مرجعیت علیه فیلترینگ
فیلترینگ همچنان بازار فروش فیلترشکن در ایران را رونق بخشیده و حالا مرجعیت نیز به شرایط کنونی اعتراض داشته و آیت‌الله جوادی‌آملی در دیدار با سیدمحمدامین آقامیری، دبیر شورایعالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی به صراحت اعلام کرد: «هم فضای مجازی بسته می‌شود، هم فیلترشکن فروخته می‌شود؟ این با اخلاق سازگار نیست.»
خریدوفروش فیلترشکن جرم حساب می‌شود. شاید به همین دلیل بود که عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وجود آن را تکذیب می‌کرد اما این تکذیب‌ها روز 20 تیر 1402 شکست؛ آقای وزیر توصیه کرد: «مردم برای حفظ امنیتشان در فضای مجازی، از فیلترشکن رایگان خارجی استفاده نکنند.» به عبارت دیگر مردم چاره‌ای ندارند به جز آنکه فیلترشکن‌های داخلی را بخرند و به توصیه غیرمستقیم آقای وزیر به جرم روی آورند تا بتوانند از اینترنت استفاده کنند. از سوی دیگر ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم آنقدر شیفته فضای مجازی شده که دستورات خود را در این فضا صادر می‌کند و به‌نوعی به‌عنوان کارتابل از آن استفاده می‌کند.
حالا این ضدونقیض‌گویی‌ها، ادامه اعمال فیلترینگ و فروش فیلترشکن‌ها با واکنش آیت‌الله جوادی‌آملی روبه‌رو شده است. او روز گذشته ابتدا درباره استفاده از فضای مجازی تاکید کرد: «در همان اوایل که فضای مجازی مطرح شد، ما گفتیم که این فضا، فضای حقیقی است و نه فضای مجازی. در فضایی که اندیشه ردوبدل می‌شود، در فضایی که شما می‌توانید خواسته‌های خود را مطرح کنید و خواسته‌های دیگران را پاسخ دهید، این فضا، فضای حقیقی است.»
این مرجع تقلید تاکید کرد: «کارها را به‌گونه‌ای انجام دهید که اگر دیگری بفهمد، خجل نشوید. اگر کار و عملی، زیر میزی و رو میزی است که اگر مردم بفهمند، خجل می‌شوید، نباید آن کار را انجام دهید. ضمن آنکه باید بدانیم «وزر» یعنی سنگینی و «وزیر» یعنی کسی که بار سنگین مملکت را برمی‌دارد. باید کاری انجام داد که باری از دوش خود و دیگران برداشته شود و نگذاشت که مردم زیر بار مشکلات، خم شوند. کسی که نداند یا نتواند بار مملکت را بردارد، «وزیر» نیست، خودش «وزر» است. ایرانی‌ها بزرگ‌اند و بزرگ‌زاده، ایران هم تاریخ دارد و هم جغرافیا، در هر کجای ایران قدم بگذارید، آثار باستانی فراوانی وجود دارد. اسلام که آمد، بزرگ بودیم، بزرگوارتر شدیم، لذا همه تلاش باید بر مبنای سطح یک زندگی در شأن مردم باشد.»
آیت‌الله جوادی‌آملی در حالی این اظهارنظر را دارد که اینترنت برای مردم فیلتر است و مجبورند برای ورود به برخی اپلیکشین‌ها، سایت‌ها و برنامه‌ها با فیلترشکن وارد شوند. فیلترشکن‌ها هم علاوه بر پولی که به مردم تحمیل می‌کنند، در سطح جهانی نیز برایشان مشکل‌ساز شده است. برخی از اپلیکشن‌های خارجی فیلترشکن‌ها را به عنوان بدافزار شناخته و کاربران ایرانی حتی در موضوعات تحقیقاتی هم گاه با مشکل روبه‌رو می‌شوند.
درآمد فروش فیلترشکن
فیلترینگ بی‌سابقه که در پی اعتراضات سال گذشته بیش از پیش گسترش پیدا کرد، باعث شد بسیاری از مشاغل خرد و خانگی از بین برود و فروشگاه‌های آنلاین تا پرتگاه ورشکستگی کشیده شوند. بعضی از این مشاغل کار خود را کنار گذاشتند و برخی دیگر به قول خودشان «به خاک سیاه نشستند.» برخی هم با هر مشقتی که هست سعی دارند گلیم خود را از آب بیرون بکشند. کشورمان بیش از 70 میلیون کاربر فعال در اینترنت دارد. از این تعداد، 48 میلیون نفر از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و آنطور که برخی از خبرگزاری‌های داخلی اعلام کردند گردش مالی فیلترشکن‌ها ماهانه 800 میلیارد تومان است.
سال گذشته فیلترینگ گسترده و عجیبی اعمال شد آن‌هم به بهانه «امنیتی بودن شرایط و جو کشور» اما با وجود برطرف شدن شرایط امنیتی این فیلترینگ هنوز هم ادامه دارد. طرحی با نام «صیانت از کاربران فضای مجازی» نیز در پستوی مجلس بررسی شد و بر پایه اصل 85 به تصویب رسید؛ اما این فیلترینگ مخصوص مردم است؛ مردمی که به‌زعم دولت فرهنگ استفاده از فضای مجازی را ندارند و این دولت است که باید برای آنها تصمیم بگیرد و حد و حدود آنها را مشخص کند. در مقابل این تصمیم‌ها برخی از مسئولان و اقشار جامعه از اینترنت بدون فیلتر استفاده می‌کنند که نام آن را اینترنت طبقاتی گذاشته‌اند.
چه کسی پشت مافیای فیلترشکن است؟
نمایندگان مجلس هم به این موضوع واکنش بسیاری نشان دادند. جواد نیک‌بین، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس از تریبون رسمی رسانه ملی اعلام کرد: «من فکر می‌کنم نویسندگان فیلترینگ همان‌هایی هستند که فیلترشکن تولید می‌کنند. گردش مالی وی.پی.ان دست کسانی است که فیلتر می‌کنند. وی.پی.ان‌فروش‌ها در داخل کشور هستند نه خارج کشور.»
جلال محمودزاده، نماینده مردم مهاباد در مجلس نیز با اشاره به سودی که به جیب وزارت ارتباطات می‌رود، تاکید کرد: «بیش از 70 درصد مردم در کشور از فیلترشکن استفاده می‌کنند. این باعث می‌شود میلیون‌ها نفر به سمت خرید فیلترشکن بروند تا از شبکه‌های خارجی استفاده کنند. این امر گردش مالی فراوانی دارد و به ضرر اقتصاد کشور است. چراکه اغلب فیلترشکن‌ها خارجی هستند و این پول از کشور خارج می‌شود. زمانی که از فیلترشکن استفاده می‌شود، مصرف اینترنت هم بالا می‌رود و وزارت ارتباطات از این مصرف بالا سود می‌برد. در واقع پول فیلترشکن‌ها با واسطه و یا بدون واسطه به جیب وزارت ارتباطات می‌رود.»
پس از اظهارنظر بسیاری از نمایندگان درباره بازار داغ و سود چندده‌هزار میلیارد تومانی فروش فیلترشکن، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از قوه قضائیه و «هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان» خواست که ادعای نماینده مجلس در خصوص فیلترشکن‌ها را بررسی کنند تا معلوم شود چه کسانی پشت مافیای فیلترشکن‌فروشی پنهان می‌شوند.
در این میان الهویردی دهقانی، نماینده ورزقان و عضو کمیسیون صنایع مجلس، اظهارنظر عجیب و غیرقابل باوری را مطرح کرده و گفت: «وزارت ارتباطات راه را برای فروش فیلترشکن‌فروشان و دلالان باز کرده وگرنه جابه‌جایی پول چطور از درگاه پرداخت‌های ایران انجام می‌شود. وزارت ارتباطات خودش بدون واسطه به مردم فیلترشکن بفروشد نه با واسطه.» اگر اینترنت نیاز به فیلتر دارد که باید محدود شود ولی فروش فیلترشکن دولت آن‌هم بدون واسطه یعنی خالی کردن جیب مردم توسط دولت برای رسیدن به آزادی در اینترنت.
ارتباط مسئولان از طریق واتساپ
معین‌الدین سعیدی، نماینده مجلس در واکنش به صحبت‌های آیت‌الله جوادی‌آملی به هم‌میهن گفت: «خداوند به درجات آقای جوادی‌آملی بیفزاید که جزو آزاداندیش‌ترین فقهای عصر حاضر هستند. او نکته‌ای درباره غیراخلاقی بودن فیلترینگ و فروش فیلترشکن گفت. ما هم بارها و بارها از تریبون‌های مختلف این موضوع را عنوان کردیم اما تاکنون پاسخی نشنیدیم.»
او افزود: «در شرایط ملتهب سال گذشته اتفاقاتی رخ داد که منجر به فیلتر شدن بسیاری از پلتفرم‌های فضای مجازی شد. با رفع آن شرایط انتظار می‌رفت که مردم بتوانند دوباره از این پلتفرم‌ها استفاده کنند اما این اتفاق نیفتاد و به همان نسبت فروش فیلترشکن افزایش یافت و بنا به اعلام برخی آمار تا 48هزار میلیارد تومان گردش مالی فروش فیلترشکن‌هاست که تضاد عجیبی است. تمام کسانی که این محدودیت را ایجاد کردند در فضای مجازی و همین پلتفرم‌ها حضور دارند و انتظار دارند که مردم هم آنها را دنبال کنند. اینجا دوگانگی بیشتر می‌شود و این پارادوکس دراماتیک می‌شود. اگر آنها به این قائل هستند که پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های فضای مجازی داخلی توان رقابت دارند چرا خودشان از آن استفاده نمی‌کنند؟ چطور در آن پلتفرم‌ها حضور دارند و توئیت می‌زنند؟ به همین دلیل فکر می‌کنم این دوگانگی به قدری آزاردهنده شده که فقیه عالیقدری مانند جوادی‌آملی هم به این موضوع اشاره می‌کند و حتی آن را غیراخلاقی خطاب می‌کند.»
سعیدی در پاسخ به این سوال که تاکنون چه اقدامی انجام داده‌اید؟ تاکید کرد: «اکثر مجلس قائل به طرح صیانت از کاربران فضای مجازی هستند. این موضوع برای آنها چندان نگران‌کننده نیست و شاید دغدغه هم نباشد. اما باید این را قبول کرد که قاطبه مردم نسبت به این موضوع حساسیت دارند. هرچند که فیلترشکن‌ها آنچنان رواج پیدا کردند که عملاً دسترسی‌ها کماکان وجود دارد؛ فقط چیزی که باقی می‌ماند سوداگری است که متاسفانه باید بگوییم با استفاده از این محدودیت‌ها به ثروت آنچنانی دست پیدا کرده‌اند.»
نماینده چابهار درباره وجود اینترنت طبقاتی گفت: «من درباره جزئیات این موضوع اطلاعات کاملی ندارم. بنابراین پاسخی به این سوال ندارم.»
او در پاسخ به این سوال که استفاده فیلترکنندگان از پلتفرم‌های فیلترشده، بی‌احترامی به مردم نیست؟ تاکید کرد: «سایت‌های غیراخلاقی در تمام دنیا جهت دسترسی سنین مختلف به‌ویژه سنین پایین که قدرت تمییز را ندارند، محدودیت‌هایی در نظر گرفته شده است. این قابل‌پذیرش است اما اینکه بسیاری از پلتفرم‌هایی که مردم در آن امرار معاش یا اقدام به برقراری ارتباط می‌کنند، واقعاً توهین به مردم تلقی می‌شود وقتی خودمان از آن استفاده می‌کنیم. در بسیاری از مواقع مسئولان وزارتخانه‌ها شماره واتساپی به ما می‌دهند تا از طریق آن با هم در ارتباط باشیم. این دیگر به وجهه دراماتیک مسئله بیشتر اضافه می‌کند.»
وزارت ارتباطات پشت پرده فروش فیلترشکن
محمدحسن آصفری، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها نیز در گفت‌وگو با هم‌میهن تاکید کرد: «برای ما هم سوال بوده و پنج شش ماه است که از وزیر ارتباطات خواسته‌ایم که درباره پشت‌پرده فروش فیلترشکن پاسخ دهد. سالیانه حدود 50 تا 60 هزار میلیارد تومان درآمد فیلترینگ است و معلوم نیست که به جیب چه کسی می‌رود.»
او افزود: «اینکه از یک طرف اینترنت فیلتر و از طرف دیگر فیلترشکن آزادانه فروخته می‌شود، نشان از آن است که اراده‌ای برای از بین رفتن این شرایط وجود ندارد و به سخره‌گرفتن مردم است. رانتی در این موضوع وجود دارد و باید مشخص شود که پشت این رانت، دست چه کسی است. بعید می‌دانم مردم عادی بتوانند فیلترشکن بفروشند و پهنای باند هم در اختیار آنها قرار داده شود. موضوع فیلترینگ یک مسئله جدی است که باید ابعاد آن مشخص شود.»
آصفری با تاکید بر اینکه فیلترکردن و پشت‌بند آن فروش فیلترشکن، نشان از دزدی در کشور است، گفت: «اتفاقاً کسانی که وی.پی.ان می‌فروشند درآمد هنگفتی دارند اما نه به کسی پاسخگو هستند نه یک ریال مالیات می‌پردازند. درحالی‌که ما از مغازه‌دار، کارمند، کارگر و... مالیات اخذ می‌کنیم اما افرادی که فیلترشکن می‌فروشند با وجود گردش مالی هنگفت و سنگین مالیات – به‌عنوان بیت‌المال - نمی‌پردازند. آنها فقط جیب مردم را خالی می‌کنند.»
او از وجود اینترنت طبقاتی اظهار بی‌اطلاعی کرده و افزود: «ما هم وی.پی.ان می‌خریم و از آن استفاده می‌کنیم. اینطور نیست که به ما اینترنت آزاد اختصاص دهند. ما هم مانند مردم عادی اگر بخواهیم چیزی را باز کنیم که فیلتر است، مجبوریم که فیلترشکن خریداری کنیم. پول این به جیب چه کسی می‌رود؟ وزارت ارتباطات باید به آن پاسخ دهد.»
آصفری با اشاره به سیم‌کارت گردشگری و اینترنت فیلترنشده آن، تاکید کرد: «مسئله اصلی این است که باید مشخص شود پول هنگفت فیلترشکن‌ها به جیب چه کسی می‌رود و چه کسی مجوز آن را صادر کرده است. در بسیاری از کشورها از گردشگران حمایت می‌کنند و حضور آنها می‌تواند درآمدزایی خوبی برای کشور به وجود آورد. بنابراین باید امتیازاتی برای گردشگران در نظر گرفته شود.»
عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها با اشاره به حل فیلترینگ اینترنت افزود: «شورایعالی امنیت ملی باید نظر بدهد و تصمیم بگیرد که فیلترها برداشته شود اما مهم‌ترین مسئله ما فروش وی.پی.ان است. این تناقضی است که باید روشن شود و مجلس به‌طور جدی دنبال پاسخ وزیر ارتباطات است.»
او در پاسخ به این سوال که ارزیابی شما از ای که وزیر به مردم اعلام کرده، برای امنیت خودتان از فیلترشکن‌های رایگان خارجی استفاده نکنید، چیست؟ گفت: «این قابل قبول نیست که اینترنت را فیلتر کنند و اعلام کنند که از فیلترشکن‌های داخلی استفاده کنید. وقتی مردم پول اینترنت می‌دهند دیگر معنی ندارد که پول فیلترشکن داخلی بپردازند. این منبع درآمدی شده برای بعضی‌ها. این معنی ندارد که دولت اینترنت را فیلتر کند و وزارت ارتباطات فیلترشکن داخلی به فروش برساند. این موضوع قابل قبول نیست. اگر تصمیم گرفتند اینترنت فیلتر باشد باید برای همه فیلتر باشد و فروش فیلترشکن معنا پیدا نمی‌کند. اینکه وزارت ارتباطات اعلام کند از فیلترشکن‌های داخلی استفاده کنند، جوکی بیش نیست و نشان از این است که ظاهراً وزارت ارتباطات علاقه ندارد فیلترها برداشته شود و به واسطه فیلتر بودن اینترنت پولی را به جیب می‌زند و علما باید درباره این پول نظر بدهند که از نظر شرعی درست است یا خیر.»
