چشــم در برابر غارت

نگاهی به میزان خشونت پلیس در رویارویی با جنبش جلیقه‌زردها در فرانسه

کارگران پالایشگاه‌های نفتی فرانسه هفته‌هاست که در اعتراض به حقوق و معیشت خود اعتصاب کرده‌اند. آنها خواستار تخصیص سهم بیشتری از سود غول‌های انرژی به کارگران هستند و می‌گویند که میزان حقوق‌شان باید متناسب با نرخ تورم افزایش پیدا کند. دولت فرانسه در اقدامی برای پایان دادن به این اعتراض‌ها اعلام کرد که وقت اعتصاب به پایان رسیده و دستور کتبی صادر کرد که یا کارگران به سر کار خود برگردند یا جریمه شوند یا به زندان بروند. در جریان این اعتراض‌ها، پلیس و معترضان با یکدیگر درگیر شدند. اعتصاب‌های اخیر به چالشی برای امانوئل مکرون تبدیل شده‌ است که اکثریت مطلق را در انتخابات ژوئن مجلس ملی از دست داد. به نظر می‌رسد دولت فرانسه برای کسب حمایت‌های کافی برای تصویب لایحه بودجه سال آینده چالش خواهد داشت.

زنان و مردان فرانسوی در 17نوامبر 2018 برای اولین بار در اعتراض به مشکلات اقتصادی و هزینه بالای زندگی در خیابان نمادین شانزه‌لیزه و صدها میدان دیگر در سراسر فرانسه دست به اعتراض زدند. جلیقه‌های شبرنگ زردشان به‌راحتی قابل شناسایی‌شان کرده بود. در عرض شش ماه جنبش جلیقه‌زردها از یک تجمع علیه افزایش مالیات بر سوخت به شورشی علیه دولت امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه تبدیل شد. جنبش جلیقه‌زردها فضا را به قدری از نفرت نسبت به حکومت پر کرده بود که برخی از تاریخ‌شناسان آن را با حال و هوای دهه 1930 مقایسه می‌کردند؛ زمانی که فاشسیت‌ها، دموکراسی فرانسوی را تهدید می‌کردند و مقابل ساختمان مجمع ملی اعتراض کردند.

فارغ از کنار گذاشته شدن تصمیم دولت برای افزایش مالیات بر سوخت، امانوئل مکرون برای پاسخ دادن به مطالبات این جنبش و کاهش نارضایتی عمومی هیچ واکنشی از خود نشان نداد. در عین حال به نیروی پلیس فرانسه این مجوز را داد تا با معترضان با خشونت شدید برخورد کنند.

دولت اشتباه کرد

از زمان اعتراضات جلیقه‌زردها، ادوارد فیلیپ، نخست‌وزیر وقت فرانسه در گفت‌وگویی با روزنامه Les Echos گفت که واکنش دولت در برابر معترضان با اشتباهاتی همراه بوده و به اندازه کافی به فرانسوی‌ها گوش نکرده است. ‌فیلیپ در ادامه تاکید کرد که برای یکی از مطالبات اصلی تظاهرات‌کنندگان قرار است بحث و گفت‌وگویی انجام شود. این مطالبه برگزاری رفراندوم برای شفاف‌سازی تصمیم‌گیری‌های سیاسی دولت بود و فیلیپ تاکید کرد که می‌تواند ابزار خوبی برای تمرین دموکراسی باشد. اما زمانی که مشخص شد این دیدار در حضور دوربین‌ها نخواهد بود، از طرف نماینده جلیقه‌زردها کنسل شد. امانوئل مکرون تا زمان اعتراضات جلیقه‌زردها خود را یک اصلاح‌طلب حامی کسب‌وکارها نشان داده بود که قرار نیست همانند پیشینیان در برابر فشاری که از طرف معترضان وارد می‌شود، تسلیم شود. اما با این حال دولت فرانسه اعلام کرد طی شش ماه با گروه‌های جامعه مدنی، شهرداران، کسب و کارها و جلیقه‌زردها جلسات مشاوره‌ای برگزار می‌کند تا درباره مالیات و اصلاحات اقتصادی بحث و گفت‌وگو کنند. کریستوف کستانر، وزیر کشور فرانسه از معترضان درخواست کرد که محاصره خیابان را پایان دهند تا ایمنی تمام شهروندان دوباره به قانون تبدیل شود. کستانر همچنین بر ضرورت برقراری دیالوگ میان تمام افرادی که می‌خواهند فرانسه را تغییر دهند تاکید کرد.

چند ماه پس از آغاز اعتراضات، امانوئل مکرون برای پاسخ‌گویی به مطالبات جلیقه‌زردها کمپینی به عنوان «اقدام جدید جمهوری فرانسه» راه انداخت. مکرون در یک نشست خبری تلویزیونی از یک بسته کمکی برای کارگران کم‌درآمد خبر داد که براساس تخمین اقتصاددانان به 15 میلیارد یورو می‌رسید.

مکرون در زمان اعتراضات جلیقه‌زردها 40 ساله بود و تا آن زمان هیچ رقیب جدی‌ای در برابر سیاست‌های نئولیبرالی خود ندیده بود. او در یک نشست خبری به خصومت گسترده‌ای که علیه‌اش راه افتاده بود، اشاره کرد و برای گاف‌هایش که به نظر می‌رسید افراد بی‌کار یا فقیر را بی‌اهمیت نشان می‌دهد، اظهاراتی نزدیک به عذرخواهی ارائه کرد. مکرون گفت: «می‌خواهم فرانسوی‌ها بدانند آنچه که گفته و ابراز کرده‌اند را با پوست و استخوانم احساس کرده‌ام. این دوران مرا تغییر داده است.»

به‌رغم لحن آشتی‌جویانه‌اش، مکرون با برخی از مطالبات معترضان از جمله تغییر میزان مالیات ثروتمندان و برگزاری رفراندوم برای شفاف‌سازی روند دموکراتیک دولت مخالفت کرد. مکرون در این سخنرانی اعلام کرد که به دنبال بهبود کیفیت خدمات عمومی خارج از شهرهای بزرگ در مسائل مربوط به افزایش تعداد کارمندان دولتی و زیرساخت‌ها است و پیشنهاد تغییر میزان ساعت کاری فرانسوی‌ها را مطرح کرد. زمانی که اعتراضات جلیقه‌زردها به شورش تبدیل شد مکرون برای نشستG20 به بوئنوس آیرس رفته بود. مکرون این خشونت را از آرژانتین محکوم کرد و گفت افرادی که مسئول این آشفتگی هستند پیدا و تنبیه می‌شوند. مکرون پس از آنکه از پاریس برگشت مستقیما به طاق پیروزی پاریس رفت و جلسه بحران را با وزیران رده بالا برگزار کرد. ‌

ادوارد فیلیپ نیر با رهبران احزاب سیاسی که در پارلمان فرانسه کرسی دارند برای صحبت درباره راه‌حل‌های این بحران دیدار کرد.

سلاح‌های به‌کار رفته

پلیس فرانسه برای مقابله با معترضان از گلوله‌های پلاستیکی استفاده می‌کرد که از تفنگ LBD 40 شلیک می‌شدند. این تفنگ‌ها نوعی از سلاح‌های با زور متوسط هستند. در فرانسه هدف گرفتن سر با این دسته از تفنگ‌ها ممنوع است. اما استفاده از آنها در اتریش، ایرلند، فنلاند، نروژ، سوئد، دانمارک و انگلستان به کلی ممنوع است. پلیس فرانسه از نوامبر 2018 تاکنون از این گلوله‌ها به همراه گاز اشک‌آور و نارنجک‌های GLI-F4 استفاده کرده که هر کدام از آنها حاوی 25 گرم تی‌ان‌تی است. این سلاح‌ها آسیب‌های جدی و مرگباری را به معترضان وارد کرده‌اند. از آغاز اعتراضات تا نوامبر 2019، 315 نفر دچار شکستگی جمجمه یا فک شده و 25 نفر هم بینایی خود در یک چشم را از دست داده‌اند. دولت فرانسه اعلام کرد در صورتی که معترضان دست به خشونت فیزیکی نزده باشند، پلیس هیچ‌وقت از تفنگ‌ LBD استفاده نکرده است. ویدیوهای منتشرشده از خشونت پلیس خلاف این ادعا را ثابت می‌کردند. آرنود هوت، تاریخ‌شناس نیروی پلیس فرانسه در گفت‌وگویی به نشریه فارن پالیسی می‌گوید: «خشونت بی‌سابقه پلیس نشان‌دهنده تغییرات در دکترین پلیس فرانسه است که پایه و اساس آن اجتناب از درگیری مستقیم است». سیاست اداره نیروی پلیس مکرون و برند لیبراسیم فرانسه به سمت سرکوب بیشتر رفته بود. جنبش جلیقه‌زردها برای پلیس نمادی از تهدید هرج‌ومرج بود. ریچارد لیزوری، رئیس بازنشسته ژاندارمری ملی در این‌باره می‌گوید: «معترضان قبلا باید مجوز می‌گرفتند و در یک مسیر مشخص حرکت می‌کردند. اما جلیقه‌زردها افرادی بودند که برای مبارزه با پلیس و خرابکاری بیرون آمدند.» جلیقه‌زردها در سومین و چهارمین روز اعتراض خود با پلیس در خیابان شانزه‌لیزه درگیر شدند و با نوشتن «جلیقه‌زردها پیروز می‌شوند» روی طاق پیروزی و حمله به رستوان لوکس فوکو میلیون‌ها دلار خسارت وارد کردند. مقامات پلیس و مسئولان دولت، معترضان را به‌خاطر این خسارت‌ها محکوم کردند اما هیچ‌وقت به اشتباهات خود اشاره نکردند؛ از جمله مسئولیت‌شان در برابر آسیب‌های مرگبار معترضان. مکرون اعلام کرده بود «از سرکوب یا خشونت پلیس صحبت نکنید، چون این کلمات براساس قانون غیرقابل‌قبول‌اند». ادوارد فیلیپ هم معترضان را اراذل و اوباش و افراطیون خواند. کاستانر وزیر کشور نیز همواره هرگونه اشتباهی از طرف پلیس را رد می‌کرد. کاستانر گفت که نیروهای نظامی اجازه دارند در صورت لزوم به شیوه‌ای متناسب از زور استفاده کنند. لیزوری در این‌باره می‌گوید که خشونت نیروهای نظامی از طریق قانون و دولت مشروعیت می‌گیرد. اما به گفته یکی از افسران پیشین پلیس فرانسه، تی‌یری تینتونی، چگونه می‌توانیم غارت یک رستوران را با یک چشم نابینا مقایسه کنیم. اظهارات مکرون و کاستنر اختیار آزادنه‌ای را به نیروهای مسلح می‌داد و رفتار آنها را توجیه می‌کرد. تینتونی می‌گوید: «نادیده گرفتن معترضان آسیب‌دیده یعنی انکار موجودیت آنها. در عین حال پیامی به پلیس داده می‌شود که هیچ کار خطایی نکرده‌اند و می‌توانند به کار خود ادامه دهند.»

اعتراضات جلیقه‌زردها، قابل توجه‌ترین جنبش اجتماعی از زمان اعتراضات می ‌1968 در فرانسه است. مکرون نیز ناگهان خود را در شرایطی دید که نیاز به حمایت نیروهای نظامی داشت. دسامبر 2018 اوج خشونت جلیقه‌زردها بود که تغییر عملکرد مکرون را در پی داشت. مکرون به سربازان وظیفه پاداش می‌داد و خواستار اصلاح روش‌های اجرای قانون برای بازنگری و مشروعیت‌بخشی دوباره به نقش پلیس شد. جلیقه‌زردها هر هفته به اعتراضات خود ادامه دادند. ویدیوها، عکس‌ها و اظهارات مصدومان جدید در فضای مجازی منتشر می‌شد. شواهدی که با دفاعیه مقامات متناقض است: اینکه پلیس فقط زمانی خشونت به کار می‌برد که معترضان رفتاری خشونت‌آمیز داشته‌اند. ‌