تورم نیروی انسانی در دو غول خودروسازی ایران در گفت‌وگو با امیرحسن کاکایی
بررسی شایسته‌سالاری در یکی از بزرگ‌ترین صنایع ایران نشان می‌دهد باوجودی‌که پی‌ریزی دو شرکت بزرگ خودروسازی ایران با هدف پیشرفت در این حوزه راه‌اندازی شده بود، اما سرانجامی جز رفیق‌بازی و سفارش‌محوری و در نتیجه کاهش بهره‌وری و سرانجام زیان‌دهی این شرکت‌ها به‌دنبال نداشت. آنطور که امیرحسن کاکایی، کارشناس صنعت خودرو می‌گوید، تورم نیروی انسانی سفارشی در دو شرکت بزرگ خودروسازی ایران بسیار بالاست. راهکارهایی که می‌گوید نیز همین‌قدر عجیب است: «از اینکه برای اشتغال در داخل شرکت معرفی شوند تا اینکه شرکت تأسیس شود تا یک هیئت‌مدیره به وجود بیاید که فرد را عضو هیئت‌مدیره کنند. صنعت خودروسازی به تعدد هیئت‌مدیره‌ها در شرکت‌های زیرمجموعه خودروسازی معروف است که خیلی از اینها به‌راحتی قابل حذف است.»
جایگاه منابع انسانی در شرکت‌های بزرگ خودروساز ایرانی چگونه است؟
مدیریت منابع انسانی در صنعت خودرو در ایران جزو مدیریت‌های پیشرفته است. البته صنعت خودرو را باید حداقل به دو بخش مجزا تقسیم کنیم؛ خودروسازان خصوصی و خصولتی (سایپا و ایران‌خودرو). ایران‌خودرو و سایپا پیشرفته‌ترین سیستم‌های مدیریت منابع انسانی را در کشور دارند و همیشه الگوی سایرین بوده‌اند، البته جاهایی کم و زیاد شده ولی به لحاظ متدولوژی مدیریتی و وجود سیستم‌ها همیشه بهترین‌ها را داشته‌اند. به لحاظ استراتژی هم حداقل به لحاظ ظاهری و سیستمی، برنامه‌ریزی تلفیقی داریم که در آن یکی از چهار رکن یعنی در کنار مسائل اهداف مالی، اهداف مشتری، اهداف بازار و فرایندی، اهداف رشد و یادگیری هم جزو اهداف استراتژیک است.
از نظر دستمزد و مزایای این شرکت‌ها نسبت به دیگر شرکت‌های بزرگ چگونه عمل می‌کنند؟
شرکت‌های خودروساز بزرگ ایرانی به‌ویژه یکی از این دو شرکت، از نظر پرداخت دستمزد جزو سرآمدها بوده‌اند. معروف است زمان یکی از مدیران سابق ایران‌خودرو، انقدر گوشت و مرغ و برنج می‌دادند که بعضاً در یخچال‌شان جا نداشتند. در آن زمان، رسیدگی به کارگرها بسیار بالا بود. به هر حال در 30 سال گذشته، پرداخت دستمزدها بالا و پایین داشته، اما آنگونه که می‌دانم ظاهراً حقوق کارکنان ایران‌خودرو و سایپا جزو بالاترین حقوق‌ها هستند و از بخش خصوصی جلو زده‌اند. البته مواردی که اشاره کردم مختص به بخش کارگری است. بخش مهندسی فرق دارد.
اگر بخواهید از منظر روابط کار، عملکرد این دو خودروساز را نقد کنید، چه نظری دارید؟
یک اشکال در کل سیستم خودروسازی خصوصی و خصولتی ما وجود دارد که شبه‌دولتی بودن مدیریت است. یکی از اشکالات بزرگ تورم نیروی انسانی سفارشی است. خرداد 99 آقای امیرآبادی‌فراهانی گفت، 8 هزار نفر استخدام در صنعت خودرو به‌یک‌صورت سفارشی بوده است. قبلاً هم آقای جواد نجم‌الدین، عدد سه هزار نفر را گفته بود و اخیراً هم دو سه هزار نفر سفارشی استخدام شده‌اند. اینها اکثراً افراد ناکارآمدی هستند، البته افراد کارآمد هم بین‌شان وجود دارد، اما فرد سفارشی معمولاً برای کار کردن نمی‌آید. بدتر از آن اصطلاحی است که فرق بین دوغ و دوشاب فهمیده نمی‌شود، یعنی فرق بین کسی که خوب کار می‌کند با کسی که کاربلد نیست مشخص نمی‌شود. باوجود این افراد سفارشی، حتی افراد کارآمد هم به‌تدریج ناکارآمد می‌شوند و انگیزه‌شان را از دست می‌دهند. به‌عبارتی شایسته‌سالاری اکنون در صنعت خودروی ایران جایی ندارد.
برای همین نقد بر بهره‌وری این شرکت‌ها بالاست؟
بله. یکی از علت‌های بهره‌وری پایین در صنعت خودرو، رفیق‌بازی و سفارشی کار کردن است که سطح مختلفی دارد. از اینکه برای اشتغال در داخل شرکت معرفی شوند تا اینکه شرکت تأسیس شود تا یک هیئت‌مدیره به وجود بیاید که فرد را عضو هیئت‌مدیره کنند. صنعت خودروسازی به تعدد هیئت‌مدیره‌ها در شرکت‌های زیرمجموعه خودروسازی معروف است که خیلی از اینها به‌راحتی قابل حذف است. در کنار آن، ایجاد سایت‌های اضافه در شهرستان‌ها که ناشی از فشار وکلای مجلس است هم خیلی سیستم مدیریت منابع این شرکت‌ها را اذیت می‌کند. به لحاظ ظاهری همه چیز به‌صورت پیشرفته وجود دارد، اما در باطن به علت نفوذ سیاسیون و مدیریت خصولتی باعث شده اجازه ندهد این همه سیستم پیشرفته در این شرکت‌ها به‌درستی کار کنند.
