غزه به روایت تجسمی

نقاشی‌ها، عکس‌ها و ویدئوهایی که این روزها در گالری طراحان آزاد به نمایش درآمده‌اند حکایت از خشمی فروخورده دارند؛ خشم از آن‌چه نه‌فقط از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به این سو که از سال ۱۹۴۸ بر مردم فلسطین می‌گذرد. مردمی که در طول یک‌سال و خرده‌ای اخیر، بیش از 43 هزار نفرشان کشته، حدود 104 هزار نفرشان مجروح و حدود 10 هزار نفرشان مفقود شده‌اند تا جنایتی رقم بخورد که هیچ کم از یک نسل‌کشی تمام و عیار ندارد. جنایتی که بارها و بارها در اقصی نقاط جهان به اشکال و اقسام گوناگون مورد اعتراض آزادی‌خواهان قرار گرفته است.

آزادی‌خواهانی که برای‌شان تفاوتی نمی‌کند جنایات انسانی در کدام جغرافیا و توسط چه کسانی علیه کسان دیگر صورت می‌گیرد. آن‌چه برای آن‌ها اهمیت دارد انسان است و حفظ کرامت او، امری که سالیان سال است برای فلسطینیان به مفهومی غریب و دور از دسترس تبدیل شده است. چنین رویکردی اگرچه در سطح جهان رویکردی قابل ردیابی است اما روشنفکر ایرانی نشان داده است که گه‌گاه آن را با اماواگرهایی همراه می‌سازد؛ اماواگرهایی ایدئولوژیک که بر فاجعه‌ای انسانی سایه می‌اندازد و راهی می‌شود تا اماواگرکنندگان از طریق آن به توجیه سکوت خود بپردازند.

هرچند این سکوت هرازچندی با فریاد بلند اعتراض‌‌آمیزی شکسته می‌شود؛ اعتراضی که این‌بار در قالب تابلوهایی نقاشی از نقاشان شناخته‌شده ایرانی، عکس‌هایی از آرشیو موزه فلسطین واقع در کرانه باختری و ویدئوهایی بروز پیدا کرده که از روز جمعه ۲۵ آبان‌ماه در گالری طراحان آزاد به نمایش درآمده است و تا سه‌شنبه ششم آذرماه به کار خود ادامه خواهد داد. 

تحقق یک ایده با حضور ۴۷ هنرمند شناخته‌شده  

۴۷ زن و مرد هنرمند حاضر در نمایشگاه «و دیگر هیچ شعری به کار نیامد» که پیش از این نیز حساسیت خود را نسبت به فجایع و مصائب انسانی ازجمله جنگ نشان داده‌اند، نام‌هایی شناخته‌شده‌اند؛ از فرح اصولی، گیزلا وارگا سینایی و رزیتا شرف‌جهان تا علی‌اکبر صادقی، بهزاد شیشه‌گران، علی گلستانه، غلامحسین نامی و... هنرمندانی که براساس توضیحات رزمین نبی‌زاده، مدیر گالری طراحان آزاد در مورد چگونگی حضورشان، تک‌به‌تک از سوی گالری دعوت شده‌اند.

این هنرمندان، هنرمندان انتخابی گالری بودند که با آن‌ها تماس گرفته و درخواست شد که در نمایشگاه حضور داشته باشند. هنرمندانی که مدیران گالری طراحان آزاد، پیش از این با شیوه کاری آن‌ها آشنا بودند و می‌دانستند که به لحاظ فکری چه میزان با ایده اصلی نمایشگاه موافقند. ایده‌ای که محور اصلی آن خشمی فروخورده بود که راهی برای بروز می‌جست و به حضور جمعی از هنرمندان هم‌فکر نیاز داشت. 

نبی‌زاده با اشاره به این‌که تعداد هنرمندانی که با آن‌ها تماس گرفته شد، دو برابر تعداد هنرمندانی بود که هم‌اکنون در نمایشگاه شرکت کرده‌اند، می‌افزاید: «اغلب این آثار، با وجه اشتراک انزجار از جنگ‌‌افروزی و جنایت‌‌های سازمان‌یافته، پیش از این تولید شده‌ بودند. درواقع این وجه اشتراک، تمی است که باتوجه به حساسیت‌های هنرمندان نسبت به جنگ‌افروزی در هر نقطه‌ای از دنیا همواره در مجموعه‌ای از آثارشان یافت می‌شود.

ضمن این‌که فجایع رخ‌داده در فلسطین از سال ۱۹۴۸ تاکنون، نه مربوط به امروز و دیروز است و نه از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شده است. درنتیجه این هنرمندان پیش از این نیز اقدام به تولید اثر در این مورد کرده بودند. در این میان معدود هنرمندانی هم بودند که اختصاصاً برای نمایشگاه «و دیگر هیچ شعری به کار نیامد» تولید اثر کردند.» 

یک همکاری بین‌المللی   

نمایشگاه «و دیگر هیچ شعری به کار نیامد» البته تنها محدود به آثار نقاشان ایرانی نیست و براساس یک همکاری مشترک شکل گرفته است؛ همکاری گالری طراحان آزاد با موزه فلسطین واقع در کرانه باختری. نبی‌زاده در مورد چگونگی شکل‌گیری این همکاری که منجر به حضور عکس‌هایی از آرشیو موزه فلسطین در گالری طراحان آزاد شده است، می‌گوید: «ما در کنار همکاری با هنرمندان داخلی، در سطح بین‌المللی هم با موزه فلسطین واقع در کرانه باختری ارتباط برقرار کردیم و از آن‌ها خواستیم امکان دسترسی‌مان به آرشیو‌شان را فراهم کنند.

بررسی پروپوزال نمایشگاه توسط موزه فلسطین به سرعت انجام گرفت و آن‌ها آرشیوی از عکس‌ها و عکس‌هایی از نقاشی‌های‌شان را در اختیار ما قرار دادند. ضمن این‌که مدیاکیتی شامل پست‌های اینستاگرامی و ریلیزهایی راجع به جنایت‌های جنگی رخ داده در غزه را که خودشان تهیه کرده بودند در اختیارمان گذاشتند. آرشیو عکسی که به ما داده شد از عکاسان گوناگون در موقعیت‌های مختلف است اما از آن‌جایی که کیفیت عکس‌های گرفته شده از نقاشی‌ها به‌خصوص در مقایسه با آثار اورجینال حاضر در نمایشگاه چندان مطلوب نبود، امکان استفاده از آن‌ها فراهم نشد.» 

آثار اورجینال مورد اشاره با تکنیک‌های گوناگون رنج زنان، مردان و کودکانی را به تصویر می‌کشند که اگرچه نفس کشیدن زیر سایه جنگ برای‌شان به عادتی هر روزه تبدیل شده است، اما سلول به سلول‌شان میل به ادامه زندگی را فریاد می‌زند، میلی که می‌توان تعبیر به مقاومتش کرد و همین عطش برای زیستن و مقاومت است که در تابلوهای نقاشی هنرمندان ایرانی بروز پیدا کرده است.  

در کنار این‌ها بازدیدکنندگان از نمایشگاه «و دیگر هیچ شعری به کار نیامد»، شاهد پخش سه ویدئو هستند. ویدئوهایی ازجمله شامل اعتراضات مردم در نقاط مختلف دنیا به آن‌چه در نوار غزه می‌گذرد مانند تحصن در دانشگاه گلداسمیت لندن، همچنین در موزه ترنر واقع در مارگیت. استفاده برگزارکنندگان نمایشگاه از این موارد در کنار به نمایش درآوردن عکس‌هایی در مورد هنر فلسطین که پیش از این در سه نمایشگاه‌ بین‌المللی به نمایش گذاشته‌اند، به‌خاطر آن است که نشان دهند اعتراض به فجایع رخ‌داده در غزه، منحصر به ایران نیست.

درواقع ایرانیان تنها یکی از همدلان و همراهان معترضان به این اتفاق هستند که همدلی و همراهی خود را در قالب‌های گوناگون ازجمله آثار هنری نشان می‌دهند و برگزاری نمایشگاه «و دیگر هیچ شعری به کار نیامد» نیز یکی از جلوه‌های همین همدلی و همراهی است که طبق گفته رزمین نبی‌زاده در طول مدت زمانی بسیار کوتاه؛ یک ماه شکل گرفت. او با اشاره به این‌که گالری طراحان آزاد کوشید در میان برنامه‌های فشرده خود، زمانی یک هفته‌ای باز و نمایشگاه «و دیگر هیچ شعری به کار نیامد» را برگزار کند از تمدید آن تا سه‌شنبه هفته آینده، ششم آذر خبر داد.

نه انتظاری فراواقعی که اعتراضی هنرمندانه  

این‌که برگزارکنندگان نمایشگاه «و دیگر هیچ شعری به کار نیامد» هیچ‌گونه توقع و انتظار نامعقولی از برگزاری این رویداد نداشتند نکته دیگری است که مورد اشاره رزمین نبی‌زاده قرار می‌گیرد. او با تاکید بر این‌که ابداً این‌گونه نبود که به‌شکلی غیرواقعی تصور کنند برگزاری این نمایشگاه منجر به توقف جنگ می‌شود یا تغییری در سیاست خاورمیانه ایجاد می‌کند، می‌افزاید: «ما تنها می‌خواستیم اعتراض و انزجار خود را اعلام کنیم و این اعلام اعتراض و انزجار به قدری که دلخواهمان بود و می‌خواستیم، دیده شد.

ضمن این‌که در تلاشیم آن‌چه را به نمایش درآمده است تا جایی که می‌توانیم مستند و این مستندات را به موزه فلسطین و دیگر مکان‌های ممکن ارسال کنیم تا همان‌طور که عکس نمایشگاه‌های دیگر که در سایر نقاط جهان برپا شده در نمایشگاه ما به نمایش درآمده است، عکس‌های نمایشگاه ما نیز در دیگر نمایشگاه‌ها بازنشر شود.»  

شکستن دیوار سکوت 

برگزارکنندگان نمایشگاه «و دیگر هیچ شعری به کار نیامد» کوشیده‌اند با بهره‌گیری از آثار اعتراضی هنرمندان ایرانی طی یک همکاری بین‌المللی با موزه فلسطین، تمام تلاش خود را برای شکستن دیوار سکوت و بی‌تفاوتی به‌کار بگیرند و تاریخی پیچیده و پرچالشی را نشان می‌دهد که تا به امروز شکل گرفته است.

آن‌ها که اساس برگزاری این نمایشگاه را نه بر منطق که بر احساس خود برمی‌شمارند برای بیان این احساس، شاعرانه‌ترین عنوانی را که می‌توانستند برگزیدند تا نشان دهند در روزگاری که تنها در طول یک‌سال و خرده‌ای بیش از 43 هزار انسان بیگناه کشته، حدود 104 هزار نفر مجروح و حدود 10 هزار نفر مفقود می‌شوند فی‌الواقع دیگر هیچ شعری به کار نمی‌آید.