توسعه فراتر از اقتصاد معیشتی است

رئیس‌جمهور در دیدار با کارآفرینان از لزوم توجه به معیشت مردم گفته و اینکه قرار نیست به هر قیمتی توسعه پیدا کنیم. محمدتقی فیاضی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با «هم‌میهن» به این موضوع پرداخته و گفته با هدف‌گذاری رشد ۸ درصدی نمی‌توان به توسعه رسید.

او می‌گوید مهمترین مسئله در کشور بحث معیشت است و با اینکه از دو سال پیش درآمد تولید ناخالص داخلی ۲۴ درصد افزایش پیدا کرده اما چیزی به سرانه درآمد مردم اضافه نشده است. فیاضی معتقد است حرفی که پزشکیان گفته یک انتخاب ناگزیر است چراکه توسعه فراتر از اقتصاد معیشتی است اما اقتصاد کشور ما درگیر مسائل معیشتی شده است. به گفته این کارشناس اقتصادی افزایش معافیت مالیاتی از اتفاقات خوب لایحه بودجه ۱۴۰۴ است اما باید فکری به حال تورم نیز کرد.

‌رئیس‌جمهور تامین معیشت مردم را در اولویت کاری دولت قرار داده‌اند و در کنار آن قرار است برنامه هفتم توسعه نیز اجرا شود، آیا بین این دو تناقضی وجود دارد؟

متاسفانه تمام برنامه‌های توسعه که بعد از انقلاب داشتیم به اهداف خود نرسیدند. البته گاهی گفته می‌شد که مثلاً ۳۵ درصد از اهداف اجرایی شده اما به نظر من آن هم رقم درستی نبود چون وقتی هدف‌گذاری ما مثلاً رشد ۸ درصدی اقتصادی باشد و یک یا دو درصد آن تحقق پیدا کند، نمی‌توان نام آن را توسعه گذاشت. در برنامه‌های توسعه کشور، از مهمترین شاخص‌های ما بحث معیشت است؛ وقتی مردم در معیشت دچار گرفتاری هستند صحبت از توسعه فرهنگی و اجتماعی امر لوکسی محسوب می‌شود.

ایران در مقاطعی بعد از انقلاب به واسطه درآمدهای نفتی توانست شاخص‌های اجتماعی را در بخش‌های آموزش و بهداشت و یا زیربناهایی مانند آب آشامیدنی و برق توسعه بدهد و در این زمینه‌ها عملکرد خوبی داشت، منتها این توسعه چون درون‌زا نبود و با کمک درآمدهای نفتی انجام شده، بدون پشتوانه بود و اکنون می‌بینیم که بدون درآمد نفت تمام آنها متوقف شده است و نه رشد اقتصادی ۸ درصدی را داریم و نه زیربناهای مناسب. همچنین شاخص‌هایی که در گذشته خوب بوده نیز به تدریج پایین می‌آیند، بنابراین مهمترین مسئله در کشور بحث معیشت است، درست است که از حدود دو سال پیش درآمد تولید ناخالص داخلی ۲۴ درصد افزایش پیدا کرده است اما استهلاک‌های کشور آنقدر زیاد بوده که درآمد خالص افزایش پیدا نکرده. بنابراین به سرانه درآمد مردم اضافه نشده است.

اگر درآمدهای سالیانه مردم کشورها را مقایسه کنیم، کشورهایی با درآمد پایین وجود دارند با درآمد حدود ۸۰۰ دلار در سال، کشورهای متوسط با درآمد حدود ۶ هزار دلار و متوسط رو به پایین که حدود ۴۵۰۰ دلار در سال درآمد دارند که ایران نیز جزو آن محسوب می‌شود، کشورهای با درآمد بالا نیز داریم مثل عربستان که درآمد سالیانه مردم آن نزدیک به ۳۰ هزار دلار است و یا چین که حدود ۱۲ هزار و ۵۰۰ دلار است، پس نکته مهم در مرحله اول توسعه که به آن رشد گفته می‌شود بحث معیشت مردم است.

ما پیشتر جزو کشورهای با درآمد متوسط بودیم و اگر بخواهیم دوباره به آن سمت برویم باید درآمد متوسط ماهانه مردم به ۳۰ میلیون تومان برسد و این یعنی افزایش ۵۰ درصدی درآمد سرانه مردم. اما اگر بخواهیم با شاخص‌های معیشتی مقایسه کنیم اعلام شد که سبد معیشت یک خانوار سه‌نفره ۳۶ میلیون تومان است و اگر بخواهیم یک زندگی معمولی  داشته باشیم باید حدود دو برابر این رقم را در نظر بگیریم؛ آن‌هم با قیمت‌های فعلی اجناس که اگر تورم بالا برود قاعدتاً این میزان حقوق نیز باید افزایش پیدا کند.

برای رسیدن به این زندگی معمولی، قطعاً دولت و کارفرما نمی‌توانند حقوق‌ها را افزایش دهند پس یا باید حدود ۱۰ سال رشد اقتصادی ۸ درصدی داشته باشیم و یا دولت در بلندمدت نرخ تورم را به صفر برساند و رشد اقتصادی را در حدود ۴ درصد پیش ببرد تا یک خانوار سه‌نفره بتواند معمولی زندگی کند. حرفی که آقای پزشکیان گفته یک انتخاب ناگزیر است؛ یعنی بدون اینکه پله‌های اول را برداریم نمی‌توانیم به پله دهم برسیم. به‌هرحال توسعه چیزی فراتر از اقتصاد معیشتی است که متاسفانه اقتصاد کشور ما درگیر همین مسائل معیشتی است. جمعیت کشور دچار فقر است و با نگاه به برخی از استان‌ها می‌توان به عمق فاجعه پی برد.

من بعید می‌دانم حتی دو سال از پنج سال برنامه هفتم توسعه بتوانیم رشد ۸ درصدی داشته باشیم کما اینکه در دوره‌های قبل نیز این اتفاق رخ نداده است. اگر نرخ تورمی که دولت به اقتصاد تحمیل می‌کند صفر باشد باز هم به دلیل اینکه سرکوب قیمتی در بخش زیادی از اقتصاد وجود دارد، در حدود سه سال شاهد تورم ۲۰ درصدی خواهیم بود. با چشم‌اندازی که راجع به رشد اقتصادی و همچنین نرخ تورم وجود دارد به نظر می‌رسد از کشورهایی با درآمد متوسط به سمت کشورهایی با درآمد پایین برویم و یک پله سقوط کنیم؛ همان‌طور که در دولت سیزدهم نیز یک پله سقوط داشتیم. 

‌آیا همچنان دولت اقتصاد دستوری را پیش خواهد گرفت؟

به‌هرحال بین مدیران دولت‌های مختلف تفاوت دیدگاه و عمل وجود دارد اما چون چرخه مدیریتی در کشور بسته است، راه‌حل‌ها همچنان تکراری است. اگر بخواهیم درآمد سرانه مردم از سطح متوسط بالاتر برود مستلزم این است که تجارت آزاد داشته باشیم و اقتصاد کشور دستوری نباشد و مهمتر اینکه در تحریم نباشیم و با کشورهایی که بزرگترین اقتصاد دنیا را دارند ارتباط داشته باشیم اما متاسفانه این حرف‌ها در کشور خریدار ندارد.

مدیری که در این چرخه کار می‌کند متاسفانه محدود فکر می‌کند و راه‌حل‌های تکراری ارائه می‌کند و در نهایت خیلی تغییری را حس نخواهیم کرد. به نظر من با سیاست‌های کلانی که وجود دارد رسیدن به رشد ۸ درصدی آن هم در چند سال پیاپی خیلی ضعیف است و مسئولان باید در فضای بازتری به حل مشکلات اقتصادی فکر کنند.

‌دولت این هفته لایحه بودجه ۱۴۰۴ را به مجلس می‌برد، فکر می‌کنید با توجه به اینکه آقای پزشکیان هم به دنبال توسعه و هم به دنبال معیشت هستند می‌توانیم به این لایحه دلخوش باشیم؟ 

البته در این لایحه نکات خوبی وجود دارد؛ مانند این کار آقای همتی، وزیر اقتصاد که گفتند معافیت مالیاتی از ۱۰۰ میلیون تومان به ۲۰۰ میلیون تومان افزایش پیدا خواهد کرد که رشد صددرصدی است، همچنین برای کارمندان نیز از ۱۲ میلیون به ۲۴ میلیون تومان می‌رسد که فعلاً اتفاق خوبی است و نشان می‌دهد قاعده و منطقی که می‌گوید تورم نزدیک به ۵۰ درصد است باید درآمد کارمند و کارگر نیز به همان میزان افزایش پیدا کند و معافیت مالیاتی آنها نیز باید افزایش پیدا کند و تناسب آن رعایت شود.

اینها جزو اتفاقات خوب لایحه است؛ منتها با توجه به تورمی که به بودجه تحمیل می‌شود باید کسری بودجه کشور به صفر برسد و این مستلزم این است که ۵۰ درصد هزینه‌ها حذف شود که به نظر من امکان حذف این هزینه‌ها وجود ندارد و دست دولت برای انجام آن باز نیست. در کنار آن حقوق بازنشستگان و مطالبات معلمان و پرستاران وجود دارد که باعث کسری بودجه مزمن در اقتصاد شده است. وقتی درآمد کارمندان به تناسب افزایش پیدا نمی‌کند و یا طرح‌های عمرانی تکمیل نمی‌شود خود به خود کسری بودجه مزمن ایجاد می‌کند.

هم‌اکنون برای تکمیل طرح‌های عمرانی ۲ هزار همت بودجه نیاز داریم که قطعاً دولت چنین پولی ندارد اما آیا دولت می‌تواند بسیاری از این طرح‌ها را حذف کند؟ قطعاً خیر. باید دید آقای پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه چه لایحه‌ای را به مجلس می‌دهد که فعلاً همین افزایش سقف معافیت مالیاتی به عقیده من اتفاق خوبی بوده است.