مأموریت دشوار / توسعه شبکه ۵G در ایران چه اهمیتی دارد و پیشبرد آن با چه چالش‌هایی مواجه است؟
یکی از عواملی که سبب شد در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ شمسی، اکوسیستم نوآوری پا بگیرد، افزایش چشمگیر ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند در کشور بود.
یکی از عواملی که سبب شد در سال‌های ابتدایی دهه 90 شمسی، اکوسیستم نوآوری پا بگیرد، افزایش چشمگیر ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند در کشور بود. چنان‌که گفته می‌شود این ضریب از ۷٫۶ درصد در سال ۱۳۹۲ به ۱۲۷ درصد در پایان سال ۱۴۰۰ رسید. کسب‌و‌کارهایی که در آن زمان شکل گرفتند و در حال حاضر خدمات و محصولاتی ارائه می‌دهند که هدف‌شان افزایش کیفیت زندگی افراد است، در چنین بستری رشد کردند.
اما این توسعه زیرساختی نه‌تنها در سال‌های پس از آن پایدار نماند، بلکه گسترش سطح فیلترینگ در کشور سبب شد تا صورت‌مسئله‌ها تغییر کنند و توجه از روی توسعه زیرساخت‌های اینترنت معطوف به درگیری‌های جناحی بر سر اینترنت آزاد و مشکلات استفاده از فیلترشکن توسط عامه مردم شود. جهان با سرعتی اعجاب‌انگیز به سوی فناوری‌های نوین حرکت می‌کند و دولت‌ها زیرساخت‌های متناسب با آن را برای بخش خصوصی توسعه می‌دهند، اما به نظر می‌رسد با روندی که در کشور وجود دارد، ایران سهمی از این جهان جدید نخواهد داشت.
چه چالش‌هایی وجود دارد؟
یکی از مهم‌ترین وظایف حاکمیت برای جا نماندن از روند رشد جهانی، توسعه فناوری 5G در ایران است. از طرفی تحریم‌های بین‌المللی دسترسی ایران را به تجهیزات این فناوری پیشرفته محروم و تأمین تجهیزات را با دشواری جدی مواجه کرده است؛ از سویی دیگر به نظر می‌رسد عزمی جدی برای انجام این مهم در کشور وجود نداشته باشد.
5G نسل پنجم فناوری ارتباطات بی‌سیم است که سرعت، ظرفیت و تأخیر بسیار کمتری نسبت به نسل‌های قبلی ارائه می‌دهد. سرعت بالای 5G، امکان دانلود و آپلود سریع فایل‌ها، پخش ویدئوهای با کیفیت بالا و تجربه واقعیت مجازی و افزوده را فراهم می‌کند. تأخیر کم نسل پنجم فناوری ارتباطات بی‌سیم نسبت به نسل‌های پیشین، در توسعه اتومبیل‌های خودران، جراحی از راه دور و بازی‌های آنلاین تأثیر دارد و ظرفیت بالای آن، این امکان را فراهم می‌کند که تعداد بیشتری دستگاه به شبکه متصل شوند و از این حیث، نقشی کلیدی در توسعه شهرهای هوشمند و اینترنت اشیاء (IoT) ایفا می‌کند.
5G برای عملکرد بهینه به طیف فرکانسی خاصی نیاز دارد. این طیف به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود. در فرکانس‌های پایین پوشش گسترده است، اما سرعت کمتری به دست می‌دهد؛ فرکانس‌های میانی ترکیبی از پوشش و سرعت مناسب را ارائه می‌دهند و فرکانس‌های بالا هرچند سرعت بسیار بالایی دارند، اما پوشش محدودی ایجاد کرده و به موانع حساس هستند.
در ایران مدیریت این طیف فرکانسی با چالش‌هایی مواجه است. برای دستیابی به سرعت و ظرفیت بالا در نسل پنجم، به زیرساخت‌های فیبر نوری گسترده و ایستگاه‌های پایه متعدد نیاز است و سرمایه‌گذاری‌های ویژه‌ای را در جهت ارتقاء و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی می‌طلبد. به‌دلیل استفاده از فرکانس‌های بالا، 5G به تعداد بیشتری ایستگاه پایه نسبت به نسل‌های قبلی نیازمند است و نصب و راه‌اندازی این ایستگاه‌ها، به‌ویژه در مناطق شهری پرتراکم، چالش‌های فنی و لجستیکی خاص خود را دارد.
توسعه 5G بدون فیبر نوری ممکن نیست
لازمه حضور گسترده 5G در ایران، توسعه فیبر نوری در کشور است. فیبر نوری، یک فناوری انتقال داده است که از رشته‌های نازک شیشه یا پلاستیک برای انتقال نور استفاده می‌کند و بدین‌ترتیب امکان انتقال داده‌ها با سرعت بسیار بالا و در مسافت‌های طولانی را فراهم می‌سازد. استفاده از فیبر نوری به‌جای کابل‌های مسی، به‌معنای دستیابی به سرعت بالاتر، پهنای باند بسیار بیشتر، مقاومت بالاتر در برابر تداخل و هک‌شدن است.
فیبر نوری به‌عنوان ستون فقرات شبکه 5G عمل می‌کند و انتقال داده‌ها بین ایستگاه‌های پایه و مراکز داده، ممکن می‌شود. چنان‌که بدون فیبر نوری، ارائه کامل قابلیت‌های 5G امکان‌پذیر نیست. درواقع فیبر نوری و 5G مکمل یکدیگرند؛ 5G سرعت بی‌سیم را فراهم می‌کند، درحالی‌که فیبر نوری سرعت و ظرفیت لازم برای پشتیبانی از این سرعت بی‌سیم را در اختیار شبکه قرار می‌دهد.
بر این اساس، فیبر نوری و اینترنت 5G به یکدیگر وابسته‌اند و برای داشتن اینترنت 5G پرسرعت و قابل اعتماد نیاز است تا زیرساخت‌های فیبر نوری به‌درستی ایجاد شوند.
هرچند گفته می‌شود در دولت سیزدهم پوشش فیبر نوری از ۹۰۰ هزار خانوار به ۸ میلیون رسیده و تعداد مشترکان مبتنی بر فیبر نوری نیز از ۲۸۰ هزار در ابتدای دولت به نزدیک به ۵۹۰ هزار مشترک افزایش یافته، اما به‌نظر می‌رسد نتیجه محسوسی در سرعت و کیفیت اینترنت به‌دنبال نداشته باشد.
اصلاح دیدگاه در اولویت است
چنان‌که گفته شد، کشور برای فعالیت در لبه فناوری، نیازمند توسعه شبکه 5G و فیبر نوری است. باوجود آن‌که بخش خصوصی در حال حاضر با مشکلات عدیده‌ای دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و مهاجرت متخصصان داخلی، بحران یافتن نیروی کار متخصص را برایشان ایجاد کرده، اما می‌توان امیدوار بود که با توسعه زیرساخت‌ها، این بخش دست به کار شده و در زمینه فناوری‌های پیشرفته دست به نوآوری بزند. کمااینکه در دهه 90 شمسی نیز، تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز توانست تحولی در کشور ایجاد کند و بخش خصوصی به‌مرور سهم اقتصاد دیجیتال را از تولید ناخالص داخلی افزایش داد. به‌طوری‌که گفته می‌شود در حال حاضر این سهم در حدود 7 تا 8 درصد است.
استفاده نکردن از ظرفیت‌های موجود برای توسعه اقتصادی، خصوصاً در بخش فناوری که تمرکز جهان را به خود معطوف داشته، مانند قطعه‌ای دومینو عمل می‌کند؛ چنانچه تولید و فناوری به‌دلیل محدودیت‌های زیرساختی ابتر بمانند، فرصت‌های درآمدزایی موازی مانند واسطه‌گری بروز و ظهور می‌یابند و جا برای نوآوری روز‌به‌روز تنگ‌تر می‌شود. نوآوری‌ای که می‌تواند در زمانه‌ای که کشور با بحران آبی مواجه است، به هوشمندسازی کشاورزی بینجامد.
به‌عنوان مثال، 5G امکان نظارت بر شرایط آب‌و‌هوایی، رطوبت خاک و سلامت محصولات را فراهم و به کشاورزان کمک می‌کند تا بهره‌وری را افزایش و مصرف آب را کاهش دهند و محصولات باکیفیت‌تری تولید کنند. یا در وضعیتی که صنایع تولیدی ما با مسئله بهینگی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، 5G امکان اتوماسیون بیشتر فرآیندهای تولید، نظارت بر کیفیت محصولات و بهبود بهره‌وری را فراهم می‌سازد؛ چیزی که برای توسعه کارخانه‌های هوشمند و افزایش رقابت‌پذیری صنایع تولیدی ضروری است.
البته همه‌چیز به توسعه شبکه 5G و فیبر نوری وابسته نیست. بدون اصلاح دیدگاه‌هایی که ارزشی برای فرصت‌های فناورانه قائل نیستند و با فیلترینگ گسترده، حقوق شهروندی افراد را پایمال می‌کنند، نمی‌توان به یک توسعه همه‌جانبه دست یافت. باید در نظر داشت که صفر تا صد چنین توسعه‌ای در اکثر مواقع، خارج از توان فنی و عملیاتی یک کشور است و کشورهای گوناگون در تعامل و همکاری با یکدیگر، پروژه‌های این‌چنینی را پیش می‌برند. چیزی که به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی تا حد زیادی از آن محروم هستیم.
