اندیشکده‌ها

جوامع عربی را دریابید

بار دیگر، خیابان‌های کشورهای عربی کانون مطالبات مسالمت‌آمیز برای تغییر است. تظاهرات در سراسر منطقه - از جمله تظاهرات قابل‌توجه در الجزایر، تونس، قاهره، عمان، بیروت، دمشق، بغداد و منامه- در حمایت از فلسطینیان غزه و حقوق اولیه انسانی آنها در مواجهه با حمله و شرایط وحشتناک زندگی ارتش اسرائیل ادامه یافته است. ماهیت مسالمت‌آمیز این موج توده‌های اعراب نشان‌دهنده روند روبه‌رشدی است که از نفی خشونت به‌عنوان ابزاری برای پیگیری اهداف سیاسی و تمایل به ثبات در پی سال‌های پرتلاطم پس از بهار عربی 2011 ایجاد شده است. اولین واکنش عمومی اعراب به اقدامات حماس، لحنی سکولار و معتدل داشت. در پاسخ، دولت‌های عربی، سازمان‌های جامعه مدنی، چندین رسانه و برخی حساب‌های رسانه‌های اجتماعی بانفوذ به سرعت خشونت‌ها را محکوم کردند و خواستار حفاظت از جان غیرنظامیان در هر دو طرف شدند. در 26 اکتبر، همزمان با تشدید بمباران غزه توسط اسرائیل، 9 وزیر خارجه کشورهای عربی با صدور بیانیه‌ای مخالفت خود را با خشونت و کشتار غیرنظامیان اعلام کردند. جریان اصلی فضای عمومی جهان عرب بدون هیچ تلاشی برای توجیه اقدامات حماس - نه با اشاره به اشغال و محاصره مداوم سرزمین‌های فلسطینی و نه با برانگیختن مواضع اسلام‌گرایانه ضدیهودی -از ارزش‌های صلح و زندگی حمایت کرد. در عوض، بسیاری از مفسران و چهره‌های تأثیرگذار جهان عرب، اشغال و محاصره را به‌عنوان حقایق کلیدی در انکار مستمر حق تعیین سرنوشت فلسطینیان مطرح کردند. آنها همچنین مبارزات روزانه فلسطینیان در کرانه باختری به دلیل گسترش فزاینده شهرک‌های یهودی‌نشین و آوارگی اجباری در غزه در نتیجه محاصره غیرانسانی را برجسته کردند. به‌رغم یک روند تکان‌دهنده برای انسانیت‌زدایی از فلسطینیان در محافل رسانه‌ای و سیاسی اسرائیل، روایات موازی که از غیرنظامیان اسرائیلی انسانیت‌زدایی می‌کنند در میان اعراب محبوبیت پیدا نکرده است. در اولین ساعات پس از حمله حماس، صداهای جریان اصلی جهان عرب تمایلی برای چشم‌پوشی یا توجیه خشونت نشان ندادند. این واکنش اولیه غیرخشونت‌آمیز و انسان‌گرایانه با ظهور بسیج توده‌ای حامی فلسطین در چندین کشور عربی جایگاه خود را حفظ کرده است.
درحالی‌که شهروندان عرب برای اعتراض به تجاوزات اسرائیل به خیابان‌ها ریختند، تمرکزشان بر تصمیم کابینه جنگ تل‌آویو برای تهاجم زمینی به غزه، آواره کردن فلسطینی‌ها در داخل نوار غزه و مجازات دسته‌جمعی آنها با قطع آب و برق و سوخت بود. تظاهرکنندگان از دولت‌هایشان نخواستند به اسرائیل حمله کنند. آنها حفاظت از مردم فلسطین در برابر تجاوزات اسرائیل، اطمینان از ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه و محکوم کردن طرح آوارگی جمعیتی فلسطینیان را در اولویت قرار دادند. این بسیج توده‌ها همچنین با هدف افشا و محکومیت استانداردهای دوگانه کشورهای غربی و همدستی در اشغال و تهاجم جاری به غزه بوده است. معترضان به حمایت بی‌قید و شرط ایالات‌متحده و دیگر کشورهای غربی از اسرائیل اعتراض کرده‌اند و این کشورها را عامل کشته شدن هزاران فلسطینی، تخریب زیرساخت‌های حیاتی غیرنظامی فلسطینیان، آواره شدن بیش از یک میلیون فلسطینی در غزه و ممانعت از دسترسی آنها به کمک‌های بشردوستانه می‌دانند. صحنه‌هایی از آتش زدن پرچم‌های اسرائیل و ایالات متحده توسط معترضان و ابراز همدردی با شبه‌نظامیان حماس در رسانه‌های اجتماعی منتشر شده است، اما آنها بخش کوچکی از جنبش خیابانی جهان عرب را تشکیل می‌دهند.
گرایش به سمت دوری از خشونت در فضای عمومی جهان عرب و خیابان‌های کشورهای عربی رو به افزایش بوده است. بررسی‌های پروژه نظرسنجی افکار عمومی دانشگاه پرینستون، نشان می‌دهد دوری از خشونت و استفاده از خشونت به‌عنوان ابزاری در داخل و خارج در جوامع عرب رو به کاهش است. در سال‌های اخیر، اکثریت قریب به اتفاق پاسخ‌دهندگان - از جمله کسانی که در الجزایر، مصر، عراق، اردن، تونس و لیبی هستند- مخالفت خود را با استفاده از زور یا خشونت برای دستیابی به اهداف سیاسی اعلام کرده‌اند اما این حمایت از خشونت‌پرهیزی می‌تواند شکننده باشد، به‌خصوص اگر به خواسته‌های معترضان رسیدگی نشود. سوال این است که آیا اکثریت جوامع عربی برای پایان دادن به مناقشه اسرائیل و فلسطین به اصل خشونت‌پرهیزی پایبند خواهند بود؟