استقلال به قیمت تمامیت ارضی؟

این مسئله به روسیه اجازه داد که با بمباران هوایی و آتش شدید توپخانه زیرساخت‌های اوکراین را هدف قرار دهد، ظرفیت تولید برق در این کشور را به نصف برساند و بار دیگر بخشی از مناطقی را که اوکراینی‌ها در ضدحمله سال 2022 پس گرفته بودند تسخیر کند. به‌رغم تصویب بسته حمایت از اوکراین در آمریکا، کمک‌های اتحادیه اروپا و حتی حمله اوکراین به منطقه کورسک در خاک روسیه که به تصرف بخش‌هایی از خاک روسیه منجر شد، چشم‌انداز جنگ در پاییز و زمستان نیز همچنان دلسردکننده است.

افکار عمومی در اوکراین نارضایتی‌های زیادی از وضع موجود دارند. آن‌ها به شدت از برکناری والری زالوژنی فرمانده کل نیروهای مسلح اوکراین آزرده شدند، نسبت به روند بسیج عمومی و قوانینی که در ماه آوریل برای اعزام جوانان به جنگ به تصویب رسیده بود، اعلام نارضایتی کردند و خواهان تغییراتی در سطوح عالی فرماندهی نظامی برای پایان دادن به پیشروی روس‌ها شدند.

همزمان، در اتحادیه اروپا تغییراتی در جریان بود که باعث شد جریان‌های راستگرای افراطی در ساختار اتحادیه قدرت بیشتری پیدا کنند و نگرانی‌ها از آینده حمایت غرب از اوکراین در جنگ با روسیه افزایش پیدا کند. قدرت گرفتن جریان‌هایی مثل جبهه ملی فرانسه در ساختار اتحادیه اروپا در کنار تحولاتی نظیر بایکوت کردن نشست صلح در سوئیس توسط کشورهای جنوب جهانی و چین نشان داد که غرب در منزوی ساختن روسیه به دلیل حمله نظامی به اوکراین و اشغال بخش‌هایی از این کشور چندان موفق نبوده است.

اما اکنون مسئله این است که این تحولات چه تأثیری بر نگاه افکار عمومی در اروپا (از جمله اوکراین) به مسئله جنگ و مقاومت گذاشته است؟ آیا پیشروی‌ها و پیروزی‌های روسیه در میدان جنگ باعث شده تا نگاه افکار عمومی در اروپا به این کشور تغییر کند؟ آیا اروپایی‌ها در مواجهه با چالش‌هایی نظیر احتمال پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و قطع حمایت‌های واشنگتن، حاضر به تداوم کمک اقتصادی و نظامی به اوکراین برای ادامه مقاومت در برابر تهاجم روسیه هستند؟

اندیشکده شورای اروپایی روابط خارجی برای پاسخ به این سوال اقدام به برگزاری یک نظرسنجی وسیع در سطح ۱۵ کشور اروپایی و با مشارکت ۱۹ هزار و ۵۶۶ نفر از شهروندان این کشورها کرده است. هرچند این نظرسنجی در نیمه نخست سال ۲۰۲۴ و پیش از تحولات مهمی نظیر حمله اوکراین به منطقه کورسک برگزار شده اما نتایج آن پیام مهمی به همراه دارد.

این نتایج نشانگر آن است که هرچند شهروندان اروپایی همچنان از روند ارسال کمک‌های نظامی و اقتصادی به اوکراین حمایت می‌کنند و مشکلی با تداوم آن ندارند اما شکافی عمیق در نگاه آن‌ها و اوکراینی‌ها به مسئله چگونگی پایان جنگ وجود دارد. به‌طور خلاصه، اوکراینی‌ها خواسته اول‌شان پیروزی نیست، سلاح است. درحالی‌که اروپایی‌ها می‌خواهند این کمک‌ها در نهایت به یک توافق خوب برای پایان جنگ منجر شود.

نظرسنجی‌ شورای اروپایی روابط خارجی همچنین تفاوت‌ها در نگاه اروپایی‌ها و اوکراینی‌ها در موضوعاتی نظیر پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا و ناتو را برجسته می‌کند. از نظر اوکراینی‌ها عضویت در این نهادها باید پاداش شجاعت و جنگندگی اوکراینی‌ها باشد اما در مقابل اروپایی‌ها همه این موارد را مشروط به آنچه در یک توافق احتمالی با روسیه مورد موافقت قرار می‌گیرد می‌دانند.

سرنوشت جنگ از نگاه اوکراینی‌ها

آنچه واضح است این است که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه هنوز نتوانسته است اراده اوکراینی‌ها را برای ادامه جنگ یا اتحاد سیاسی آن‌ها در داخل به‌طور موثر هدف قرار دهد. به‌رغم از دست رفتن بخش‌های بیشتری از قلمرو اوکراین در طی ماه‌های اخیر، از بین رفتن بخشی از زیرساخت‌های اساسی این کشور و افزایش مجادلات سیاسی، بیشتر اوکراینی‌ها به رئیس‌جمهور و ارتش خودشان اعتماد دارند.

این صحیح است که اعتماد اوکراینی‌ها به ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در مقایسه با گذشته به دلیل برخی تغییرات در دفتر ریاست‌جمهوری و همچنین عزل و نصب‌ها در ارتش کمتر شده است اما همچنان اکثریت قاطع از او حمایت می‌کنند.

براساس نظرسنجی شورای اروپایی روابط خارجی، ۳۴ درصد از مشارکت‌کنندگان در نظرسنجی گفته‌اند که اعتماد «بسیار زیادی» به زلنسکی دارند. ۳۱ درصد نیز گفته‌اند که تا حد «نسبتاً زیادی» به او اعتماد دارند. این یعنی هنوز بیش از دوسوم مردم اوکراین اعتماد خود را به رئیس‌جمهوری که دوره ریاست‌جمهوری او باید در ماه مه پایان می‌یافت اما به دلیل شرایط اضطراری و عدم امکان برگزاری انتخابات در جایگاه خود باقی ماند، حفظ کرده‌اند.

اوکراینی‌ها باور دارند در این جنگ پیروز خواهند شد. زمانی که در نظرسنجی‌ درباره سرنوشت نهایی جنگ از آن‌ها پرسیده شد، ۵۸ درصد آن‌ها پاسخ دادند که اوکراین در جنگ پیروز می‌شود و ۳۰ درصد نیز اعلام کردند که یک توافق سیاسی پایان جنگ را رقم خواهد زد. تنها یک درصد اوکراینی‌ها فکر می‌کنند که جنگ با پیروزی روسیه پایان می‌یابد.

اغلب اوکراینی‌ها معتقدند در شرایطی که کمک‌های نظامی غرب بیشتر شود یا ادامه پیدا کند، شانس پیروزی اوکراین هم در جنگ افزایش می‌یابد. در صورت تحقق سناریوی افزایش کمک‌های غرب یا تداوم حمایت‌ها، ۶۹ درصد از اوکراینی‌ها گفته‌اند که معتقدند کشورشان در جنگ پیروز خواهد شد و ۲۲ درصد نیز می‌گویند توافق سیاسی به دست خواهد آمد.

از سوی دیگر، جالب توجه است که اوکراینی‌ها زیاد روی مشکلات داخلی در روسیه حساب باز نکرده‌اند. ۵۷ درصد از مشارکت‌کنندگان در نظرسنجی در اوکراین بر این باورند که طی دو سال آینده تغییر سیاسی قابل توجهی در روسیه رخ نخواهد داد که بر سرنوشت جنگ تأثیر بگذارد. برخلاف اروپایی‌ها، از نگاه اکثریت بیشتر اوکراینی‌ها احتمال این موضوع هم که روسیه طی دو سال آینده کشور اروپایی دیگری را نیز مورد حمله قرار دهد بسیار اندک است.

به‌طور جالب توجهی در اوکراین تعداد کمتری از مردم در مقایسه با شهروندان سایر کشورهای اروپایی باور دارند که احتمال دارد ناتو مستقیماً وارد جنگ با روسیه شود، اما از نگاه ۱۹ درصد اوکراینی‌ها این احتمال وجود دارد؛ در صورتی که ۴۴ درصد مردم هلند یا ۳۴ درصد مردم سوئیس فکر می‌کنند ناتو با روسیه وارد جنگ خواهد شد.

از بی‌اعتمادی به آمریکا تا ترجیح استقلال بر تمامیت ارضی

نزدیک به نیمی از اوکراینی‌ها به‌رغم خوش‌بینی به ادامه کمک‌های آمریکا نسبت به نقش‌آفرینی احتمالی آمریکا در پایان جنگ بدبین هستند. ۴۷ درصد از اوکراینی‌های شرکت‌کننده در نظرسنجی نگران‌اند که آمریکا بدون مشارکت دادن کی‌یف در مذاکرات، توافقی با روسیه حاصل کند و جنگ از این طریق و بدون در نظر گرفتن نگاه و منافع مردم اوکراین پایان یابد. در مقابل، ۴۹ درصد اوکراینی‌ها این نگرانی را ندارند و فکر می‌کنند آمریکا چنین کاری نخواهد کرد.

نکته بسیار عجیب اینکه از نگاه بخش بزرگی از جمعیت اوکراین، استقلال در تصمیم‌گیری و پیوستن به ائتلاف‌ها از تمامیت ارضی مهم‌تر است. ۴۵ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی گفته‌اند که ترجیح می‌دهند اوکراین بخش‌هایی از خاک خود را از دست بدهد اما مستقل باقی بماند و ارتش و آزادی عمل خود را در تصمیم‌گیری‌ها از جمله در جهت پیوستن به ائتلاف‌ها مانند ناتو و اتحادیه اروپا داشته باشد.

تنها ۲۶ درصد از مردم اوکراین گفته‌اند که ترجیح می‌دهند اوکراین در ازای پذیرش بی‌طرفی، انحلال نیروی نظامی و نپیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا، مناطق اشغال‌شده از خاک خود را پس بگیرد. ۲۹ درصد نیز اعلام کرده‌اند که نظری در این مورد ندارند.

این موضوع بیانگر دو نگاه کاملاً متفاوت به موضوع استقلال است. از نگاه بخشی از اوکراینی‌ها استقلال با تمامیت ارضی هم‌معناست اما از نگاه گروهی دیگر، استقلال به معنای امکان تصمیم‌گیری مستقل است.

شکاف عمیق میان افکار عمومی در اوکراین و اروپا

در بیشتر کشورهای اروپایی، اکثریت مردم یا دست‌کم بخش بزرگی از آن‌ها از ایده افزایش حمایت‌های نظامی از اوکراین حمایت می‌کنند. تنها در سه کشور – یونان، بلغارستان و ایتالیا – اکثریت مردم با این ایده مخالف هستند. این موضوع می‌تواند باعث شود دست‌کم در میان‌مدت حمایت اروپایی‌ها از اوکراین و ارسال تجهیزات نظامی به این کشور ادامه داشته باشد.

با این وجود، واقعیت این است که افکار عمومی در کشورهای اروپایی به‌شدت در خصوص احتمال پیروزی کی‌یف در جنگ بدبین‌اند و درست برخلاف مردم اوکراین، فقط بخش کوچکی از شهروندان اروپایی معتقدند که خروجی نهایی جنگ، پیروزی اوکراین خواهد بود.

نظر غالب در بیشتر کشورهای اروپاییِ بررسی‌شده (به جز استونی) این است که جنگ طی یک توافق سیاسی به پایان می‌رسد. حتی زمانی که پرسیده می‌شود اگر اوکراین کمک‌های نظامی زیادی را به‌طور پیوسته دریافت کند سرنوشت جنگ چه خواهد شد نیز نظر شهروندان در خصوص چگونگی پایان جنگ تغییر محسوسی پیدا نمی‌کند و در ۱۱ کشور از ۱۵ کشور اغلب شهروندان توافق سیاسی را پایان دهنده جنگ معرفی می‌کنند.

تفاوت‌ها در خصوص نحوه پایان‌بندی جنگ نیز همچنان در میان کشورهای اروپایی و گروه‌های مختلف سیاسی در درون این کشورها محسوس است. از زمان آغاز جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، دو نگاه عمده در این زمینه وجود دارد. برخی معتقد به ضرورت پایان یافتن سریع جنگ (اردوگاه صلح) هستند و برخی دیگر معتقدند پایان یافتن جنگ بدون مجازات متجاوز (اردوگاه عدالت) فایده‌ای نخواهد داشت. نظرسنجی‌ شورای اروپایی روابط خارجی نشان می‌دهد هیچ‌کدام از این دو گروه برتری محسوسی بر دیگری ندارند.

براساس این نظرسنجی، از مجموع ۱۴ کشور، مردم سه کشور - بلغارستان، یونان و ایتالیا - قویاً معتقد به ضرورت صلح در سریع‌ترین زمان ممکن هستند، مردم ۵ کشور - استونی، بریتانیا، لهستان، پرتغال و سوئد - باور دارند که روسیه باید مجازات شود و مردم ۶ کشور - جمهوری چک، فرانسه، آلمان، اسپانیا، هلند و سوئیس - هم نگاه میانه‌ای دارند و تقریباً طرفداران دو گروه فکری برابر هستند. بررسی نظرسنجی‌های گذشته ثابت می‌کند که به‌رغم نوسان‌هایی که در وضعیت جبهه‌های جنگ بوده، نگاه‌ شهروندان اروپایی به این موضوع تغییر زیادی نکرده است.

نظرسنجی نشان می‌دهد مردم کشورهای اردوگاه صلح (بلغارستان، یونان و ایتالیا) از جمله بدبین‌ترین‌ها نسبت به پیروزی اوکراین هستند، حتی اگر کی‌یف تحویل تسلیحات نظامی بیشتری دریافت کند. اکثریت قاطع در این کشورها همچنین معتقدند که اروپا باید اوکراین را به سمت مذاکره برای یک توافق صلح سوق دهد. نگرانی اصلی آن‌ها این است که با تداوم روند موجود این امکان وجود دارد که اتحادیه اروپا و ناتو به‌طور ناخودآگاه وارد یک درگیری تمام‌عیار ویرانگر دیگر شوند.

در جمهوری چک، فرانسه، آلمان، هلند، اسپانیا و سوئیس سیاستمداران هنوز در حال تلاش برای تثبیت یک اجماع ملی در مورد جنگ و نقش اتحادیه اروپا در آن هستند. اختلاف بین اردوگاه صلح و اردوگاه عدالت در این کشورها زیاد است و اجماع عمومی در این زمینه بعید به نظر می‌رسد.

فراتر از جنگ، یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها، پرسش درباره پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا است. داده‌ها نشان می‌دهد در کشورهایی مانند استونی، لهستان، پرتغال و سوئد اکثر مردم طرفدار پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا هستند و در کشورهایی نظیر هلند و اسپانیا نیز به‌رغم اختلاف‌نظرها و نزدیک بودن ترکیب جمعیت موافقان و مخالفان، تعداد موافقان پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا بیشتر است.

شهروندان برخی کشورها مثل بلغارستان در خصوص لزوم پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا قانع نشده‌اند و در برخی کشورها نظیر جمهوری چک و آلمان نیز تعداد مخالفان از موافقان بیشتر است. از نظر بسیاری از موافقان، پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا به پایان جنگ کمک خواهد کرد؛ درصورتی‌که شواهدی در این خصوص در واقعیت وجود ندارد.

در همین حال، در میان کسانی که مخالف پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا هستند، بسیاری به این موضوع اشاره می‌کنند که این امر امنیت اتحادیه اروپا را کمتر خواهد کرد. گروهی دیگر نیز معتقدند حاکمیت اوکراین بسیار فاسدتر از آن است که عضو اتحادیه اروپا باشد.

به نظر می‌رسد که رهبران اروپایی حداقل برای مدتی می‌توانند همچنان بر حمایت عمومی برای ارسال سلاح و تجهیزات به اوکراین تکیه کنند. با این حال، نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد که دولت‌های اروپایی بعید است بتوانند حمایت افکار عمومی را برای دخالت مستقیم نظامی جلب کنند. علاوه بر این، همانطور که تغییر رویکرد مکرون نشان می‌دهد، لفاظی متمرکز بر دامن زدن به ترس از حملات روسیه به کشورهای ناتو می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد. حتی اگر برخی از شهروندان معتقدند روسیه ممکن است به کشور دیگری در اروپا حمله کند، تعداد کمی نگران هستند که کشور خود یا ناتو با روسیه وارد جنگ شود.

نظرسنجی نشان می‌دهد که بزرگترین چالش‌ها ممکن است هنوز در پیش باشد؛ به‌ویژه در مورد یافتن توافق بین پایتخت‌های اروپایی و کی‌یف در مورد نحوه پایان جنگ. اروپایی‌ها معتقدند که جنگ با نوعی توافق خاتمه خواهد یافت، درحالی‌که اوکراینی‌ها بر پیروزی اصرار دارند. طرفین همچنین در مورد گسترش اتحادیه اروپا اختلاف دارند. برای اوکراینی‌ها، این به نظر می‌رسد چیزی است که باید به‌عنوان پاداشی برای مبارزه آن‌ها به آن‌ها داده شود، درحالی‌که اروپایی‌ها آن را بخشی از یک توافق نهایی می‌بینند.

وضعیت فعلی جنگ در اوکراین

ارتش اوکراین در ماه آگوست با حمله به استان کورسک روسیه، گامی جسورانه برداشت و مسکو را غافلگیر کرد. اولین گزارش‌ها از حمله زمینی اوکراین به استان کورسک روسیه و «شکسته شدن خطوط دفاعی روسیه در مرز اوکراین» روز سه‌شنبه 6 آگوست منتشر شد. از آن زمان نیروهای اوکراین به دستاوردهای قابل توجهی دست یافتند و مناطق کلیدی از جمله چندین شهرک را تصرف و یک نیروگاه هسته‌ای بزرگ را تهدید کرده‌اند.

با این وجود اوکراین در کنار این پیشرفت‌ها، با چالش‌های جدی مانند نرخ بالای فرسایش نیرو و کمبود مهمات به‌ویژه در بخش‌های توپخانه، دفاع هوایی و قابلیت‌های حمله دوربرد روبه‌روست. یورونیوز می‌نویسد: پنتاگون نیز در ارزیابی حمله اوکراین به کورسک، اگرچه دستاوردهای این عملیات را قابل توجه می‌داند اما بر این نکته تاکید دارد که مشکلات فرسایشی همچنان باقی است.

دفتر بازرسی کل پنتاگون به‌تازگی در گزارشی، مجموعه‌ای از ارزیابی‌های آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا درباره روند جنگ در اوکراین را منتشر کرده است. در این گزارش آمده است: «نرخ فرسایش پهپادها در ارتش اوکراین همچنان بالاست و نیروهای اوکراینی با کمبود مهمات به‌ویژه توپخانه، دفاع هوایی و قابلیت‌های حمله دوربرد، برای غلبه بر مزیت‌های هوایی و زمینی روسیه روبه‌رو هستند.»

گزارش‌ها از میدان جنگ حاکی از آن است که نیروهای روسیه همچنان از برتری آتش برخوردار هستند و حتی با ازسرگیری ارسال کمک‌های نظامی از سوی ایالات متحده و تحویل تسلیحات و مهمات از دیگر کشورها، ارتش اوکراین هنوز نتوانسته با نرخ روزانه تقریباً ۱۰ هزار گلوله توپخانه نیروهای روسیه برابری کند. وب‌سایت تحلیلی آمریکایی The National Interestدر مطلبی می‌نویسد که در این جنگ «توپخانه همچنان پادشاه نبرد است» و بیش از ۹۰ درصد از تلفات هردو طرف نیز ناشی از آتش توپخانه بوده است.

به این ترتیب، کسب برتری توپخانه کلید پیروزی در جنگ روسیه و اوکراین است. بر این اساس، دفتر بازرسی کل پنتاگون در گزارش خود پیش‌بینی کرده است که «اوکراین احتمالاً قادر به ادامه عملیات دفاعی است، اما دست‌کم تا ۶ ماه آینده ضدحمله‌های بزرگی را انجام نمی‌دهد». به نظر می‌رسد که نه پنتاگون و نه حتی اوکراینی‌ها تهاجم به استان کورسک را عملیاتی در مقیاس بزرگ نمی‌دانند.

به گفته مقامات دفاعی اوکراین، هدف اصلی حمله به روسیه، انحراف تمرکز یگان‌های روسیه از سایر خطوط مقدم جبهه بوده است. بنابراین با این حمله، هم فشار بر مدافعان اوکراینی کاهش می‌یابد و هم شرایط برای ضدحمله‌های آینده اوکراین فراهم می‌شود. دفتر بازرسی کل پنتاگون درنهایت اینگونه نتیجه می‌گیرد که در چنین شرایطی «روسیه عمداً از مزیت کمی خود برای خسته کردن نیروهای اوکراین استفاده می‌کند. برنامه تهاجمی روسیه نیز همچنان اینگونه طراحی شده تا سرزمین‌های بیشتری را در اوکراین به‌ویژه در استان دونتسک به تصرف خود درآورند؛ حتی به قیمت تلفات سنگین پرسنلی و تجهیزاتی».