اینترنت بوده و بارها در مقابل دوربین‌ها با «افزایش تعرفه، بدون افزایش کیفیت» مخالفت کرده است. حال باید منتظر ماند و دید در شرایطی که به گفته کارشناسان خدمات اینترنت در دنیا با قیمت کمتری در حال ارائه شدن است، آیا بار دیگر در ایران شاهد افزایش تعرفه‌ها، آن‌هم در فضای فیلترینگ و مافیای اینترنت خواهیم بود یا نه؟
روز جمعه بود که سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در سفر به گلستان درباره کیفیت وضعیت اینترنت صراحتاً بیان کرد: «چندبار به وزیر ارتباطات گلایه مردم از سرعت اینترنت را گفتم. شبکه فیبرنوری می‌تواند این کُندی را برطرف کند. توصیه‌ام به وزیر ارتباطات این است که جوان‌ها را دریابید. امروز تمام زندگی مردم ارتباط تنگاتنگی با حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات داشته و همه سطوح زندگی در بستر اینترنت و ارتباطات فضای مجازی قرار گرفته است.» حال یک روز بعد از این اظهارات و اپراتورهای ارائه‌دهنده خدمات ارتباطی به رئیس‌جمهور در نامه‌ای درخواست افزایش تعرفه خدمات موبایل و ثابت را داده‌اند. در بخشی از این نامه دلایل مطرح‌شده چنین عنوان شده است: «به‌رغم افزایش شدید هزینه‌های ناظر به ارائه خدمات ارتباطی، ناشی از افزایش شدید نرخ ارز و تورم بسیار بالا و با عنایت به اینکه عمده هزینه‌های اپراتورها ارزی می‌باشد، تثبیت تعرفه خدمات اپراتورها طی ۵ سال در گذشته منجر به کاهش شدید قدرت سرمایه‌گذاری اپراتورها و مانع توسعه تکنولوژی‌های جدید ارتباطی اعم از ثابت و موبایل شده است. قیمت تجهیزات مخابراتی به دلیل افزایش نرخ دلار چندین برابر شده است درحالی‌که نرخ خدمات در این صنعت ثابت مانده است. این موضوع منجر به کاهش شدید امکان سرمایه‌گذاری نه‌تنها برای توسعه زیرساختهای جدید جهت استفاده از فناوری‌های نو اعم از خدمات نسل پنجم بلکه برای حفظ سطح کیفی خدمات که با توجه به افزایش ترافیک نیاز به افزایش ظرفیت دارد، شده است. در نتیجه افت کیفیت شبکه در سال‌های اخیر را به همراه داشته است. این در حالی است که با توجه به توسعه فناوری‌ها، مردم عزیز کشورمان انتظار افزایش سرعت اینترنت و کیفیت خدمات را دارند.»
در بخشی از این دلایل آمده است: «نیمی از مردم، شامل اقشار کم‌برخوردار، مصرف ماهانه‌ای کمتر از دو گیگابایت در ماه برای خدمات دیتای همراه دارند که در حال حاضر پیشنهادی برای افزایش تعرفه برای این قشر متصور نیست. از طرفی عمده درآمد اپراتور از مشترکین پرمصرف می‌باشد که هیچگونه حساسیتی در خصوص افزایش تعرفه، آن‌هم به میزان حتی دوبرابری ندارند و پرداخت یارانه به این بخش از محل درآمدهای اپراتور یا دولت هیچ ضرورتی ندارد. شایان ذکر است نسبت تعرفه این خدمت به قدرت خرید در کشورهای پیرامونی چندین برابر آن در ایران است. لذا پیشنهاد و درخواست اپراتورها افزایش صددرصدی تعرفه برای بسته‌های دیتای همراه بالاتر از دو گیگابایت است. با توجه به موافقت ستاد تنظیم بازار با افزایش تعرفه، دستور عاجل مبنی بر افزایش تعرفه صددرصدی تعرفه خدمت داده تلفن همراه که طی مراحل متعدد به تایید مراجع مختلف نیز رسیده است و ایضاً اصلاح فوری نظام تعرفه‌گذاری در این حوزه، جهت جلوگیری از ورشکستگی اپراتورهای ارتباطی را صادر فرمایند. با عنایت به شعار حضرتعالی در حمایت از اقشار کم‌برخوردار، در صورت موافقت با پیشنهاد فوق امکان ارائه بسته‌های رایگان و ارزان‌قیمت برای این قشر از کاربران با هماهنگی و مدیریت دولت محترم فراهم است.»
اپراتورهای ثابت و همراه از نهادهای تصمیم‌گیر درخواست دارند در تعرفه خدمات ارتباطی، به‌ویژه تعرفه اینترنت افزایش قیمت دهند، این خواسته با مقاومت دولت مواجه شده است، با این حال این خواسته به‌طور جد مطرح است. مجلس در قانون بودجه 1400 و 1401 اجازه اصلاح تعرفه‌ها را به دولت نداد و مشخص نیست این امکان برای سال آینده نیز همچنان پابرجاست یا نه؟ «سهیل یحیی‌زاده» رئیس کمیته ارتباطات و فناوری اطلاعات فراکسیون راهبردی مجلس درباره وضعیت اینترنت به رسانه‌ها گفته است: «اکثر نمایندگان مجلس با این اقدام که دولت بخواهد بدون برنامه مشخص و بدون ارتقای کیفیت شبکه، تعرفه‌ها را افزایش دهد مخالف هستند. از نظر فنی، اپراتورهای تلفن همراه طی سال‌های اخیر با پایین نگه داشتن تعرفه‌ها و ارائه نکردن اطلاعات دقیق از هزینه‌های تمام‌شده، اتفاقاتی را رقم زدند که حالا با مشکل توسعه نیافتن مناسب شبکه مواجه شده‌ایم.» اما اصل موضوع در این باره راستی‌آزمایی درباره ادعاهای مطرح‌شده از سوی اپراتورها است که هزینه‌های آنها با توجه به تورم بسیار افزایش یافته است. ازآنجا که شفافیت درباره قیمت‌ها وجود ندارد نمی‌توان در این باره نیز راستی‌آزمایی کرد.
افزایش قیمت اینترنت همواره موافقان و مخالفان خاص خود را دارد که می‌توان آن را به منفعت این افراد وابسته دانست اما افزایش تعرفه‌ها لازمه ارائه خدمات باکیفیت است؛ مسئله‌ای که بارها از سوی وزیر ارتباطات بیان و تاکید شده است. متاسفانه در یک دهه اخیر روند ارائه خدمات اینترنت در ایران نه‌تنها بهبود نیافته است بلکه در چند سال اخیر به‌خصوص بعد از اعتراضات 1400 این روند وخیم‌تر شده است. طبق گزارش اخیر اسپیدتست از سرعت اینترنت موبایل و ثابت کشورها در نوامبر ۲۰۲۳ میلادی، میانه سرعت اینترنت موبایل ایران 82/31 و میانه سرعت اینترنت ثابت کشور 76/12مگابیت برثانیه بوده است. جدیدترین گزارش اسپیدتست نشان می‌دهد میانه سرعت اینترنت موبایل و ثابت جهان در یازدهمین ماه ۲۰۲۳ میلادی (نوامبر) به ترتیب 61/48 و 21/90مگابیت برثانیه بوده است.
قیمت اینترنت در دنیا رو به کاهش است
حامد بیدی، کنشگر دسترسی آزاد به اینترنت با اشاره به اینکه این گزاره که در چندسال اخیر اجازه افزایش قیمت اینترنت به اپراتورها داده نشده است، گزاره درستی نیست، به هم‌میهن گفت: «اگر اشتباه نکنم حدود یک سال‌ونیم گذشته بود که اپراتورها بسته‌های طولانی‌مدت را حذف کردند که با این اقدام تاحدودی به‌طور غیرمستقیم قیمت‌ها را افزایش داد زیرا به وضوح میانگین هزینه اختصاص‌یافته برای اینترنت را افزایش می‌داد. اما نکته مهمتر اینکه قیمت هر گیگابایت در دنیا به دلیل پیشرفت تکنولوژی رو به کاهش است؛ به‌طوری‌که در دو دهه گذشته در آمریکا 98 درصد کاهش یافته است. بنابراین نباید تصور کرد که چون تورم داریم، افزایش قیمت اینترنت نیز مجاز است.» او ادامه داد: «از آنجا که مشخص و شفاف نیست که هزینه هر گیگابایت اینترنت برای هر اپراتور چه میزان تمام می‌شود، نمی‌توانیم تصمیم بگیریم که آیا سرعت افزایش تورم از سرعت کاهش هزینه ترافیک بین‌المللی که نُرم جهانی است، بیشتر بوده است یا نه؟ اگر اسکوپ خود را تنها بر تورم داخلی متمرکز کنیم، شاید ایده اپراتورها کاملاٌ مبنی بر اینکه همه چیز مانند منابع انسانی و... گران شده و ما هم باید گران کنیم، منطقی به نظر بیاید اما از طرف دیگر وقتی هزینه اینترنت در جهان کاهش داشته است ما باید بدانیم که هزینه آن چقدر بوده است و باید کماکان قیمت اینترنت کاهش یابد یا اینکه باید گران‌تر شود.» او با بیان اینکه ایرانسل و همراه اول به‌عنوان اپراتورهای اصلی تلفن همراه حداقل بیلان کاری یا گزارش‌های مالی‌شان ضرر و زیانی را در این حوزه نشان نمی‌دهد، اضافه کرد:«این اپراتورها کماکان درآمدهای قابل‌توجهی دارند و سالانه سود می‌برند. در واقع نمی‌توانیم بگوییم که در حال حاضر اپراتورها در حال ضرر و زیان هستند. از طرف دیگر اساساً اقتصاد دیجیتال ایران که مصرف‌کننده اصلی اینترنت است و می‌توان گفت میزان مصرف اینترنت می‌تواند یکی از مصادیق رشد اقتصاد ایران باشد، در سال‌های اخیر سرکوب شده است. با فیلترینگ اینستاگرام که زمانی گفته می‌شد حدود 70 تا 80 درصد از کل ترافیک اینترنت ایران را مصرف می‌‌کند، اقتصاد دیجیتال سرکوب شد. این اتفاق برای پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام و واتساپ هم که بخش قابل‌توجهی از مصرف ترافیک توسط مردم را داشتند نیز افتاد و این پیام‌رسان‌ها نیز سرکوب شدند.»
کنشگر دسترسی آزاد به اینترنت با انتقاد از اینکه مابه‌ازای آنچه فیلتر شد در پلتفرم‌های داخلی اعمال نشد، عنوان کرد: «شاید به واسطه فیلترینگ بخشی از کاربران در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی فعال شدند اما جابه‌جایی رخ نداد. وقتی مزیت‌های بزرگ اینترنت (که در بخش خدمات محاسبه می‌شود) از بین می‌رود و شرایط ایجاد پلتفرم‌های آزاد و مستقل داخلی را نیز به شدت سخت می‌کنید و آنها را تبدیل به پلتفرم‌های خودی می‌کنید و از طرف دیگر کسب و کارهای دیجیتال را نیز با انبوهی از موانع اعم از نماد و مالیات و... مواجه می‌کنید، نمی‌توان انتظار رشد اقتصاد دیجیتال را داشت و به همان میزان، مصرف ترافیک اینترنت نیز رشد کند و در مجموع این موضوع باعث سود بیشتر اپراتورها شود.» کنشگر دسترسی آزاد به اینترنت خاطرنشان کرد: «اگر اپراتورها به دنبال سود بیشتر هستند باید آگاه باشند که لازمه آن رشد اقتصاد دیجیتال است که لازمه این رشد نیز تسهیل کسب‌وکار، رفع فیلترها و آزادی دسترسی به اینترنت است که طبعاً وقتی هیچ‌یک از این موارد رخ نمی‌دهد آنها نیز متضرر می‌شوند. بنابراین به نظر می‌رسد بهتر بود که اپراتورها به شکل واقعی مدافع حقوق کاربران بودند و از حق دسترسی آزاد به اینترنت دفاع می‌کردند و در مقابل فیلترینگ ایستادگی می‌کردند تا بتوانند سود خود را افزایش دهند. توقع مردم از اپراتورها این است نه اینکه درباره همین اینترنتی را که «فیلترنت» نامیده می‌شود و چهارچوب‌های بین‌المللی آن را معادل قطع اینترنت محسوب می‌کنند، با دولت چانه‌زنی کنند که قیمت آن را باز هم افزایش دهند.» بیدی عنوان کرد:«یکی بُعد مکانیک اقتصادی ماجرا مهم است که ریشه آن به انحصار شرکت زیرساخت مخابرات بازمی‌گردد که مانند هر انحصار دیگری فسادزا و آسیب‌زاست. موضوع دیگر نیز مربوط به دسترسی آزاد به اینترنت است که وجود ندارد.»
