صرفا برای خالی نبودن عریضه

از لحظه انتشار خبر معرفی فیلم سینمایی «در آغوش درخت» به‌عنوان نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار ۲۰۲۵ تاکنون، انتقادات بسیاری در مورد این انتخاب مطرح شده است. فیلمی با ادعای «توجه ویژه به ساحت خانواده» که توسط هیئتی ۹ نفره متشکل از نرگس آبیار، شبنم مقدمی، فریدون جیرانی، علی دهکردی، مرتضی رزاق‌کریمی، مهدی سجاده‌چی، اکبر نبوی، بهروز شعیبی و مجید زین‌العابدین برای حضور در  نودوهفتمین دوره آکادمی اسکار، در رقابت با مستند «ایساتیس» به کارگردانی علیرضا دهقان و «شهر خاموش» به کارگردانی احمد بهرامی انتخاب شده است.

انتخابی که انتقادات به آن دایره‌ای گسترده از عدم حضور در رویداد‌های بین‌المللی پیش از معرفی به اسکار تا عدم برخورداری از قابلیت‌های لازم برای موفقیت در رویدادی چون اسکار را دربرمی‌گیرد تا آن‌جا که فریدون جیرانی، فیلمنامه‌نویس، کارگردان و از اعضای هیئت انتخاب معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار معتقد است، حتی کسانی که به معرفی این فیلم به اسکار نودوهفتم به‌عنوان نماینده ایران رأی داده‌اند نیز خود می‌دانستند که این اثر شانسی برای رقابت در این رویداد ندارد. دست خالی سینمای ایران برای معرفی اثری به اسکار، در غیاب اکران آثار شاخص و جولان فیلم‌های کمدی نیز ترجیع‌بندی بود که پیش از مطرح شدن نام «در آغوش درخت»، بارها و بارها از سوی منتقدان مطرح شد تا بحران تولید آثار سینمایی در داخل کشور را بیش‌ازپیش به رخ بکشد.

دو روی سکه سینمای ایران؛ بامجوز و بی‌مجوز

بحران تولید آثار سینمایی در داخل کشور و سرریز شدن فیلم‌های کمدی از جدول اکران آثار سینمایی، روی دیگری هم دارد و آن جریانی موازی است که هم‌زمان با سینمای رسمی و تحت لوای پروانه‌های ساخت و نمایش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خود را بی‌نیاز از اخذ هرگونه مجوزی می‌بیند. این بی‌نیازی چنان برای سازندگان این دست آثار محرز شده است که تولیدات‌شان را نه‌تنها در جشنواره‌های گوناگون به نمایش درمی‌آورند که مورد توجه گسترده نیز قرار می‌گیرند. آثاری که ازجمله آن‌ها می‌توان به «کیک محبوب من» و «دانه انجیر معابد» اشاره کرد. فیلم‌هایی که قرار نگرفتن‌شان در میان گزینه‌های احتمالی ایران برای معرفی به آکادمی اسکار را می‌توان خسرانی برای سینمای ایران دانست.

احمد بهرامی، کارگردان «شهر خاموش»، یکی از گزینه‌های هیئت انتخاب معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار با اشاره به مشکلات اساسی فرآیند انتخاب آثار برای معرفی به این رویداد، به «هم‌میهن» می‌گوید: «در حال حاضر تعداد بسیار زیادی از آثاری که طی دو سال گذشته تولید شده‌اند به‌دلیل نداشتن پروانه ساخت و نمایش از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اساساً جزو آثاری نبوده‌اند که برای معرفی نماینده ایران به آکادمی اسکار مورد ارزیابی قرار گیرند؛ آثاری که در مورد آن‌ها صحبت بسیار می‌شود ازجمله «کیک محبوب من»، «دانه انجیر معابد» و بسیاری فیلم‌های دیگر که اصطلاحاً با عنوان سینمای زیرزمینی شناخته می‌شوند. دیده نشدن این آثار در روند انتخاب را می‌توان نقصی بزرگ در این روند دانست. درنتیجه امیدوارم در سال‌های آینده فرآیندی ایجاد شود که انتخاب‌ها دست‌کم نزدیک‌تر به واقعیت جاری در جامعه باشد.»   

دیگر نکته‌ای که در گفت‌وگو با بهرامی مطرح می‌شود این انتقاد است که «در آغوش درخت» در حالی به‌عنوان نماینده ایران به آکادمی اسکار معرفی شده است که پیش از این در هیچ‌کدام از جشنواره‌های خارج از ایران به نمایش درنیامده است. بهرامی با اشاره به حضور بین‌المللی «شهر خاموش» در بیست‌وششمین دوره جشنواره فیلم شب‌های سیاه تالین و کسب جایزه بهترین کارگردانی می‌افزاید: «نظر به اهمیت این جشنواره، همچنین اکران سه‌ماهه «شهر خاموش» در فرانسه، به نظر می‌رسید شاید این تجربه‌های بین‌المللی می‌توانست مسیر راحت‌تری پیش پای این اثر در راه انتخاب به‌عنوان نماینده ایران برای معرفی به آکادمی اسکار بگذارد.»

«رکسانا» ارجح بر «در آغوش درخت»

برای یافتن پاسخ دست‌کم بخشی از انتقادات مطرح‌شده در مورد انتخاب «در آغوش درخت» به‌عنوان نماینده ایران برای معرفی به‌ آکادمی اسکار، سراغ اعضای هیئت انتخاب می‌رویم و در این میان فریدون جیرانی است که پاسخگوی سوالات‌مان می‌شود.

فریدون جیرانی با تجربه حضوری سه‌دوره‌ای در هیئت انتخاب معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار، براساس تجربه‌اش در این زمینه به «هم‌میهن» می‌گوید: «معمولاً روال کار این‌گونه است که لیستی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به بنیاد سینمایی فارابی ارائه و آن لیست توسط نماینده این بنیاد در جلسه هیئت انتخاب معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار، عرضه می‌شود. این لیست شامل تعدادی فیلمِ دارای پروانه ساخت و نمایش است و اعضای هیئت انتخاب متشکل از ۷ تا ۹ نفر، معرفی‌شده از سوی خانه سینما با حضور یک نماینده از بنیاد سینمایی فارابی، از این لیست تعدادی فیلم، معمولاً ۱۰ تا ۱۵ اثر را انتخاب می‌‌کنند و به تماشای آن‌ها می‌نشینند. پس از تماشای آثار، ۵ اثر انتخاب و پس از آن سه اثر به‌عنوان گزینه‌های نهایی معرفی و به رأی گذاشته می‌شوند. در طول رأی‌گیری نیز یک اثر برای معرفی به اسکار انتخاب می‌شود.»

جیرانی در پاسخ به انتقادات مطرح‌شده در مورد انتخاب «در آغوش درخت» برای معرفی به‌عنوان نماینده سینمای ایران به اسکار ۲۰۲۵ ازجمله عدم حضور این فیلم در رویدادهای بین‌المللیِ دیگر، می‌افزاید: «هنگامی که نماینده بنیاد سینمایی فارابی به عرضه لیست ارائه‌شده توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در هیئت انتخاب می‌پردازد، در مورد تجربه‌های حضور بین‌المللی آثار هم صحبت می‌کند. درواقع در لیست ارائه‌شده مشخص شده است که هر فیلم پیش از این در کدام جشنواره‌های بین‌المللی شرکت کرده است و آیا موفق به کسب جایزه‌ای شده است یا خیر.

ضمن این‌که در نظر داشته باشید ازجمله شرایط حائز اهمیت معرفی نماینده به آکادمی اسکار آن‌طور که بنیاد سینمایی فارابی بر آن تاکید می‌کند، اکران و ازجمله اکران گسترده و تجاری آثار در کشور تولیدکننده است. به هر حال با مجموع این شرایط، «در آغوش درخت» از میان لیست ارائه‌شده رأی آورد اما کسانی و ازجمله خود من تاکیدمان بر این بود که فیلم سینمایی «رکسانا» به کارگردانی پرویز شهبازی می‌تواند نماینده مناسب‌تری برای معرفی به اسکار باشد.

ضمن این‌که باید اشاره کنم «رکسانا» در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اصلاحاتی روبه‌رو شده بود و با درخواست هیئت انتخاب برای تماشای نسخه پیش از اصلاح موافقت نشد. هرچند متاسفانه «رکسانا» درنهایت نتوانست اکثریت آرای هیئت انتخاب را جلب کند. ضمن این‌که وضعیت اکران آن نیز مبهم بود. درواقع اگرچه طبق روایت کارگردانش اکران شده بود اما اکران آن در سامانه سمفا ثبت نشده بود. با این حساب ترجیح بر این شد که «رکسانا» و «تابستان همان سال» به کارگردانی محمود کلاری و «صبحانه با زرافه‌ها» به کارگردانی سروش صحت، کنار گذاشته شدند تا بتوانند شانس‌هایی برای معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار برای سال آینده باشند.»

فیلمی که شانسی برای موفقیت ندارد

جیرانی در پاسخ به این انتقاد که اساساً دست خالی سینمای ایران در سال گذشته و نبود اثری شاخص در میان آثار اکران‌شده موجب شده است اعضای هیئت انتخاب برای معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار با دشواری فراوان روبه‌رو شوند، می‌افزاید: «من کاملاً این انتقاد را قبول دارم به‌گونه‌ای‌که حتی اعضای هیئت انتخاب پیشنهاد دادند امسال فیلمی از طرف ایران به آکادمی اسکار معرفی نشود. چراکه همه آن‌ها معتقد بودند گزینه‌های موجود به درد معرفی به آکادمی اسکار نمی‌خورد و حتی با وجود معرفی اثری از میان آن‌ها به این آکادمی، اثر مذکور شانسی نخواهد داشت. با این وجود نماینده بنیاد سینمایی فارابی اصرار داشت که حتماً انتخابی صورت گیرد و نماینده‌ای از سینمای ایران به آکادمی اسکار معرفی شود.»

او در پایان با بیان این‌که به‌شخصه شانسی برای موفقیت «در آغوش درخت» در رقابت اسکار متصور  نیست، اضافه می‌کند تصور نمی‌کند حتی دیگر اعضای هیئت انتخاب که به این فیلم رأی داده‌اند نیز شانسی برای موفقیت آن متصور باشند. او همچنین تاکید می‌کند، این اتفاق رخ داده تا صرفاً طبق اصراری که همواره و هرساله وجود داشته است، ایران نماینده‌ای در رقابت اسکار داشته باشد.