۳۱ تا ۶۵ درصد غذای کمتر/رفاه خانوار ایرانی پس از آسیب‌های واردشده در سال‌های اخیر هنوز به سال ۱۳۹۳ نرسیده است
از سال ۱۳۷۹ تا ۱۴۰۲ در بین ۱۷ گروه اقلام خوراکی تنها مصرف چهار گروه یعنی مرغ، تخم‌مرغ، پنیر و سیگار خارجی بیشتر شده و باقی مواد غذایی بین ۳۱ تا ۳۰۰ درصد کمتر مصرف شده‌اند. به عبارت دیگر سفره مردم در این ۲۳ سال خالی‌تر شده است.
از سال 1379 تا 1402 در بین 17 گروه اقلام خوراکی تنها مصرف چهار گروه یعنی مرغ، تخم‌مرغ، پنیر و سیگار خارجی بیشتر شده و باقی مواد غذایی بین 31 تا 300 درصد کمتر مصرف شده‌اند. به عبارت دیگر سفره مردم در این ۲۳ سال خالی‌تر شده است.
پیش از پرداختن به داده‌های منتشرشده از سوی بانک مرکزی باید به این نکته اشاره کنیم که بُعد خانوار در سال 1379، حدود 4/5 نفر بوده که در سال 1402 به حدود 3/3 نفر رسیده است. بنابراین وقتی درباره کاهش مصرف صحبت می‌کنیم باید به کوچک شدن خانواده‌ها نیز توجه کرد. اما آمار منتشرشده از سوی بانک مرکزی در زمینه میزان مصرف اقلام غذایی به قدری منفی است که حتی با در نظر گرفتن بُعد خانوار نیز قابل توجیه نخواهد بود.
بررسی آمارها نشان می‌دهد بیشترین کاهش مصرف مربوط به شکر با منفی 65 درصد و کمترین کاهش مربوط به مصرف شیر با منفی 31 درصد کاهش بوده است. مصرف اقلام مهمی مثل برنج ۴۵ درصد و گوشت 54 درصد در این 23 سال کمتر شده است. تنها چهار قلم از زیرمجموعه اقلام خوراکی رشد مصرف داشته که مربوط به مرغ، تخم‌مرغ، پنیر و سیگار خارجی به ترتیب با 53، 8، 24 و 17 درصد رشد بوده است.
هرچند در سال‌های ابتدایی دهه 1400 بهبود نسبی در شرایط اقتصاد ایجاد شد اما این بهبود در سطحی نبود که بتواند آسیب‌های ایجادشده در دهه 1390 را جبران کند. به نظر می‌رسد به‌رغم بهبود در سال‌های اولیه دهه 1400، ادامه یافتن این روند بهبود را در سال‌های آینده در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. گزارش بانک مرکزی از وضعیت درآمد و هزینه خانواده‌های شهری ایرانی در سال گذشته نشان می‌دهد آنها در برابر 340 میلیون تومان هزینه در سال، 334 میلیون تومان درآمد داشته‌اند.
بیشترین هزینه خانواده‌های ایرانی به بخش مسکن با متوسط 34/7 درصد و پس از آن به مواد غذایی و خورد و خوراک خانوار با 29/9 درصد اختصاص داشته که در مقایسه با 1401 سبد هزینه‌های خانوار 44 درصد بزرگ‌تر شده است. در سال گذشته خانواده‌های شهری ایرانی به طور متوسط 334 میلیون و 700 هزار تومان درآمد اعم از پولی و غیرپولی بوده است که ماهانه 27 میلیون و 900 هزار تومان برآورد می‌شود. 68/5 درصد درآمدها را پولی و 31/5 درصد آن را غیرپولی تشکیل داده است. درآمدهای خانواده‌ها در سال 1402 نسبت به 1401 معادل 47/4 درصد افزایش داشته است.
رفاه خانوار ایرانی پس از آسیب‌های واردشده در سال‌های اخیر، به‌رغم بهبود نسبی وضعیت در سال‌های اولیه دهه،1400 هنوز به سال 1393 نرسیده است. بررسی آمارهای مربوط به میزان مصرف کالاهای اساسی در طول زمان نشان می‌دهد میزان مصرف کالاهایی همچون گوشت دام، برنج، انواع نان، انواع ماهی، انواع ماست و انواع چای از سال 1393 تاکنون با کاهش روبه‌رو شده است. در این میان مردم فرآورده‌هایی همچون گوشت مرغ و پرندگان را به خاطر قیمت ارزان‌تر جایگزین گوشت دام کرده‌اند.
به نظر می‌رسد افزایش قیمت شدید گوشت دام عامل بروز این وضعیت شده است. با توجه به آمارها می‌توان گفت رفاه خانوار ایرانی در طول سال‌های پایانی دهه1390 به شدت تضعیف شده است؛ با این حال، در سال‌های ابتدایی دهه 1400 بهبود نسبی در شرایط اقتصاد ایجاد شد اما این بهبود در سطحی نبود که بتواند آسیب‌های ایجادشده در دهه 1390 را جبران کند. به نظر می‌رسد به‌رغم بهبود در سال‌های اولیه دهه 1400، ادامه یافتن این روند، بهبود را در سال‌های آینده در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. همچنین طبق این آمارها مجموع درآمد پولی و غیرپولی ناخالص خانوار ایرانی برحسب دلار به 6447 دلار رسیده است که 4608 درصد کمتر از اوج آن در سال 1389 است.
هر سال رشد قیمت لبنیات و افت مصرف
افزایش چشمگیر قیمت لبنیات در سال‌های گذشته این کالا را در سبد خانوارها کمرنگ‌تر کرده است. افزایش قیمت هر سال برای این محصولات اعلام می‌شود و در ماه‌های اخیر هم، کالاهایی مثل خامه، کره، شیر، پنیر و ماست، نگرانی‌ها را ایجاد کرده است.
28 مهر 1403 بود که محمدحسین مولاخواه، مدیرکل بازرسی اقلام مصرفی سازمان حمایت درخصوص افزایش نرخ لبنیات گفت تغییرات قیمتی این اقلام بین 15 تا 30 درصد متفاوت است و تغییرات قیمتی سایر اقلام لبنی نیز باید در همین بازه باشد. اما واقعیت‌های بازار نشان‌دهنده افزایش نرخ‌های بالاتر از این مقدار است. تحلیل درصد تغییرات میزان مصرف اقلام خوراکی توسط مردم ایران در 10 سال گذشته به شدت کاهش داشته است و زنگ خطر فقر در زمینه تامین مایحتاج سفره‌های مردم به صدا درآمده است.
به نظر می‌رسد موضوع آزادسازی قیمت‌ها دلیلی بر گرانی‌های چندباره و سلیقه‌ای تولیدکنندگان است؛ از این رو هرازگاهی برای جبران این کسری‌ها در تامین نقدینگی، تولیدکنندگان به دنبال افزایش ناگهانی قیمت‌ها هستند. بر این اساس بازار محصولات لبنی به اندازه نیاز و گاهاً در برخی موارد بیشتر از نیاز بازار وجود دارد و تولیدات به اندازه‌ای هست که روی دست تولید‌کننده مانده و چون بازار برای صادرات بسیار محدود است، تولید‌کننده ناگزیر با گران کردن محصولاتش، هم می‌خواهد به تولید ادامه بدهد و هم کسری تامین مالی و نقدینگی بخش تولید را از جیب مصرف‌کننده جبران می‌کند.
جهش 107 برابری قیمت مسکن
براساس داده‌های بانک مرکزی ایران، قیمت تمام‌شده زمین در هر مترمربع در ساختمان‌های مسکونی شهر تهران از متری 880 هزار تومان در سال 1385 به متری بیش از 95 میلیون تومان در سال 1402 رسیده، یعنی در هجده سال تقریباً 107 برابر شده است و قیمت ساخت نیز در این سال‌ها 70 برابر شده است. طبق بررسی‌ها حدود 60 درصد از بهای تمام‌شده واحدهای مسکونی را ارزش زمین تشکیل داده و تغییرات قیمت نهاده‌های مسکونی نقش کمتری در تغییرات بهای تمام‌شده واحدهای مسکونی دارد.
نسبت ارزش زمین به ارزش واحد مسکونی در شهر تهران نیز در سال‌های اخیر روندی به شدت فزاینده داشته است. طبیعتاً کمیابی زمین در این خصوص نقش کلیدی ایفا می‌کند و با نزدیک‌تر شدن شهر تهران به سطح اشباع، این مشکل حادتر نیز خواهد شد.
به بیان دیگر بدون برطرف شدن مشکلات طرف عرضه، حتی در صورت موفقیت‌آمیز بودن سیاست‌های کنترل تورم، نمی‌توان امید چندانی به خروج بازار مسکن از رکود داشت. در مقابل، در صورت شکست سیاست‌های کنترل تورم، ممکن است در کوتاه‌مدت شاهد افزایش معاملات و البته افزایش قیمت‌ها در بازار مسکن باشیم، اما این مهم صرفاً به طولانی‌تر شدن دوره رکود بعدی دامن خواهد زد.
