اندیشکده‌ها

توجه روسیه به مرزهایش در جنوب

جورج فریدمن

استراتژیست

تمرکز روسیه در حال حاضر بر جبهه غربی خود در اوکراین و کشورهای همسایه است. با این حال، جبهه دیگری وجود دارد که آن‌هم به روسیه مربوط می‌شود و آن مرز جنوبی این کشور است که از میان کوه‌های قفقاز می‌گذرد. در جنوب این کوه‌ها، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان قرار دارند. کوه‌ها از یک منطقه استراتژیک روسیه محافظت می‌کنند. منطقه شمال غربی کوه‌ها به دریای آزوف و مرز اوکراین در نزدیکی دونباس منتهی می‌شود که در طول سالیان، به شدت مورد مناقشه قرار گرفته است. در شمال شرقی رودخانه ولگا و شهر تاریخی استالینگراد قرار دارد که امروزه ولگوگراد نامیده می‌شود. زمین شمال کوه‌ها، صاف است و از آستاراخان تا کریمه حدود 550 مایل (885 کیلومتر) است. حمله به روسیه از جنوب می‌تواند تأثیر قطعی بر توانایی روسیه برای عملیات جنگی در اوکراین داشته باشد و در درازمدت می‌تواند وضعیت رودخانه‌های مهمی مانند ولگا و دان را مختل کند. بنابراین، حفاظت از قفقاز در برابر نفوذ هر نیروی متخاصمی برای روسیه حیاتی است. برای روسیه ضروری است که به قفقاز شمالی نفوذ کند. این مسئله تقریباً به اندازه اوکراین مهم است. از اواسط دهه 1990 تا دهه 2000، روسیه و چچن جنگ شدیدی داشتند و این جنگ یکی از زمینه‌های ظهور ولادیمیر پوتین بود. پیروزی روسیه در این جنگ به شکل‌گیری تفکر پوتین در مورد سرزمین‌های مرزی کمک کرد. روسیه همچنین با گرجستان که از حمایت نظامی ایالات متحده برخوردار شده بود، جنگید. اخیراً آذربایجان نیروهایی را برای اشغال منطقه‌ای بین خاک خود و ارمنستان اعزام کرده. ارمنستان نسبتاً فقیر است، درحالی‌که آذربایجان غنی از نفت است. دو کشور از زمان استقلال با یکدیگر خصومت داشتند و تنش‌ها بر سر قره‌باغ کوهستانی متمرکز بود. قره‌باغ کوهستانی منطقه کوچکی با جمعیت ارمنی اما رسماً بخشی از آذربایجان است. از نظر تاریخی، روسیه از ارمنستان حمایت کرده است. اما این رویه تغییر کرده است. آمریکایی‌ها ابتدا با حمایت از گرجستان و سپس با حفظ روابط با آذربایجان و ارمنستان به‌طور یکسان به منطقه ورود کردند اما همواره سعی کردند فاصله خود با ارمنستان را حفظ کنند. با این حال، چند سال پیش یک دولت جدید در ارمنستان بر سر کار آمد که در مورد روس‌ها محتاط بود. در جریان جنگ در اوکراین، ایالات متحده تصمیم گرفت روابط بسیار نزدیک‌تری با ارمنستان برقرار کند و ارمنستان نیز از این روابط به‌عنوان وزنه تعادل در برابر آذربایجان استقبال کرد. اما در شرایطی که روسیه دیگر تهدید به شمار نمی‌رفت و آمریکا نیروی نظامی کافی در منطقه نداشت، آذربایجان به قره‌باغ کوهستانی حمله کرد. این حمله واقعیت روی زمین را تغییر نمی‌دهد، اما نشان می‌دهد که سطحی از تنش و حتی درگیری در حال ظهور است. روس‌ها نیروی حافظ صلح قابل‌توجهی در منطقه دارند که ساکت بوده است. آنها می‌توانستند علیه ارمنستان وارد عمل شوند یا با کمک‌های تقویتی، جنگ گرجستان را احیا کنند. ارمنستان چاره‌ای جز مذاکره با روس‌ها یا روی آوردن به آمریکایی‌ها ندارد. اما هیچ‌کدام از این دو گزینه منطقه را آرام نمی‌کند. ایالات متحده می‌خواهد به حفظ برخی از توانایی‌هایش در منطقه برای تهدید به نفوذ در قفقاز شمالی ادامه دهد. این کار یک مانور خطرناک و بعید خواهد بود. اما روس‌ها تمایل آمریکایی‌ها برای انجام کارهای خطرناک و بعید را نادیده نمی‌گیرند. جنگ در اوکراین در جریان است و ایالات متحده می‌تواند از کارت قفقاز در مذاکره با روس‌ها استفاده کند. روی کاغذ این ایده عالی است، اما در واقعیت خیلی خطرناک است. بنابراین، اکنون این سوال مطرح می‌شود که آیا گرجستان آمادگی دارد در ازای دریافت کمک نظامی به ایالات متحده نزدیک شود و آیا آذربایجان نیز چنین تمایلی دارد؟ از آنجایی که آذربایجان و روسیه به هم مرتبط هستند، این اتفاق نخواهد افتاد. به نظر می‌رسد روسیه امنیت قفقاز را برای خودش تامین کرده است.