سوز و سوگ کوه
گفت‌وگو با نیما ایل‌بیگی درباره کوهنوردی در زمستان و مخاطراتش
۴۰هزار نفر نه برای شادی که برای مراسم خاکسپاری درگذشت تلخ سه جوان که در ارتفاعات رندوله اشنویه مفقود شده بودند، در کوه سلطان‌یعقوب گردهم آمدند تا یاد این سه کوه‌نورد را گرامی بدارند. افرادی که برای تفریح کوهنوردی می‌کردند با سقوط بهمن جان‌به‌جان آفرین تسلیم کردند. هر سال شاهد اتفاقاتی از این دست هستیم که در فصل سرما چند کوه‌نورد گرفتار سرما و ریزش بهمن می‌شوند و جان می‌بازند. موضوعی که در سایر نقاط دنیا به نسبت وجود دارد. نیما ایل‌بیگی، کارشناس مدیریت فرماندهی عملیات در حوزه بلایای طبیعی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» از الزامات علمی کوهنوردی می‌گوید که یک کوه‌نورد باید این نکات را بیاموزد و آگاهی محیطی داشته باشد.
ورزشی پرمخاطره
کوهنوردی ورزشی است که باید قبل از صعود به کوه، نکاتی را آموزش دید و رعایت کرد در غیر این صورت ممکن است کوه‌نورد تاوان سختی بدهد. نیما ایل‌بیگی دراین‌زمینه مثال جالبی می‌زند که ناآگاهی از شرایط تا چه میزان می‌تواند کوه‌نورد را با تحلیل اشتباه روبه‌رو کند: «افرادی که قصد کوه‌پیمایی دارند، باید دوره‌هایی را در فدراسیون بگذرانند و نسبت به هواشناسی کوهستان مطالعه کنند. مثالی بزنم که ملاحظه کنید گاهی تحلیل‌ها براساس ندانستن شرایط تا چه میزان اشتباه پیش می‌رود. کوهنوردی که آگاهی هواشناسی نداشته باشد وقتی ملاحظه می‌کند که ابر کومولوس نوع یک به ابر کومولوس نوع دو تبدیل می‌شود، تصور می‌کند که ابرها به‌شکلی زیبا در حال تغییر هستند اما در واقعیت اینطور نیست و این یک هشدار ناپایدار شدن هواست که کوه‌نورد باید آن را جدی بگیرد. همچنین در مورد مخاطرات، دو دسته‌ی انسان‌ساخت و طبیعی داریم که شرایط جوی همان بحث طبیعی است که پیشتر در موردش صحبت شد. گفتنی است سازمان هواشناسی نیز در صورت مشاهده شرایط نامطلوب جوی، به باشگاه‌های کوهنوردی اعلام می‌کند تا کسی برای صعود به کوه اعزام نشود.»
نیما ایل‌بیگی، مربی بقا و مدرس امداد و نجات در زمینه تیم‌های واکنش سریع در مورد مخاطرات انسان‌ساخت هم چنین توضیح می‌دهد: «برخی افراد مبتدی بعضاً روی نقاب برفی می‌روند که باعث می‌شود، بهمن شکل بگیرد و عامل سقوط افراد شود. به این خاطر که اصولاً اطلاعات صحیحی از نقاب برفی وجود ندارد.» ایل‌بیگی همچنین درخصوص توجه کوه‌نوردها نسبت به اخبار هواشناسی نیز گفت: «کوه‌نورد باید به علائم هواشناسی نیز توجه کند و آن را جدی بگیرد. بارها پیش آمده که اخبار اطلاع داده، شرایط جوی نامناسب است اما کوه‌نورد گفته، باتوجه به اینکه تصمیم به صعود گرفتیم، مسیر را ادامه بدهیم.»
تکرار یک اتفاق تلخ
جمعه هفته گذشته پنج کوه‌نورد در ارتفاعات کوه «رندوله» اشنویه در بهمن گرفتار و مفقود شدند که تیم‌های جست‌وجو توانستند ۲ نفر از آنان را همان روز پیدا کنند و روز چهارشنبه نیز پیکر سه کوه‌نورد دیگر هم پیدا شد که سه کوه‌نورد پیداشده متاسفانه فوت شدند. منطقه کوهستانی «رندوله» و «بابوله» در پنج کیلومتری غرب شهر اشنویه و نزدیکی مرز ایران با اقلیم کردستان عراق واقع شده است. درگذشت کوه‌نوردها به‌دلیل سقوط بهمن یا مخاطرات پیش‌بینی نشده، مربوط به دیروز و امروز نیست. اتفاقی است که در همه جای دنیا بارها تکرار شده اما در ایران باتوجه به رعایت نکردن برخی نکات علمی و البته ناآگاهی نسبت به مسائل هواشناسی گاهی تعداد حوادث از میانگین استاندارد بیشتر می‌شود. هرچند بسیاری از این اتفاقات برای کوه‌نوردهایی رخ داد که به‌صورت حرفه‌ای این ورزش را دنبال می‌کردند و با یک بدشانسی تلخ، زندگی‌شان به پایان رسید. به‌طور مثال در تاریخ 17 آذرماه 1396 تعدادی از کوه‌نوردان در اشتران‌کوه در برف و کولاک کوهستان گرفتار شدند. مرگ هشت نفر از اعضای این تیم کوهنوردی ۱۴نفره، تأیید شد که اسیر سقوط بهمن شدند. «جلال رابوکی»، دیگر کوهنوردی بود که به‌دلیل صعود پیاپی و البته ماهرانه به قله دماوند، به اوج شهرت رسیده بود اما در فروردین‌ماه سال ۱۳۸۱ هنگام صعود به قله دماوند، در شرایط بسیار نامناسب آب‌وهوایی جان سپرد و بعد از شش‌ماه جسد او را در دره «یخار» پیدا کردند. محمد اوراز، شاید مشهورترین کوه‌نورد 30سال اخیر باشد که حتی بعد از درگذشتش هم از افتخارات او صحبت می‌شد. «اوراز» سال 1377 تاریخ زندگی خود را تغییر داد. او در آن سال به‌همراه سه نفر از اعضای تیم‌ملی کوهنوردی ایران توانست به قله اورست ـ یعنی بلندترین قله جهان ـ صعود کند. با ثبت چنین رکوردی، او به‌عنوان اولین صعودکننده تیم‌ملی ایران به قله اورست شناخته شد؛ اما در کمال بدشانسی در سال ۱۳۸۲، هنگام صعود به قله «گاشربروم1» در پاکستان، محمد اوراز به‌همراه «مقبل هنرپژوه» بر اثر بهمن، سقوط می‌کنند. مقبل هنرپژوه سالم ماند؛ ولی محمد اوراز پس از انتقال به بیمارستان شفا در اسلام‌آباد پاکستان درگذشت.
مسائلی که باید رعایت شود
بسیاری تصور می‌کنند کوهنوردی صرفاً همراه‌بردن یک کوله‌پشتی با کفش مناسب و لباس گرم است اما درواقع چنین نیست. اگر بسیاری از مسائل هواشناسی و علمی رعایت نشود، می‌تواند این ورزش جذاب منجر به مرگ ورزشکار شود. نیما ایل‌بیگی، کارشناس مدیریت فرماندهی عملیات در حوزه بلایای طبیعی دراین‌باره می‌گوید: «در بحث کوهنوردی، باد، رطوبت و سرما سه عاملی است که می‌تواند منجر به فوت کوه‌نورد شود. وقتی لباس گورتکس دچار یخ‌زدگی شود قابلیت تنفس را از کوه‌نورد می‌گیرد و به‌همین‌دلیل عرق از بدن خارج نمی‌شود و بدن ازطریق نشستن فرد، دما را از لباس خارج می‌کند که می‌تواند عامل مرگ کوه‌نورد شود. به‌همین‌دلیل است که همیشه تاکید می‌شود تیم کوه‌نورد برای صعود به قله‌ها حداقل 5نفر باشند که یکدیگر را همراهی کنند. موضوع دیگری که کوه‌نوردها باید توجه کنند بحث حیوانات، انگل‌ها و حشرات است که می‌توانند آسیب بزنند. بارها با غذارسانی اشتباه به خرس‌ها، باعث شده‌اند این حیوانات درنده به انسان حمله کنند وگرنه در حالت نرمال حیوانات به انسان حمله نمی‌کنند. بحث ارتفاع‌زدگی هم مطرح است که بسیار مهم است. به‌طور مثال بدن کسی که در بندرعباس زندگی می‌کند نسبت به ارتفاع کوه، با کسی که در تبریز یا لرستان زندگی می‌کند، واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهد. بحث دیگر مخاطرات، بحث یخ‌زدن زمین است. در فصل سرد، شبنم‌ها یخ می‌زنند که احتمال زمین‌خوردن فرد را بالا می‌برد.»
جایگزین وجود ندارد؟
به باور عموم این تفکر وجود دارد که کوه‌نوردها چرا در فصل سرما که می‌تواند جان آن‌ها را به خطر بیاندازد، ورزش آلترناتیوی انتخاب نمی‌کنند؟ چرا چنین خطراتی را به جان می‌خرند تا به قله‌ای صعود کنند؟ ایل‌بیگی دراین‌زمینه می‌گوید، کوهنوردی یک عشق است که اتفاقاً اگر نکات ایمنی را رعایت کنند، بدون هیچ مشکلی می‌توانند در فصل سرما هر قله‌ای را فتح کنند. نکته‌ای که باید عرض کنم این است که در سال 2002 قانون و مرامنامه‌ای به‌اسم تیرول تایید و تصویب شد. با این توضیح که کسانی که در کوه قدم می‌گذارند، باید نسبت به علم روز هواشناسی و امدادرسانی، آگاهی کامل داشته باشند. به این خاطر که در هر منطقه‌ای، هلیکوپتر توانایی امدادرسانی ندارد و هر فرد باید یاد گرفته باشد که چطور با بحران مواجه شود و از پس آن بر بیاید.
اگر کوه‌نوردها شرایط آب و هوایی را در کنار تجهیزات کاملی که فراهم می‌کنند و علمی که به‌مرور یاد می‌گیرند را جدی بگیرند، قطعاً تلفاتی ازاین‌دست در فصل سرما، هنگام کوهنوردی را به حداقل می‌رسانند.
