اشغالگری در روز روشن/طرح کابینه اسرائیل برای گسترش جنگ در غزه چیست و چه پیامدهایی دارد؟
یک سال و هفت ماه پس از آغاز جنگ در غزه و در شرایطی که بیش از ۵۲ هزار فلسطینی کشته و ۱۱۸ هزار غیرنظامی مجروح شده‌اند، اسرائیل نه‌تنها تصمیمی برای پایان دادن به این جنگ ندارد، بلکه در حال برنامه‌ریزی برای اشغال دوباره این منطقه و جابه‌جا کردن ساکنانش است.
یک سال و هفت ماه پس از آغاز جنگ در غزه و در شرایطی که بیش از ۵۲ هزار فلسطینی کشته و ۱۱۸ هزار غیرنظامی مجروح شده‌اند، اسرائیل نه‌تنها تصمیمی برای پایان دادن به این جنگ ندارد، بلکه در حال برنامه‌ریزی برای اشغال دوباره این منطقه و جابه‌جا کردن ساکنانش است. کابینه امنیتی اسرائیل شامگاه یکشنبه ۴ مه طرح «گسترش عملیات نظامی در نوار غزه» را تأیید کرد که شامل اعزام سربازان بیشتر و اشغال این منطقه است. روزنامه واشنگتن‌پست به نقل از یک مقام اسرائیلی نوشته است که در نشست کابینه امنیتی، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل «تأکید کرده که طرح فعلی با طرح‌های قبلی که مبتنی بر حمله و نابود کردن اهداف بودند، متفاوت بوده و بر تصرف مناطق و تثبیت کنترل بر آن‌ها متمرکز است.»
این طرح نخستین بار اوایل ماه آوریل توسط اسرائیل کاتص، وزیر دفاع اسرائیل رونمایی شد. کاتس درباره جزئیات این طرح گفته بود: «این طرح با هدف نابودی زیرساخت‌های باقی‌مانده حماس و ایجاد مناطق امنیتی جدیدی که غزه را به دو بخش تقسیم می‌کند، طراحی شده است.» روزنامه نیویورک‌تایمز نوشته است که همزمان با تأیید این طرح، اخطارهایی به نیروهای ذخیره ارسال شده که سریعاً خود را به مراکز نظامی معرفی کنند. نتانیاهو نیز در ویدئویی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد، مدعی شد که فرماندهان نظامی به او گفته‌اند «اکنون زمان اجرای اقدامات نهایی است.»
طرح اشغال نوار غزه در شرایطی مورد تأیید کابینه قرار گرفته که اسرائیل از ۱۸ مارس به آتش‌بس دوماهه با حماس پایان داد و از آن زمان ضمن بمباران مداوم نوار غزه که به کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از غیرنظامیان منجر شد، مسیر ارسال کمک‌های بشردوستانه را به این منطقه مسدود کرد. بر اساس گزارش ان‌بی‌سی‌نیوز، «هزاران کودک در غزه به دلیل سوءتغذیه در بیمارستان‌ها بستری شده‌اند، اما در حالی که وضعیت جسمانی آن‌ها رو به وخامت است، تجهیزات و امکانات پزشکان برای درمان و نجات آن‌ها بسیار اندک و ناکافی است.» در این گزارش آمده است که «هفته‌هاست که خانواده‌ها در غزه با مقدار بسیار اندکی غذا زندگی می‌کنند و سعی می‌کنند با خوردن وعده‌های غذایی کمتر، زمان بیشتری زنده بمانند.»
آمارهای وزارت بهداشت غزه نشان می‌دهد از زمان پایان آتش‌بس دست‌کم ۲۴۰۰ فلسطینی در حملات اسرائیل کشته و ۶۴۰۰ نفر زخمی شدند.
ادبیات نسلکشی و پاکسازی قومی
برخی مقام‌های دولتی اسرائیل استفاده از واژه «اشغال» را برای طرح فعلی رد می‌کنند. دیوید منسر، سخنگوی نتانیاهو روز دوشنبه در این زمینه به خبرنگاران گفت که این طرح بر پایه «گسترش و حفظ قلمروها و نه اشغال» طراحی شده اما زمانی که از او سوال شد آیا این «حفظ قلمروها» دائمی خواهد بود، پاسخی ارائه نداد. سخنگوی نتانیاهو همچنین افزود که اسرائیل قصد دارد جمعیت غیرنظامی را «برای امنیت خودشان» به جنوب غزه منتقل کند. براساس قوانین بین‌المللی، هرگونه جابه‌جایی اجباری جمعیت «جنایت» تلقی می‌شود. با این حال، برخی از مقام‌های اسرائیلی آشکارا از «اشغالگری»، «جابه‌جایی جمعیت» و ضرورت جلوگیری از ورود کمک‌های بشردوستانه صحبت می‌کنند.
اکسیوس نوشته است: ارتش اسرائیل قرار است در این عملیات هر ساختمانی را که هنوز پابرجاست تخریب کند و همه تقریباً دو میلیون ساکن غزه را به منطقه‌ای موسوم به «منطقه بشردوستانه» براند. به گفته یک مقام اسرائیلی، تنها جایگزین ساکنان غزه برای رفتن به «منطقه بشردوستانه» ترک «داوطلبانه» نوار غزه و رفتن به کشوری دیگر است. چنین جایگزینی‌ای با طرح دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا برای نوار غزه که در جریان سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به آمریکا از آن رونمایی شد، کاملاً همسو است.
بتسالل اسموتریچ، وزیر دارایی اسرائیل روز دوشنبه ۵ مه گفت که اسرائیل حتی در صورت دستیابی به توافق جدید برای آزادی گروگان‌ها، از نوار غزه خارج نخواهد شد. او با تأکید بر همین مسئله افزود که نباید از پذیرش واژه «اشغال» هراس داشت: «ما بالاخره نوار غزه را اشغال خواهیم کرد. دیگر از واژه اشغال هراسی نخواهیم داشت.» او افزود: «ما در نهایت کنترل تمام کمک‌های بشردوستانه را در دست می‌گیریم تا به منابع حماس تبدیل نشود. ما حماس را از جمعیت جدا می‌کنیم، نوار غزه را پاکسازی می‌کنیم، گروگان‌ها را بازمی‌گردانیم و حماس را شکست می‌دهیم.» او تأکید کرد که پس از آغاز حمله جدید در غزه، «هیچ عقب‌نشینی‌ای از سرزمین‌هایی که تصرف کرده‌ایم، حتی در ازای گروگان‌ها، در کار نخواهد بود.»
ایتامار بن‌گویر، وزیر امنیت ملی اسرائیل هم در همان روز با انتقاد از کسانی که فراهم کردن دسترسی مردم غزه به کمک‌های بشردوستانه را وظیفه اسرائیل می‌دانند، گفت: «من متوجه نمی‌شوم چرا این موضوع را وظیفه اسرائیل معرفی می‌کنند. آنجا به اندازه کافی غذا وجود دارد.»
ماده ۵۴ پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون‌های ژنو به صراحت گرسنگی دادن به غیرنظامیان را به عنوان روش جنگی در درگیری‌های مسلحانه بین‌المللی ممنوع می‌کند. این ممنوعیت دامنه وسیعی دارد و هر روش جنگی را که هدف آن گرسنگی دادن به غیرنظامیان باشد، در بر می‌گیرد. علاوه بر این، این ماده، حمله، تخریب، برداشتن یا غیرقابل استفاده کردن اشیایی را که برای بقای جمعیت غیرنظامی ضروری هستند (مانند مواد غذایی، مناطق کشاورزی، محصولات، دام، تاسیسات آب آشامیدنی و شبکه‌های آبیاری)، در صورتی که با هدف خاص محروم کردن غیرنظامیان از آن‌ها انجام شود، ممنوع می‌سازد.
لازم به ذکر است که این ممنوعیت صرف نظر از انگیزه، خواه گرسنگی دادن به غیرنظامیان باشد یا طرف متخاصم، اعمال می‌شود. ماده ۵۴ استثنائاتی را در خصوص استفاده نیروهای مسلح طرف متخاصم از این اشیا یا استفاده از آن‌ها در حمایت مستقیم از اقدامات نظامی ذکر می‌کند، اما تاکید می‌کند که این اقدامات نباید جمعیت غیرنظامی را با کمبود مواد غذایی یا آب مواجه کند که منجر به گرسنگی یا جابه‌جایی اجباری آن‌ها شود. اساسنامه رم استفاده عمدی از گرسنگی دادن به غیرنظامیان را به عنوان روش جنگی جرم‌انگاری می‌کند.
همچنین ماده ۴۹ کنوانسیون چهارم ژنو به‌طور قاطع نقل و انتقالات اجباری فردی یا جمعی و اخراج افراد محافظت‌شده از سرزمین اشغالی به سرزمین قدرت اشغالگر یا به سرزمین هر کشور دیگر، اشغال‌شده یا نشده را صرف نظر از انگیزه، ممنوع می‌کند. ماده ۴۹استثنای محدودی را قائل می‌شود که تخلیه جزئی یا کلی یک منطقه معین در داخل سرزمین اشغالی را تنها در صورتی مجاز می‌داند که امنیت جمعیت یا دلایل نظامی ضروری ایجاب کند، با تاکید بر موقت بودن چنین تخلیه‌هایی و تعهد به بازگرداندن افراد آواره پس از پایان مخاصمات.
با توجه به اقدامات عمدی اسرائیل در جلوگیری از دسترسی مردم غزه به غذا و سیاست‌گذاری‌ها در راستای انتقال اجباری جمعیت از غزه بدون تعهد به بازگرداندن آن‌ها، اقدامات اسرائیل در این زمینه‌ها را می‌توان جنایت جنگی دانست.
زمانبندی اسرائیل
ایده یک حمله جدید و گسترده در غزه برای چندین ماه در میان دولت و رده‌های بالای نظامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. اما چرا دولت اسرائیل این طرح را با چنین سروصدایی اعلام کرده است؟ و چرا در این مقطع زمانی؟
گاردین نوشته است که یکی از عوامل کلیدی، مذاکرات غیرمستقیم با حماس درباره آتش‌بس جدید است. دولت بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، امیدوار است که فراخوان ده‌ها هزار نیروی ذخیره، تهدید به حمله جدید و چشم‌انداز تصرف بخش‌های وسیعی از قلمرو، رهبران حماس را وادار به امتیازدهی کند. از نگاه آن‌ها در صورت عدم موفقیت این رویکرد، تصرف فیزیکی سرزمین می‌تواند اهرم مفیدی در مذاکرات آینده فراهم کند و در عین حال امکان فشار بیشتر بر حماس را در کوتاه‌مدت فراهم سازد.
از طرفی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا قرار است طی ۱۰ روز آینده به خاورمیانه سفر کند و مقامات اسرائیلی اعلام کرده‌اند که حمله گسترده آن‌ها به غزه در روز ۱۳ مه، پس از پایان سفر رئیس‌جمهور آمریکا به خاورمیانه آغاز خواهد شد. هرچند اسرائیلی‌ها نمی‌خواهند ریسک تحت تأثیر قرار دادن سفر ترامپ را بپذیرند اما واقعیت این است که پیچیدگی‌های لجستیکی جابه‌جایی و بسیج نیروهای ذخیره در اسرائیل احتمالاً دلیل اصلی تأخیر در اجرای عملیات هستند. اسرائیلی‌ها ادعا می‌کنند که سفر ترامپ، «پنجره‌ای از فرصت‌ها» برای توافق بر سر پیشنهاد آتش‌بس ۵۰ روزه استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه است که «آزادی گروگان‌ها در ازای توقف جنگ» را ممکن می‌سازد.
حماس می‌گوید این طرح پیشنهادی آمریکا بدون موافقت اسرائیل با خروج نیروهایش از غزه و پایان یافتن کامل جنگ، طرحی بی‌فایده است اما دولت نتانیاهو خواسته حماس را رد کرده و گفته این گروه باید نابود شود.
اسرائیل همچنین اکنون علناً از طرح خود برای اجازه ورود برخی کمک‌ها به غزه خبر داده است؛ منطقه‌ای که به گفته نهادهای درگیر در زمینه امداد مردم غزه، به دلیل دو ماه محاصره شدید اسرائیل در زمینه غذا، سوخت، دارو و سایر ملزومات، به «آستانه فاجعه» رسیده است. این طرح شامل ایجاد مراکز توزیع بزرگ در جنوب غزه است که توسط پیمانکاران خصوصی اداره می‌شوند و نمایندگان تأییدشده هر خانواده فلسطینی برای دریافت بسته‌های غذایی به آنجا مراجعه خواهند کرد. نیروهای اسرائیلی از این پایگاه‌ها، که احتمالاً در منطقه‌ای به عرض ۵ کیلومتر در امتداد مرز با مصر در حال آماده‌سازی است، محافظت خواهند کرد.
این طرح توسط سازمان‌های برجسته بشردوستانه به عنوان غیرعملی، خطرناک و غیرقانونی رد شده است. همچنین هیچ اشاره‌ای به این نشده است که چه کسی خدمات درمانی، بهداشتی، آب، سوخت و سایر ملزومات ضروری برای زندگی در این قلمرو را تأمین خواهد کرد.
اسناد درباره آینده اداره غزه و کنترل نظامی بر روی این منطقه، بیش از یک سال است که در میان مقام‌های ارشد اسرائیلی در حال گردش است. نتانیاهو همچنان امکان اداره این قلمرو توسط تشکیلات خودگردان فلسطینی، که در کرانه باختری اشغالی قدرت محدودی دارد را به‌طور کامل رد می‌کند. او همچنین هیچ طرح دیگری برای حل‌وفصل سیاسی آینده غزه ارائه نکرده است. نتیجه محتمل، در صورت اجرای این حمله جدید، این خواهد بود که نیروهای اسرائیلی عملاً حاکمان بخش اعظم غزه و 2/3 میلیون ساکن آن شوند.
سیاست آمریکا
وابستگی امنیتی و نظامی اسرائیل به ایالات متحده باعث می‌شود نظر واشنگتن در زمینه سیاست‌های اعلامی و اعمالی تل‌آویو اهمیت زیادی داشته باشد. دونالد ترامپ روز دوشنبه حاضر نشد به سوال خبرنگاران درباره موضع او در خصوص گسترش جنگ در غزه از سوی اسرائیل پاسخ دهد اما گفت: «مردم از گرسنگی می‌میرند و ما قرار است به آن‌ها کمک کنیم تا مقداری غذا داشته باشند.» او همچنین موضع اسرائیل درباره کمک‌های بشردوستانه مبنی بر اینکه «حماس این کمک‌ها را می‌دزدد» تکرار کرد. سازمان‌های بین‌المللی این ادعای مقام‌های اسرائیلی و آمریکایی را رد می‌کنند.
برایان هیوز، سخنگوی شورای امنیت ملی ترامپ نیز اظهار داشت که «رئیس‌جمهور به وضوح پیامدهایی را که حماس در صورت ادامه گروگان‌گیری، با آن مواجه خواهد شد، مشخص کرده است.»
برخی رسانه‌های اسرائیلی هم تلاش کرده‌اند تا طرح فعلی اسرائیل برای غزه را گامی در مسیر اجرای طرح ترامپ توصیف کنند. ترامپ اوایل فوریه در اظهارنظری شوکه‌کننده حتی برای نزدیک‌ترین مشاورانش، اعلام کرد که ایالات متحده باید کنترل نوار غزه را به دست گیرد و فلسطینیان ساکن آن را به جایی دیگر منتقل کند. او گفت که آمریکا مسئولیت بازسازی و تبدیل کردن غزه به قبله مشاغل و توریسم را خواهد پذیرفت و غزه را به «ریویرای خاورمیانه» تبدیل خواهد کرد.
برای فلسطینیان که طی دهه‌های گذشته برای حفظ سرزمین‌شان جنگیده‌اند، طرح ترامپ به مثابه گذر از کابوس قتل‌عام به کابوسی هولناک‌تر است. رئیس‌جمهور آمریکا همچنین مایک هاکبی را به عنوان سفیر آمریکا در اسرائیل معرفی کرده که به مواضع افراطی و نادیده گرفتن حقوق فلسطینیان شهره است.
هاکبی یکی از تندترین دیدگاه‌ها را در موضوع اسرائیل و فلسطین دارد. او طی یک سخنرانی در سال ۲۰۰۸، برخلاف تمامی قوانین و قطعنامه‌های بین‌المللی گفته بود: «ما هویتی به عنوان فلسطینی نداریم و این هویت ابزاری سیاسی است تا مانع از دسترسی اسرائیل به سرزمین‌هایش شود.» او از جمله حامیان مهم شهرک‌سازی‌های اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی نیز محسوب می‌شود.
هاکبی سال ۲۰۱۸ طی یکی از سفرهایش در مراسمی که در یکی از شهرک‌های جدید برگزار می‌شد ضمن حمایت از روند شهرک‌سازی‌ها گفت که «می‌خواهم خانه‌ای برای تعطیلات در این منطقه خریداری کنم.» سفیر آمریکا در اسرائیل، سال ۲۰۱۵ زمانی که به قدس سفر کرده بود در گفت‌وگو با خبرنگاران به کار بردن نام «کرانه باختری» را اشتباه توصیف کرد و مدعی شد که این منطقه یهودیه و سامریه نام دارد.
در نشستی که پیش از رای‌گیری برای تأیید هاکبی در کمیته روابط خارجی سنا برگزار شد، جین شاهین، سناتور دموکرات نیوهمپشایر سوالاتی را درباره مواضع عجیب هاکبی مطرح کرد. هاکبی در پاسخ به این سوالات حاضر نشد از مواضع خود دفاع کند و به جای آن تأکید کرد که در مأموریت دیپلماتیک خود سیاست‌های دولت را دنبال خواهد کرد و مواضع شخصی خود را به عنوان مواضع دولت در نظر نخواهد گرفت. این موارد نشان می‌دهد، برنامه‌ریزی اسرائیل برای اشغال نوار غزه با همراهی و پشتیبانی آمریکا صورت گرفته است.
هدف اسرائیل چیست؟
صنم وکیل، پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه در اندیشکده چتم‌هاوس نوشته است: «اسرائیل از تبیین یا مشارکت در یک طرح مشخص برای اداره غزه پس از جنگ خودداری می‌کند. در ماه مارس، کشورهای عربی طرحی برای بازسازی و توسعه غزه ارائه کردند که در آن حماس قدرت را به یک دولت تکنوکرات انتقالی واگذار می‌کرد و تشکیلات خودگردان اصلاح می‌شد. با این حال، این طرح بلافاصله از سوی اسرائیل و دولت ترامپ به‌عنوان غیرواقع‌بینانه رد شد. در میانه این تشدید نظامی و بن‌بست سیاسی، مذاکرات دشوار به رهبری مصر و قطر ادامه دارد که تلاش می‌کنند با پیشنهادی جدید شامل آزادی کامل گروگان‌ها در ازای آتش‌بس دائمی، گفت‌وگوها را احیا کنند.
اسرائیل با رد این پیشنهاد، پیشنهادی متقابل ارائه کرده است که طبق آن حماس حدود نیمی از گروگان‌های زنده و برخی از گروگان‌های فوت‌شده را در ازای آتش‌بس ۴۰ روزه آزاد کند. اسرائیل با امتناع از تعهد به پایان رسمی درگیری، چه رسد به بحث درباره آینده، به‌وضوح قصد دارد از فشار نظامی برای تحمیل هدف نهایی نامعلوم خود استفاده کند. در حال حاضر، به نظر می‌رسد این هدف، بازاشغال دائمی نوار غزه باشد. در غیاب توجه و فشار جدی و مستمر منطقه‌ای و بین‌المللی، این نتیجه نه به آتش‌بس منجر خواهد شد و نه راه را برای یک فرآیند سیاسی معنادار هموار خواهد کرد.»
اتحادیه اروپا نیز علیه تصمیم اسرائیل موضع گرفته اما در عمل اقدامی را برای جلوگیری از اشغال غزه در دستور کار ندارد. انور العنونی، سخنگوی اتحادیه اروپا گفت که این اتحادیه از گسترش عملیات ارتش اسرائیل در غزه که منجر به تلفات و رنج بیشتر فلسطینی‌های ساکن این باریکه خواهد شد، نگران است.
اعراب هنوز در خصوص تصمیم اسرائیل موضعی نگرفته‌اند اما دو هفته قبل احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب، اسرائیل را به راه انداختن «جنگ کشتارجمعی» علیه مردم غزه متهم و تاکید کرد که هدف آن، پاکسازی نژادی از طریق کشتار، گرسنگی دادن یا کوچ اجباری است. احمد ابوالغیط در سخنرانی خود در افتتاحیه یکصد و شصت و سومین نشست شورای اتحادیه کشورهای عربی در سطح وزرای خارجه در قاهره، به محکومیت ادامه بمباران غزه توسط اسرائیل، تخریب خانه‌ها و محاصره‌ای که مانع ارسال کمک‌ها به غزه می‌شود، پرداخت و خاطرنشان کرد که اسرائیل در ۱۸ مارس ۲۰۲۴ پس از یک آتش‌بس کوتاه، حملات خود را از سر گرفت که منجر به کشته شدن بیش از ۲۰۰۰ فلسطینی و وخامت اوضاع انسانی در غزه به سطحی بی‌سابقه از اکتبر ۲۰۲۳ شد. او تاکید کرد که کشورهای عربی سناریوی کوچ غیرقانونی را رد کردند و در نشست اضطراری سران عرب که در مارس گذشته برگزار شد، طرحی واقع‌بینانه برای بازسازی غزه و اجرای راه‌حل دوکشوری به عنوان مبنای صلح ارائه کردند.
عکس: GettyImages
