۲ روز باشکوه در سینمای ایران

تاریخ کشور ترکیه پر بار و آکنده از داستان‌های شنیدنی است و عناصر نامتجانسی که بر تارک تاریخ کشور ترکیه نقش بسته، بر سینمای این کشور نیز تاثیر گذاشته است. مسیری که سینمای ترکیه پیموده، منفک از تاریخچه جمهوری ترکیه نیست.

این مسیر با سیاست، تغییرات اجتماعی، خرافات، ترس‌ها، از دست دادن کشور به‌دلیل مهاجرت‌ها درهم‌تنیده شده است و از آنجا که در بزنگاه‌های تاریخی همیشه هنر ملهم از واقعیت بوده، سینمای ترکیه هم همین مسیر را رفته است. گرچه اغلب مردم، سینمای ترکیه را با سریال‌های عامه‌پسند آن می‌شناسند اما این تمام واقعیت درباره سینمای این کشور نیست.

سینمای نوری ‌بیلگه جیلان بخشی از این واقعیت است. از 1995 که نوری بیلگه جیلان فیلم کوتاه «پیله» را ساخت تا به امروز، قدم‌به‌قدم سعی کرده سرگردانی‌های انسان، مخصوصاً انسانی که در اقلیم و زیست شهری و روستایی کشورش ترکیه به دنیا آمده و زندگی کرده را به تصویر بکشد. زندگی اجتماعی، شرایط سیاسی، باورهای اعتقادی، روابط والدین و فرزندان، همسران و عشاق، دوستان و اقوام و حتی غریبه‌ها و آشناهای اتفاقی، همگی در پیچ‌وخم فیلم‌های جیلان حضور دارند و فیلمساز با گفت‌‌وگوها و سکوت‌ها دست به کندوکاوشان زده است.

فیلم‌های نوری بیلگه جیلان که اغلب با آثار آنتوان چخوف و حتی هنریک ایبسن مقایسه می‌شوند، بر سرخوردگی و اضطراب وجودی تمرکز دارند. او همچنین اغلب با گروهی تکراری از بازیگران مانند پدر و مادرش، همچنین شریک زندگی و همکار فیلمنامه‌نویس‌اش ابرو جیلان، کار می‌کند. این بازیگران عمدتاً نقش شخصیت‌هایی را بازی می‌کنند که رویاهای‌شان بی‌ثمر است یا واقعیت زندگی‌شان در مواجهه با فروپاشی اجتماعی و بی‌عدالتی طبقاتی قرار می‌گیرد. نوری بیلگه جیلان به‌رغم کارنامه کوچک و گزیده‌اش، با فیلم‌های خود توانسته جوایز پر‌شماری را از جشنواره‌های سینمایی مختلف مانند کن دریافت کند. حضور او در ایران به‌همت موسسه «شکوه سینما» با مدیریت مستانه مهاجر میسر شد و کیوان کثیریان هم اجرای برنامه‌ها را برعهده داشت.

سلیم اِوجی: سینما کلاژی از زندگی است

اولین روز از مسترکلاس «شکوه سینما» یکشنبه ۲۹ مهرماه ۱۴۰۳، به دو نشست با حضور سلیم اِوجی (فیلمساز ترکیه‌ای) و پرویز شهبازی (کارگردان ایرانی) اختصاص داشت و مدیریت این جلسات برعهده کیوان کثیریان بود. اولین نشست از مسترکلاس «شکوه سینما» با عنوان سینمای مستقل ترکیه و مختصات آن، با حضور سلیم اِوجی، فیلمساز ترکیه‌ای برگزار شد. او در ابتدای این نشست مطرح کرد: اصلی‌ترین دلیلی که به این دوره آمده‌ام، این است که یک پل ارتباطی بین سینمای ایران و ترکیه شکل بگیرد.

سینمای ایران بسیار عمیق است و در ترکیه همیشه آن را دیده‌ایم. ایران یکی از کشورهایی است که در تاریخ سینما تغییر ایجاد کرده و تاثیر داشته است. او با اشاره به اینکه کارش را از موسیقی آغاز کرده، اظهار کرد: «فیلم کوتاه را خیلی دوست دارم. فیلم کوتاه این نیست که ما می‌خواهیم فقط یک چیزی از صفحه سینما یاد بگیریم. متفاوت بودن فیلم کوتاه باعث اهمیت آن برای من شده است. من دوست دارم در سینما، حیات و زندگی واقعی انسان‌ها را نشان دهم. کاراکترهای سیاه و سفید را دوست ندارم؛ چون زندگی واقعی را دوست دارم، شخصیت‌های خاکستری برایم اولویت دارند».

سلیم اِوجی در بخش‌های دیگری از این نشست گفت: باید تجربه‌هایتان را کلاژ کنید؛ برای من سینما کلاژی از زندگی است. من در اطرافم به دنبال کاراکترها می‌گردم تا از آن‌ها برای شخصیت‌ها وام بگیرم. یک فیلمساز باید جواب این پرسش که «برای چه باید فیلم بسازم؟» را در آینه به خود بدهد. این فیلمساز درباره سینمای عباس کیارستمی عنوان کرد: وقتی که در سینما براساس چیدمان پیش می‌رفتند، عباس کیارستمی ریسک کرد و کاراکترهای واقعی را جلوی دوربین برد. پس از او راه جدیدی در سینما باز شد. نوری بیلگه جیلان نیز در سینمای ترکیه این جریان را ایجاد کرده است. 

پرویز شهبازی: فضاسازی مکمل فیلمنامه است

دومین نشست از مسترکلاس «شکوه سینما» با عنوان فضاسازی در سینما، با حضور پرویز شهبازی برگزار شد. او در ابتدای این نشست با اشاره به اهمیت فضاسازی در سینما، یادآور شد: گاهی فیلم‌هایی ساخته می‌شوند که فیلمنامه خوب و کارگردانی بدون ایراد است و از نظر تکنیک هم خوب است اما فیلمی که دوستش داشته باشیم و تاثیرگذار باشد، نیست؛ این اثر فقدان فضاسازی دارد. شهبازی گفت: فیلمنامه‌نویس به فضای فیلم آگاهی دارد. اگر کارگردان کسی غیر از نویسنده فیلمنامه باشد، باید بودجه را با فضای مورد نظرمان تطبیق دهیم.

نمی‌توان انتظار داشت که با هزینه ارزان، فضاسازی مطلوب اتفاق بیفتد. بودجه فیلم اولین مسئله است؛ چون تعداد جلسات فیلمبرداری برای فضاسازی مناسب بیشتر می‌شود. ضمن اینکه نمی‌توانید بازیگرانی که می‌خواهید را با بودجه کم بیاورید. اگر نیاز به سفر و تجهیزات داشته باشید، ممکن است نتوانید هزینه را تامین کنید و به فضای فیلم لطمه بخورد.

او در بخش دیگری گفت: مسئله دیگر، زمان فیلمبرداری است؛ یعنی شما در چه فصلی و چه زمانی فیلمبرداری کنید. ضمناً صحنه‌های خاصی که در زمان‌های خاصی باید ضبط شوند، باید در نظر گرفت. مشکل برخی فیلم‌هایی که فضاسازی نامناسبی دارند، لوکیشن است. در پایان فیلم «در گذر زمان» با حضور کارگردان آن، سلیم اِوجی نمایش داده شد.

بازیگری از منظر بازیگر

اولین نشست دومین روز مسترکلاس «شکوه سینما» با عنوان ورود بازیگر به دنیای نقش، با حضور پارسا پیروزفر برگزار شد. در این نشست پیروزفر به آنچه در ایفای نقش اهمیت دارد و به ارتباط بهتر بازیگر و مخاطب کمک می‌کند، اشاره کرد. همچنین پروسه رشد بازیگر، فهم فیلمنامه و ارتباطات منطقی آن، بداهه‌پردازی، اهمیت هماهنگی نقش و دیالوگ با میمیک، فرم و رفتار بازیگر و... ازجمله دیگر‌ مباحثی بود که در این نشست مطرح شد. همچنین پارسا پیروزفر در بخش دیگری از این نشست به پرسش‌های حاضران پاسخ داد.

جیلان: کیارستمی فیلمساز محبوب من است

دومین نشست مسترکلاس «شکوه سینما» با عنوان «خاستگاه، ویژگی‌ها و مؤلفه‌های سینمای جیلان» با حضور نوری بیلگه جیلان، کارگردان شهیر سینمای ترکیه و جهان و برنده نخل طلای کن، برگزار شد. فایسال سویسال، کارگردان فیلم سینمایی «درخت خاموش» (تولید مشترک سینمای ایران و ترکیه) به‌عنوان مترجم، نوری بیلگه جیلان را در این نشست همراهی کرد.

بیلگه جیلان با اشاره به اینکه اولین‌بار در سال ۱۹۸۵ به ایران سفر کرده، عنوان کرد: من تاکنون سه‌بار به ایران آمدم، آخرین‌بار هم حدود ۲۰ سال پیش بوده است. سینمای ایران را خیلی دوست دارم و خوشحالم در کشوری که سینمایش قوی است حضور دارم.  برنده نخل طلای کن، درباره جذابیت سوژه‌ها برای ساخته شدن فیلم‌هایش گفت: در مورد موضوعات اخلاقی‌ای که در آن نمی‌توان تصمیم‌گیری کرد و چیزهایی که نمی‌دانم، بیشتر کنجکاو هستم که درباره‌شان فکر کنم و فیلم بسازم.

جیلان درباره فرآیند خلاقه‌اش در جریان توسعه داستان اظهار کرد: «کاش راه مشخصی برای طی کردن این فرآیند بود. برای هر فیلم و فیلمنامه باید یک راه جدید پیدا کنیم. بیشتر روی وضعیت امکانات فکر می‌کنیم و داستان را جلو می‌بریم.» این کارگردان سرشناس ترک در بخشی از این نشست درباره زنده‌یاد عباس کیارستمی بیان کرد: او کارگردان محبوب من است و از او خیلی چیزها یاد گرفتم. او تاثیر زیادی روی من داشته است. در استانبول زمانی که رفتم «خانه دوست کجاست؟» را ببینم، هنوز او را نمی‌شناختم و  شناخت زیادی هم از سینمای ایران نداشتم.

این فیلم اصلاً شبیه فیلم‌هایی که دیده بودم، نبود و موضوعاتی که کسی به‌عنوان فیلمساز برایش ارزش قائل نمی‌شد، وسط فیلم گذاشته بود‌ و از آن فیلم ساخته بود. وقتی شما چنین فیلم‌هایی تماشا می‌کنید و دوست دارید، دریچه‌ای تازه به رویتان باز می‌شود. از آن موقع کارهای کیارستمی را دنبال کردم و همه فیلم‌هایش را دوست دارم.

او گفت: ما یک فرهنگ مشترک داریم و از این لحاظ هم با آثار کیارستمی همذات‌پنداری کردم؛ شاید به همین دلیل در اروپا چنین تاثیری نباشد. به نظرم عباس کیارستمی، در سینما نفس و روح جدید خلق کرده است. او روش فیلم ساختن را هم دگرگون کرد و راه‌های جدید فیلم ‌ساختن را به کارگردان‌ها یاد داده است.در ادامه نوری بیلگه جیلان به پرسش‌های حاضران پاسخ داد.

یادبود عباس کیارستمی

در ادامه، مراسم یادبودی صمیمی برای کارگردان نام‌دار سینمای ایران، زنده‌یاد عباس کیارستمی برگزار شد. در ابتدای این مراسم برش کوتاهی از فیلم «کیارستمی و عصای گم‌شده» درباره عباس کیارستمی پخش شد. سپس مستانه مهاجر، مدیر این رویداد در سخنانی کوتاه ضمن تقدیر از حاضران، گفت: «شکوه سینما» باعث شد که یک بار دیگر دور هم جمع شویم. جای عباس کیارستمی همیشه خالی است.

سپس سیف‌الله صمدیان در سخنانی گفت: حیف است فیلم‌های نوری بیلگه جیلان را ببینید و عکس‌هایش را نبینید. ابراهیم حقیقی نیز در سخنانی اظهار کرد: تصورم این است که طوری‌که کیارستمی فیلم می‌ساخت و نوری فیلم می‌سازد، با قلبشان می‌سازند! به سینمای تجاری جهان کار ندارند. سپس بخش‌های کوتاهی از مستند «۷۶ دقیقه و ۱۵ ثانیه با عباس کیارستمی»، ساخته سیف‌الله صمدیان نمایش داده شد. در پایان این مراسم فیلم «روی علف‌های خشک» با حضور کارگردان آن، نوری بیلگه جیلان نمایش داده شد.