سناریوهای محتمل برای سوریه

برای بررسی سناریوهای پیش‌روی حکومت در سوریه، بررسی ترکیب و تعدد گروه‌های مختلف سوری مدعی در حاکمیت، بسیار حائز اهمیت است. درحالی‌که بیش از 60 گروه مختلف در تحولات سوریه حضور دارند، اما چهار دسته آنها مهم‌تر بوده و هر کدام به نوعی با نظام اسد درگیر جنگ بوده‌اند:

1 جیش‌الوطنی که از پیکره ارتش آزاد سوریه، شامل دو جبهه یعنی جنبش آزادسازی و سازندگی و همچنین جبهه ملی برای آزادی تشکیل شده است و در جریان تحولات اخیر سوریه، اتاق عملیات فجر آزادی را شکل داده و ماموریت ابلاغی آن هم تسلط بر بزرگراه مواصلاتی ام 4 و انقطاع مرکز با شرق و مسیر شرق و غرب سوریه بود. این گروه با ترکیه روابط تنگاتنگی دارد و گردان‌های سلطان مراد، سلطان سلیمان‌شاه، صقورالشام، احرارالشام، جیش‌النصر، جیش‌الاحراء و چندین گروه دیگر در این دسته قرار می‌گیرند.

2 هیئت تحریرالشام، پرسروصداترین گروهی است که اتاق عملیات فتح‌المبین را شکل داد و فرمانده آن، احمد الشرع یا همان ابومحمدالجولانی مشهور است که طیفی از عناصر چندملیتی را گرد هم آورده بود.. جولانی طیفی از لواء الحق، انصارالدین، انصارالتوحید تا گروه نورالدین زنکی و جیش‌العزه و السنه و چند گروه دیگر را نمایندگی و فرماندهی می‌کند.

3 نیروهای سوریه دموکراتیک (قسد) (PYD) با محوریت (حزب اتحاد دموکراتیک از اقمار پ.ک.ک) که ده سال است در شمال و شمال شرق سوریه تشکیلات خودگردان اعلام کرده و بر اساس آموزه‌های پ.ک.ک در این بخش از سوریه، 3 ناحیه و یک منطقه را به صورت کنفدراسیون مشخص کرده است و اخیراً نیز در منبج با این گروه‌ها درگیر بوده است. البته برخلاف تصور غالب، قسد صرفاً محدود به کردها نیست و تعدادی از عرب‌ها در کنار تعدادی از سریانی‌ها، بخشی از آشوری‌ها و ترکمن‌ها در این ائتلاف هستند. 

4 در جنوب و جنوب غرب سوریه هم فرماندهی جنوب شکل گرفته بود که متشکل از گروه‌های دروزی است که نسبتی با سه دسته دیگر ندارند و آن‌ها هم مسلحان معطوف به گروه اقلیت دروزی در سوریه هستند که از قرار معلوم رژیم صهیونیستی هم امید زیادی به آن ناحیه از سوریه و گروه قومی- مذهبی مذکور دارد.

درباره امکان اتحاد این گروه‌ها در سوریه جدید و کنار گذاشتن اختلافات عمده باید گفت که، شاید برخی گمان کنند مرحله جولان سلاح‌های سرگردان سپری شده و جولانی می‌تواند بر سوریه مسلط شود و به جای سرب داغ، صندوق رأی تصمیم‌گیر خواهد بود. این نوع تحلیل به نحوی ساده‌‌انگاری مسئله درهم‌تنیده و پیچیده و پرچالش تحولات سوریه است. گروه‌هایی که از یکدیگر ده‌ها و حتی صدها تن کشته‌اند، در شرایط فقدان اقتدار مرکزی در دمشق به آسانی راضی به کنار ماندن از قدرت نمی‌شوند و از این رو، هرگونه توافقی، بسیار بعید و حتی ناممکن به نظر می‌آید اما به‌طورکلی چه سناریوهایی برای آینده سوریه قابل تصور است:

1.وضعیت کنونی و پیشینه گروه‌های فعال در تحولات سوریه، نشانگر مرزهای سیالی بین آنهاست که هر آن، احتمال تعریف و بازتعریف هویت تک یا چندپاره هرکدام وجود دارد که اقدام یکی را علیه دیگری تسهیل می‌کند و در این میان تبدیل شدن به گروه‌های نیابتی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی هم ماتریس آینده را تنوع می‌بخشد. 

2.استمرار اقدامات توسعه‌طلبانه رژیم صهیونیستی هم یک گزینه جدی است که زمینه‌ساز اشغالگری بیشتر سرزمین‌های عربی و اسلامی در چارچوب ایدئولوژی توسعه‌طلبی این رژیم خواهد بود.

3.احتمال شکل‌گیری مجدد روابط قبلی کشورهای منطقه با گروه‌های متنوع ذکر شده در سوریه برای کاهش مزیت‌ها و منابع رقبا، جدی‌تر می‌شود.

4.در صورت عدم مهار و کنترل منازعات، احتمال تسری درگیری از منطقه پیرامونی به عمق خاک همسایگان و خصوصاً عراق وجود دارد. به طوری‌که هم مجموعه‌ای متنوع از گروه‌ها باید کماکان توسط ترکیه تغذیه شوند که منابع محدود ترکیه اجازه تداوم این بذل و بخشش را نمی‌دهد و هم برنامه تغییر ترکیب جمعیتی شمال سوریه و ایجاد منطقه حائل که سال‌هاست توسط ترکیه طرح شده است برای PYD به عنوان شعبه‌ای از PKK این بار حکم مرگ و زندگی را پیدا می‌کند و با این وجود احتمال تنش‌زایی در ترکیه هم بالا خواهد رفت.