توسعه باعث حل معیشت خواهد شد

جعفر خیرخواهان استاد دانشگاه و اقتصاددان، در گفت‌وگو با «هم‌میهن» سخنان رئیس‌جمهور را اینگونه تحلیل کرده که نباید معیشت و توسعه را جدا از هم دید و جامعه توسعه‌یافته جایی است که مردم طبقه پایین و بدون امکانات مورد توجه اصلی دولت قرار بگیرند.

او امیدوار است صحبت‌های رئیس‌جمهور کمک‌کننده باشد و ابهام و ترس و نگرانی به‌خصوص برای بخش خصوصی ایجاد نکند و از سخنان ایشان تفسیرهای اشتباه و ابهام‌برانگیز نشود. همچنین این استاد دانشگاه گفته تیم دولت چهاردهم باید تلاش کند تا علاوه بر حل مسائل و مشکلات داخلی، مشکلات خارجی مانند تحریم‌ها را نیز حل کند. او البته معتقد است در لایحه بودجه ۱۴۰۴ نباید انتظار زیادی از دولت داشته باشیم اما تا جایی که دست آنها باز است باید تلاش کنند و تغییرات را به نفع معیشت مردم اعمال کنند.

‌آیا می‌توان اینگونه گفت که تامین معیشت مردم در ادامه روند به توسعه رسیدن است؟

البته اینکه به قسمتی از سخنان مقامات استناد کنیم بیشتر اسباب دردسر است و باید دید منظور دقیق رئیس‌جمهور از حرف‌هایشان چیست. اختلاف و جدا از هم گذاشتن معیشت و توسعه بی‌معنی است. توسعه یعنی یک نگاه همه‌جانبه و انتظار می‌رود توسعه پایدار به همراه رشد فراگیر باشد، یکی از نکته‌های مهم توسعه توجه و ارزش گذاشتن برای انسان‌ها است، جامعه توسعه‌یافته جایی است که همه انسان‌ها در آنجا ارزش‌ها و دغدغه‌ها و نیازهای آنها مورد توجه قرار بگیرد، به خصوص مردم طبقات پایین و به هر دلیل و خواسته و ناخواسته در وضعیت بدی هستند و از امکانات محروم هستند که باید توجه اصلی دولت و مسئولان بالا بردن رشد آنان باشد.

برخی مواقع ممکن است کمک‌های مستقیم به آنها داده شود که به اصطلاح به آن «تور ایمنی اجتماعی» گفته می‌شود، یعنی دولت مثلاً به بی‌خانمان‌ها و یا زنان سرپرست خانوار و... به شیوه‌های مختلف کمک کند و فرصت‌های گوناگونی برای آنها فراهم کند. همچنین برای بقیه اقشار جامعه نیز فضا باز است و دولت در امور آنها دخالت نمی‌کند؛ مثل قیمت‌گذاری‌های بی معنی و دستوری که جز اینکه انگیزه ضدتولید است و باعث رانت و فساد می‌شود هیچ کاربردی ندارد. درحالی‌که دولت باید محیط رقابت و فن‌آوری را فراهم کند تا چرخه مطلوبی شکل بگیرد.

ما دیدیم که نظام شوروی چگونه بر اقتصاد دستوری تکیه کرد و در نهایت باعث عقب‌ماندگی اقتصادی و فروپاشی آن شد. انتظار ما این است که صحبت‌های رئیس‌جمهور کمک‌کننده باشد و ابهام و ترس و نگرانی به‌خصوص برای بخش خصوصی ایجاد نکند و از سخنان ایشان تفسیرهای اشتباه و ابهام‌برانگیز نشود. تیم اقتصادی دولت نیز که تخصصی‌تر به مسائل نگاه می‌کنند واقعاً باید یک استراتژی اقتصادی روشن برای توسعه کشور داشته باشند که ملموس هم باشد و موانع و اشکالات داخل دولت که در دولت‌های قبل بود را بردارند و برای مشکلاتی که خارج از دولت وجود دارد به نهادهای دیگر مانند مجلس و قوه قضائیه تذکر بدهند. اینهاست که شرایط را برای مستحکم‌تر شدن ستون‌های توسعه کشور فراهم می‌کند.

‌برای توسعه و تامین معیشت مردم به بازارهای خارجی و واردات و صادرات نیاز داریم. به‌هرحال از عمر دولت چهاردهم خیلی نمی‌گذرد و باید لایحه بودجه سال بعد را نیز تحویل پارلمان بدهد، فکر می‌کنید دولت در بودجه سال بعد باید بیشتر به فکر معیشت باشد یا توسعه؟

هیچ تضادی بین این دو نیست. توسعه باعث خواهد شد معیشت فقیرترین‌ها نیز تامین شود و نگاه دلسوزانه اجتماعی که دولت باید به همه مردم داشته باشد را تا حدودی تامین ‌کند. البته این انتظار وجود دارد تیم اقتصادی دولت در صد روز اول دولت چهاردهم مسیر درست را پیدا کند، در این چهل و پنج سال اخیر نیز آنقدر تجربه و مشکلات داشته‌ایم که راه‌های زیادی برای برون‌رفت از مشکلات می‌توانیم پیدا کنیم. درست است که برای توسعه نیاز به راه‌ها و ایده‌های جدیدی داریم اما انتظار داریم دولت برای بیرون آمدن از مشکلات از تجربیات گذشته استفاده کند و فکر نمی‌کنم کار سختی باشد.

‌اما مسائلی مانند لغو تحریم‌ها یا بحث رفع مشکل FATF تنها به دولت ربطی ندارد و دیگر نهادها نیز در حل آن دخیل هستند. در این شرایط دولت چهاردهم چه کاری می‌تواند انجام دهد و چگونه می‌تواند معیشت مردم را تامین کند؟

اگر ایران یک کشور خیلی کوچک بود و در داخل هیچی نداشتیم و تک‌محصولی بودیم کار سخت بود اما از این لحاظ می‌توانیم به داخل کشور امید داشته باشیم؛ اتفاقی که برای کویت رخ داده و اگر دو روز واردات نداشته باشد به مشکل خواهد خورد، هرچند در کشور هم بسیار مشکلات داریم و نمی‌توانیم همه سختی‌ها را به گردن تحریم‌ها بیاندازیم. مثلاً در مورد جاگذاری افراد نظام شایسته‌سالاری را باید رعایت کنیم چراکه اگر در شرایط تحریم هم نباشیم انتخاب افراد ناشایست در کشور فاجعه به بار می‌آورد.

آقای پزشیکان در انتخاب کابینه و وزرا تلاش کرده افراد شایسته را پیدا کند تا بتوانند تصمیمات درست بگیرند و مسائل داخلی را حل کنند که به نظر من همین انتخاب‌ها را باید به نوعی پیشرفت دانست. تیم دولت چهاردهم باید تلاش کند تا علاوه بر حل مسائل و مشکلات داخلی، مشکلات خارجی مانند تحریم‌ها را نیز حل کند. توسعه یک امر درازمدت است و اگر هم‌اکنون نیز اراده کنیم باید سال‌ها برای رسیدن به آن تلاش صورت بگیرد. مهترین عامل توسعه آموزش نیروی انسانی است که حداقل ۱۰ سال زمان نیاز دارد پس باید روی نظام آموزش و پرورش سرمایه‌گذاری کرد.

دولت چهاردهم باید نگاه کند که در این چند دهه اخیر چه اشتباهاتی، هم در انتصابات و هم در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی صورت گرفته و با رفع آنان مسیر توسعه و همچنین رشد معیشت مردم را هموار کند. خوشبختانه شبکه‌های اجتماعی باعث شده تا صدای بی‌صدایان که اتفاقاً با مشکل معیشت مواجه هستند به گوش مسئولان برسد که کمک بزرگی است تا بودجه و منابع مالی از جاهایی که حق‌شان نیست به سمت این قشر برود و توزیع پیدا کند و رشد اقتصادی نیز این منابع را بازتولید می‌کند. طبیعتاً در لایحه بودجه ۱۴۰۴ نباید انتظار زیادی از دولت داشته باشیم اما تا جایی که دست آنها باز است باید تلاش کنند و تغییرات را به نفع معیشت مردم اعمال کنند.