جنایت در کـرانه

همزمان با درگیری‌ها در جنوب لبنان و جنگ در غزه، نیروهای نظامی اسرائیل به دو شهر جنین و طولکرم در کرانه باختری حمله کردند تا ضمن تشدید تنش‌ها در منطقه و گسترده‌تر کردن دامنه جنگ، امیدها به تحقق آتش‌بس و توافق سیاسی را بیش از پیش کمرنگ کنند.

به گفته مقام‌های فلسطینی و اسرائیلی صدها نفر از نیروهای نظامی اسرائیل روز چهارشنبه ۲۸ آگوست با پشتیبانی پهپادها و خودروهای زرهی به کرانه باختری حمله کردند. در این حمله دست‌کم ۱۰ فلسطینی کشته و ده‌ها نفر زخمی شدند.

اسرائیل طی ماه‌های گذشته نیز بارها و بارها کرانه باختری، منطقه‌ای را که ۳ میلیون فلسطینی در آن زندگی می‌کنند مورد حمله قرار داده بود. براساس گزارش سازمان ملل متحد، از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ که حماس عملیات طوفان‌الاقصی را آغاز کرد بیش از ۶۰۰ فلسطینی در کرانه باختری در حملات شهرک‌نشینان یهودی و نیروهای اسرائیل کشته و هزاران نفر بازداشت شدند.

اسرائیل مدعی است که این حمله برای مقابله با گروه‌های شبه‌نظامی صورت می‌گیرد اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند عامل اصلی افزایش استقبال جوانان فلسطینی از ایده مقاومت مسلحانه در برابر اسرائیل با افزایش خشونت‌های نظامیان اسرائیلی و اقدامات شهرک‌نشینان در مناطق اشغالی نسبت مستقیم دارد.

کمال ابو الرب، فرماندار فلسطینی جنین درباره این حمله می‌گوید: «این حمله تفاوت‌هایی از نظر ابعاد و خشونت با حملات قبلی داشت. صدای شلیک گلوله و انفجار شهر را پر کرده بود و مقام‌های اسرائیلی اطلاع داده بودند که عملیات آن‌ها در جریان است و بخش‌هایی از شهر از جمله بیمارستان جنین و جاده‌های ورودی و خروجی شهر در محاصره قرار دارد.»

نشریه لبنانی العربی جدید نوشته است: «منابع، اوضاع شرق جنین را دشوار خواندند. محاصره، تخریب خیابان‌ها و زیرساخت و محاصره ساکنان ادامه دارد و نگرانی‌ها نسبت به وخامت وضعیت انسانی وجود دارد به‌ویژه اینکه ساکنان آماده یورش گسترده ارتش رژیم اسرائیل به کرانه باختری نبودند.»

در این راستا هلال احمر فلسطین اعلام کرد، کادرهای آن با مشکلات بزرگی برای برآورده کردن خواسته‌های شهروندان محاصره‌شده در شهر جنین و اردوگاه آن به دلیل ممانعت نیروهای رژیم صهیونیستی از ورود آمبولانس‌ها مواجه هستند.

هلال احمر فلسطین تأکید کرد کادرهای آن برای انتقال مجروحان و شهدا و برآورده کردن نیازهای شهروندان از جمله نیاز به دارو، شیرخشک برای کودکان یا مواد غذایی تلاش می‌کنند.

این سازمان فلسطینی تأکید کرد کادرهای آن با چالش‌ها و خطرات زیادی مواجه هستند چراکه در معرض حملات ارتش رژیم اسرائیل قرار می‌گیرند. تا زمان آماده‌سازی گزارش (عصر شنبه) یورش نیروهای اسرائیلی به جنین همچنان ادامه داشته و آن‌ها همچنان در این شهر در کرانه باختری حضور دارند.

حمله اخیر اسرائیل، از سال گذشته به این سو از نظر ابعاد بی‌سابقه بوده است. در جولای ۲۰۲۳، حدود ۱۰۰۰ سرباز اسرائیلی حمله‌ای ۴۸ ساعته به شهر جنین را آغاز کردند که به کشته شدن ۱۲ فلسطینی منجر شد. در ماه دسامبر، عملیاتی دیگر با مشارکت تعداد کمتری سرباز انجام شد که طی آن نیز نیروهای نظامی اسرائیل  جان ۱۲ فلسطینی را گرفتند.

ساکنان کرانه باختری می‌گویند از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به این سو، نیروهای نظامی اسرائیل به طور روزانه شهرها و روستاها را در کرانه باختری هدف حمله قرار می‌دهند. به گفته آن‌ها این حملات از چند ساعت تا چند روز به طول می‌انجامند و علاوه بر اینکه زندگی ساکنان را به طور جدی مختل می‌کند، به کشته و زخمی شدن غیرنظامیان به‌ویژه زنان و کودکان نیز منجر می‌شوند.

وب‌سایت الجزیره، حمله اخیر به شهرهای جنین و طولکرم را «بزرگترین حمله از زمان انتفاضه دوم» توصیف کرده است. دفتر حقوق بشر سازمان ملل (OHCHR) نیروهای امنیتی اسرائیل را به دلیل «واکنش نظامی فزاینده» در کرانه غربی اشغالی محکوم کرده است.

دفتر حقوق بشر سازمان ملل می‌گوید که یورش‌های اخیر ارتش اسرائیل در کرانه غربی «به گونه‌ای انجام می‌شوند که قوانین بین‌المللی را نقض می‌کنند و خطر تشدید بیشتر یک وضعیت انفجاری را به همراه دارند». در این بیانیه آمده است: «خشونت بین ارتش اسرائیل و فلسطینیان مسلح در کرانه باختری به‌عنوان یک درگیری مسلحانه تحت قوانین بشردوستانه بین‌المللی محسوب نمی‌شود». در این بیانیه همچنین آمده است: «استفاده از زور در کرانه باختری باید با معیارهای حقوق بشری سازگار باشد.»

در ادامه نگاهی خواهیم داشت به جغرافیا، وضعیت سیاسی، شرایط زندگی فلسطینی‌ها و درگیری‌های نظامی در کرانه باختری.

کرانه باختری کجاست؟

نزدیک به ۳ میلیون فلسطینی و ۵۰۰ هزار شهرک‌نشین در منطقه‌ای به نام کرانه باختری زندگی می‌کنند که روی نقشه ظاهری شبیه به یک کلیه دارد و در یک سوی آن اردن و در سوی دیگر سرزمین‌های اشغال‌شده از سوی اسرائیل قرار دارد.

در طول درگیری‌های منتهی به تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، این منطقه بارها و بارها توسط شبه‌نظامیان یهودی مورد حمله قرار گرفت و جنایت‌های زیادی انجام شد که فلسطینی‌ها مجبور به ترک خانه‌های خود شوند. در جنگ ۱۹۴۸ میان کشورهای عربی و اسرائیل، مصر توانست کنترل نوار غزه را به دست گیرد و اردن نیز کرانه باختری را به تصرف خود درآورد.

در سال ۱۹۶۷، اسرائیل در جنگی دیگر با کشورهای عربی، تمامی خاک فلسطین از جمله کرانه باختری را اشغال کرد. اسرائیل همچنین به مرور اجازه داد ساخت‌وساز و شهرک‌های یهودی‌نشین در کرانه باختری گسترش پیدا کند.

سال ۱۹۹۳ گشایشی قابل‌توجه در روند صلح ایجاد شد. اسرائیل و سازمان آزادی‌بخش فلسطین مذاکراتی محرمانه را آغاز کردند که روند آن از سوی سیاستمداران نروژی از طریق اندیشکده‌ای در اسلو تسهیل می‌شد. محرمانه بودن گفت‌وگوها به مذاکره‌کنندگان اجازه داد که درباره موضوعات بسیار سخت بدون ترس از تبعات سیاسی ساعت‌ها بحث کنند. پس از اینکه پیشرفت‌هایی در مذاکرات اتفاق افتاد، اسرائیلی‌ها ترجیح دادند مذاکرات به‌صورت رسمی و علنی در اسلو دنبال شود.

رئیس‌جمهور وقت آمریکا، بیل کلینتون، نقش قابل‌توجهی در این مذاکرات و گره‌گشایی از بن‌بست‌ها ایفا نکرده بود اما با دعوت از اسحاق رابین و یاسر عرفات به کاخ سفید، میزبان مراسم امضای توافق اسلو شد و اعتبار زیادی برای خود کسب کرد. تصاویر رابین و عرفات (۱۹۹۳ در شهر واشنگتن) در حال دست دادن بازتاب بسیار گسترده‌ای در جهان آن روز داشت. این توافق به فلسطینی‌ها اجازه می‌داد که در نوار غزه و بخش‌هایی از کرانه باختری خودمختاری داشته باشند و این مناطق زیر نظر تشکیلات خودگردان فلسطین که پس از توافق تشکیل شد، اداره شود.

اسرائیل موافقت کرد که نیروهای خود را از نوار غزه خارج کند و نیروهایی را که در کرانه باختری مستقر هستند، براساس توافق جابه‌جا کند. در ازای این اقدامات، سازمان آزادی‌بخش فلسطین به‌طور رسمی «دولت اسرائیل و حق شهروندان آن برای زندگی در صلح» را به رسمیت شناخت. این اقدام، به نوعی پذیرش قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت از سوی فلسطینی‌ها به حساب می‌آمد.

هرچند در ابتدا این توافق با استقبال قابل‌توجهی در جهان روبه‌رو شد اما واقعیت این است که ایرادات توافق اسلو زودتر از آنچه انتظار می‌رفت برملا شد. سازمان آزادی‌بخش فلسطین در محدود کردن حضور نظامی اسرائیل در غزه و کرانه باختری شکست خورده بود و هیچ برنامه زمانی مشخصی برای خروج نیروهای اسرائیل از غزه و کرانه باختری وجود نداشت.

در زمان انعقاد توافق، تعداد شهرک‌نشینان اسرائیلی حدود ۲۸۰ هزار نفر تخمین زده می‌شدند اما پس از ۵ سال، این تعداد به ۳۵۰ هزار نفر رسید. در این توافقنامه همچنین مقرر شد که در یک دوره پنج‌ساله مسائل مهم مورد مناقشه از جمله مرزهای کشور فلسطین، سرنوشت آوارگان، غرامت، شهرک‌نشینان اسرائیلی، وضعیت شهر قدس و همچنین منابع آبی حل و فصل شود؛ مسئله‌ای که هرگز به سرانجام نرسید.

توافق اسلو ۲ بر پایه‌های توافق اسلو ۱ - که هرچند به‌طور کامل اجرا نشد اما وضعیت را کمی برای فلسطینی‌ها بهتر کرد - بنا شد. در سپتامبر ۱۹۹۵، رابین و عرفات برای امضای توافق اسلو ۲ به واشنگتن، پایتخت ایالات متحده رفتند. توافق اسلو 2 کرانه باختری را به سه بخش A، B و C تقسیم می‌کرد. برای فلسطینی‌ها این امید وجود داشت که هرچه زودتر در کرانه باختری و نوار غزه دولت فلسطین تشکیل شود.

این توافق هم در فلسطین و هم در اسرائیل مخالفانی جدی داشت. چند ماه بعد از امضای اسلو ۲ اسحاق رابین، نخست‌وزیر وقت اسرائیل توسط یک چهره افراطی یهودی ترور شد و در فلسطین نیز  حماس ضمن اعلام مخالفت با توافق، حملات علیه اسرائیل را افزایش داد. با افزایش تنش‌ها و به تبع آن، کم‌طرفدار شدن صلح، بنیامین نتانیاهو در سال ۱۹۹۶ به نخست‌وزیری رسید. او مخالف توافق اسلو بود و ادعا می‌کرد این توافق تنها به افزایش حملات فلسطینی‌ها به اسرائیل منجر شده است.

او به یاسر عرفات، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین اظهار بی‌اعتمادی می‌کرد و در مقابل فلسطینی‌ها هم هیچ اعتمادی به او نداشتند. مورخان می‌گویند کابینه اول نتانیاهو به اندازه کابینه امروز او افراطی نبود اما تصمیماتی که کابینه اول او اتخاذ کرد، باعث شد مذاکرات در آینده به بن‌بست برسد.

به‌رغم اینکه طی توافق‌های اسلو مقرر شد کرانه باختری و نوار غزه نوعی خودمختاری زیر نظر تشکیلات خودگردان فلسطین داشته باشند اما هیئت فلسطینی در محدود کردن حضور نظامی اسرائیل در غزه و کرانه باختری شکست خورده بود و هیچ برنامه زمانی مشخصی برای خروج نیروهای اسرائیل از غزه و کرانه باختری وجود نداشت.

پس از این توافق نیز حضور شهرک‌نشینان اسرائیلی در کرانه باختری ادامه پیدا کرد. بسیاری از کشورهای جهان حتی برخی از کشورهایی که سابقه‌ای طولانی در دوستی با اسرائیل دارند، حضور شهرک‌نشینان در کرانه باختری را امری برخلاف حقوق بین‌الملل می‌دانند. سیستم دوگانه‌ای هم که اسرائیلی‌ها در کرانه باختری پیاده کرده‌اند باعث شده که شهرک‌نشینان از حق رای و حقوق شهروندی برخوردار باشند درحالی‌که فلسطینیان زیر نظر  حکومت نظامی اسرائیل روزگار می‌گذرانند و این تصمیمات دولت اسرائیل است که زندگی روزمره آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

چه کسی کرانه باختری را کنترل می‌کند؟

هرچند اسرائیلی‌ها مدعی هستند که نوعی از خودمختاری را در کرانه باختری به تشکیلات خودگردان فلسطین داده‌اند اما در واقعیت و در عمل، این نظامیان اسرائیل هستند که کنترل کاملی بر این منطقه دارند. نظامیان اسرائیل می‌توانند بگویند چه کسانی حق دارند وارد کرانه باختری شوند و چه کسانی حق دارند از آن خارج شوند. سیستم قضایی اسرائیل نیز خود را محق و دارای صلاحیت می‌داند که هر فلسطینی را که متهم تشخیص داد محاکمه کند. فلسطینی‌ها حتی در زمینه برق و آب هم به شدت وابسته به اسرائیل هستند و مجبورند این نیازهای اساسی خود را از طریق پرداخت پول به اسرائیل رفع کنند.

بخش‌هایی که زیر نظر تشکیلات خودگردان فلسطین قرار دارد به جمع‌آوری زباله، آموزش، بیمارستان‌ها و مدارس محدود می‌شود. همچنین تشکیلات خودگردان فلسطین نیروهای امنیتی خود را دارد که اختیارات‌شان محدود است و مجبور به همکاری با اسرائیل در بسیاری از زمینه‌ها هستند.

فلسطینی‌ها می‌گویند اسرائیل حکمرانی در کرانه باختری را در اختیار دارد و فقط برخی امور خدماتی و محدود را به تشکیلات خودگردان واگذار کرده است. در گذشته از نگاه برخی از فلسطینی‌ها پذیرش این اختیارات محدود، به‌عنوان مقدمه‌ای برای تشکیل کشور مستقل قابل پذیرش بود اما امروز نارضایتی‌ها میان مردم فلسطینی درباره رویکرد اسرائیل در کرانه باختری و نوار غزه به اوج رسیده است.

چرا اسرائیل به کرانه باختری حمله می‌کند؟

اسرائیل مدعی است که «گروه‌های شبه‌نظامی فلسطینی» در کرانه باختری فعال هستند و برای سرکوب این گروه‌ها به این منطقه حمله می‌کند. دهه‌هاست که مقاومت علیه اشغالگری اسرائیل در کرانه باختری به‌ویژه شهرهایی مثل جنین زنده است و هدف اصلی اسرائیل را باید سرکوب هر نوع مقاومت در برابر اشغالگری دانست.

از سال ۲۰۲۲ که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به قدرت بازگشت، حملات به کرانه باختری شدت گرفت و این حملات مرگبارتر از قبل شدند. براساس گزارش روزنامه واشنگتن‌پست، تحلیلگران می‌گویند حملات اسرائیل نقش بسیار مؤثری در گرایش جوانان فلسطینی به پیوستن به گروه‌های مقاومت و انتخاب مبارزه مسلحانه به‌عنوان روش اصلی مبارزه با اسرائیل داشت.

در حال حاضر، مجموعه‌ای از گروه‌های مقاومت فلسطینی در کرانه باختری فعالیت می‌کنند و نفوذ آن‌ها در بین مردم در یک سال اخیر به‌ویژه از ۷ اکتبر به این سو که وضعیت اقتصادی در کرانه باختری به شدت بدتر شده، بیشتر شده است. جهاد اسلامی فلسطین، مقاومت اسلامی حماس و فتح مهم‌ترین بازیگران در این زمینه هستند.

طحانی مصطفی، کارشناس مسائل اسرائیل و فلسطین در گروه بین‌المللی بحران، به الجزیره می‌گوید: «این گروه‌ها نوعی مکانیسم دفاعی جامعه هستند. هرچه حملات خشونت‌آمیز اسرائیل بیشتر  و سیستمی‌تر می‌شد، این گروه‌ها بزرگ‌تر می‌شدند». او معتقد است: «عمدتاً مردان جوانی به این گروه‌ها می‌پیوندند که می‌خواهند واکنشی علیه اشغالگری اسرائیل نشان دهند و از تشکیلات خودگردان و سیاست‌های آن سرخورده‌اند.»

مردان جوانی که به این گروه‌ها می‌پیوندند به اشغالگری اسرائیل واکنش نشان می‌دهند و از تشکیلات خودگردان که کرانه باختری اشغالی را اداره می‌کند و بسیاری از فلسطینی‌ها به عنوان یک گروه کمکی اسرائیل می‌دانند، سرخورده شده‌اند.»

جهاد اسلامی یکی از محبوب‌ترین گروه‌ها در کرانه باختری است. به‌ویژه در جنین که «گردان جنین» زیر نظر جهاد اسلامی فعالیت می‌کند این گروه حضور مؤثری دارد. حضور حماس در کرانه باختری هم تفاوت‌های جدی با حضور این گروه در نوار غزه دارد و به مراتب ضعیف‌تر است. گروه‌های مستقل و غیرمستقل دیگری هم نظیر  «لانه شیرها» در نابلس حضور دارند که متناوباً مورد حمله اسرائیل قرار می‌گیرند.

وضعیت نظامی گروه‌های مقاومت مسلحانه در کرانه باختری

کارشناسان نظامی می‌گویند گروه‌های مقاومت در کرانه باختری برخلاف گروه‌های مقاومت در لبنان یا نوار غزه، از نظر آموزش نظامی و سازماندهی در وضعیت خوبی قرار ندارند. روزنامه نیویورک‌تایمز نوشته است که این گروه‌ها از نظر نظم، ساختار و تجهیزات به‌ویژه تجهیزات موشکی قابل مقایسه با گروه‌های مقاومت در غزه نیستند. نقطه قوت این گروه‌ها محبوبیت بسیار بالای آن‌ها نزد مردم محلی و کمپ‌های پناهندگان است. این مبارزان مسلح پس از مرگ از سوی مردم شهید خطاب شده و گرامی داشته می‌شوند. اسرائیل مدعی است این گروه‌های مسلح حملات زیادی را به سرزمین‌های اشغالی ترتیب می‌دهند اما آمارها بیانگر آن است که این گروه‌ها بیشتر در وضعیت دفاعی قرار دارند و تلاش می‌کنند با حملات اسرائیل به کرانه باختری مقابله کنند.

اسرائیل نمی‌تواند به اهداف خود برسد

نیروهای نظامی اسرائیل هدف از حمله اخیر خود به جنین و طولکرم را مقابله با رشد و نفوذ گروه‌های «شبه‌نظامی» فلسطینی اعلام کرده‌اند اما واقعیت‌های میدانی نشان می‌دهد آن‌ها در دستیابی به اهداف خود چندان نمی‌توانند موفق باشند. یکی از فرماندهان جهاد اسلامی فلسطین در جنین در این خصوص به الجزیره گفته است که طی یک سال گذشته اسرائیل حدود ۸۰ نفر از مبارزان گردان جنین را به شهادت رسانده اما در همین مدت بیش از دو برابر این تعداد از جوانان به گردان جنین پیوسته‌اند.

آرون باکسرمن، خبرنگاری که در ماه ژانویه به کرانه باختری رفته بود می‌نویسد: «نزول امیدها به پایان دیپلماتیک حضور و اشغالگری اسرائیلی‌ها باعث شده تا بسیاری از جوانان پیوستن به گروه‌هایی مثل حماس یا جهاد اسلامی را که به مبارزه مسلحانه با اسرائیل معتقدند، راه‌حل بدانند و به این گروه‌ها بپیوندند.» به نوشته او، این جوانان که «اعتقاد خود را به پروسه صلح از دست داده‌اند» باور دارند که قدرت نظامی می‌تواند آن‌ها را به اهداف‌شان نزدیک‌تر کند.

گزارش‌های محلی نشان می‌دهد تشکیلات خودگردان فلسطین در برخی موارد با نیروهای اسرائیلی برای سرکوب این گروه‌های مقاومت مسلحانه همکاری می‌کند و این موضوع باعث افت شدید محبوبیت رهبران این تشکیلات در کرانه باختری شده است. حتی نقل‌قول‌هایی از مقام‌های نظامی اسرائیل وجود دارد که گفته‌اند ترجیح می‌دهند «افسران فلسطینی این شبه‌نظامیان را بازداشت کنند.» به باور بسیاری از کارشناسان، تداوم این روند می‌تواند رشد گروه‌های مبارزه مسلحانه علیه اسرائیل را تقویت کرده و روندهای سیاسی را تضعیف کند.