تغییرات ژئوپلیتیک در حال ظهور در شاخ آفریقا
منطقه شاخ آفریقا اخیراً در پی امضای دو توافقنامه، شاهد شکل‌گیری طوفانی دیپلماتیک بوده است که باعث شد دو مسئله منطقه‌ای اهمیت بیشتری پیدا کند: تمایل دیرینه اتیوپی برای دسترسی به دریا و وضعیت نامشخص سومالی‌لند؛ پرداختن همزمان به این مسائل به دلیل تنش‌های منطقه‌ای و ژئوپلیتیک نظیر درگیری اتیوپی-تیگری، جنگ داخلی سودان و ادامه تنش‌ها بر سر ساخت سد بزرگ رنسانس توسط اتیوپی بر روی رود نیل کاری دشوار است.
شاخ آفریقا در حال تجربه موجی از تغییرات ژئوپلیتیک است. در تاریخ اول ژانویه ۲۰۲۴، اتیوپی، پرجمعیت‌ترین کشور محصور در خشکی جهان، توافقی مقدماتی را با سومالی‌لند امضا کرد که دسترسی مستقیم به دریای سرخ را برایش فراهم می‌کند. انتظار می‌رود سومالی‌لند ۲۰ کیلومتر از خط ساحلی خود را برای یک دوره ۵۰ ساله به آدیس‌آبابا اجاره دهد.
در عوض، اتیوپی می‌تواند اولین کشور جهان باشد که منطقه مستقل خودخوانده سومالی‌لند را به رسمیت می‌شناسد. این توافق تنش‌ها را در منطقه تشدید کرده و دولت فدرال سومالی و گروه الشباب آن را محکوم کرده‌اند. در عین حال سومالی و ترکیه یک توافق جدید شراکت دفاعی و اقتصادی را امضا کرده‌اند که ابعاد دریایی قابل توجهی دارد.
سومالی در یک موقعیت راهبردی مهم در اقیانوس هند واقع شده است و در مسیرهای حیاتی کشتیرانی قرار دارد. بنابراین، ظرفیت و مؤسسات دریایی قوی‌تر برای سومالی بسیار اهمیت دارد. انتظار می‌رود براساس این توافق ۱۰ ساله که در تاریخ ۲۱ فوریه ۲۰۲۴ امضا شد، ترکیه آموزش، تبادل اطلاعات و ظرفیت‌سازی دریایی را در ازای دریافت ۳۰ درصد از درآمد دریایی حاصل از فعالیت‌های انجام گرفته در منطقه انحصاری اقتصادی سومالی (EEZ) به عهده بگیرد.
وجود منطقه وسیع انحصاری اقتصادی سومالی همچنین به این معنی است که این کشور دارای یک حیات دریایی غنی است و ممکن است دارای ذخایری غنی از منابع هیدروکربن باشد. به همین دلیل ترکیه علاوه بر این توافق دفاعی، یک توافق همکاری نفت و گاز طبیعی را نیز در تاریخ ۷ مارس ۲۰۲۴ با سومالی منعقد کرد. شاخ آفریقا به دلیل ارزش ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیک خود برای قدرت‌های خارج از این قاره منطقه‌ای متمایز محسوب می‌شود.
چالش‌ها و مشکلات ژئوپلیتیک شاخ آفریقا شامل اختلافات ارضی، رقابت برای منابع کمیاب، اختلافات قومی و قبیله‌ای، بی‌ثباتی سیاسی، نابرابری اقتصادی، فشارهای پناهندگان و مهاجرت، نفوذ خارجی، مسائل فرامرزی و تغییرات اقلیمی و تخریب محیط زیستی است. مناقشه اتیوپی-تیگری، جنگ داخلی سودان، ساخت سد رنسانس توسط اتیوپی و مناقشات بر سر این مسئله با مصر و سودان و اختلالات در دریای سرخ توسط حوثی‌ها و دزدان دریایی اهمیت بسیار دارد.
رویکردهای دولت‌محور برای حل و مدیریت مناقشات در شاخ آفریقا به دلیل جریانات متعدد خشونت و بی‌ثباتی که به فراتر از مرزها کشیده می‌شود، تضعیف می‌شود. منطقه همچنین شاهد اشاعه پایگاه‌های نظامی خارجی است که به منبع تنش برای کشورهای منطقه تبدیل شده است.
کشورهای خاورمیانه نقش برجسته‌ای را در سیاست‌های اتخاذشده در شاخ آفریقا ایفا می‌کنند. رقابت بر سر استفاده از رود نیل حل نشده باقی مانده است، درحالی‌که درگیری‌های مسلحانه قابل توجه در سودان، سودان جنوبی، سومالی و یمن همچنان ادامه دارد.
بازیگران خارجی مانند چین قبلاً ظرفیت و اشتهای شدیدشان را برای حضور و نفوذ قوی‌تر خود در شاخ آفریقا با انبوهی از سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی و نظامی نشان داده‌اند.
روسیه نیز، تا حدی کمتر، منافع خود را در این منطقه حفظ و اغلب به شکلی فرصت‌طلبانه تلاش کرده است تا بر احساسات ضدغربی در این منطقه سرمایه‌گذاری کند.
بنابراین شاخ آفریقا به عنوان یک نقطه کانونی برای رقابت قدرت‌های بزرگ در حال ظهور است. مسائل مطرح‌شده بحران‌های درهم‌تنیده‌ای را که شاخ آفریقا با آن مواجه است به تصویر کشید.
