آب خاورمیانه رو به اتمام است

از 50سالگی برنامه محیط زیست سازمان ملل، اولین نشست بین‌المللی‌ای که سال 1972 برگزار شد، حدودا 6 ماه می‌گذرد. گزارش‌های متعددی نشان می‌دهند که دلایل بسیاری برای نگرانی از تغییر اقلیم و کمبود آب در خاورمیانه وجود دارد؛ دلایلی که می‌توانند مشکلات حاکمیتی را تقویت، نابرابری‌های اجتماعی-سیاسی را تشدید ‌کنند و اختلالات جدیدی را به‌وجود ‌آورند.
طی چند دهه گذشته، تغییر اقلیم و افزایش میانگین دمای کره زمین نسبت به دوران پیش از صعنتی شدن جهان، تبعات سنگینی را برای آینده خاورمیانه رقم زده است. گیدن برومبرگ، مدیر Eco Peace Middle East، سازمانی که فعالان محیط زیست سه کشور اردن، فلسطین و اسرائیل را با هدف ترویج همکاری‌ها در حوزه محیط زیست گرد هم آورده، می‌گوید: «انتظار ما این است که افزایش دما تا پایان قرن به 4 درجه سانتی‌گراد برسد.»
پیش‌بینی می‌شود خاورمیانه و شمال آفریقا اولین مناطقی در جهان باشند که به‌طور چشمگیری با کمبود آب روبه‌رو خواهند شد.
به گزارش مجله دیپلمات، انتظار می‌رود بارش باران تا قبل از پایان قرن تا 30درصد کاهش پیدا کند. برخی از مدل‌ها پیش‌بینی می‌کنند که منابع آبی تجدیدپذیر در داخل کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا تا سال 2050 نزدیک به 4درصد برسد.
طبق گزارش اندیشکده کارنگی، کاهش سطح منابع آبی به 80 تا 90 میلیون نفر از ساکنان منطقه‌ای آسیب می‌زند که تا سال 2025 دچار ناامنی آبی می‌شود. برومبرگ می‌گوید، ناامنی آبی هم‌اکنون مبرم‌ترین نگرانی در خاورمیانه و نیازمند اقدامات جبرانی فوری در سطح منطقه‌ای است. او در این‌باره می‌گوید: «هنوز درک نکردیم که اقدام برای مقابله با بحران فقط در سطح ملی کافی نیست، باید در سطح منطقه باشد. بحران اقلیم فقط به یک کشور ضربه نمی‌زند؛ به کل منطقه ضربه می‌زند و اگر کل منطقه بخواهد جان سالم به در ببرد، تمام کشورها باید با تغییر اقلیم مبارزه کنند.»
سازمان EcoPeace در حال توسعه یک توافقنامه آب و انرژی منطقه‌ای میان اردن، اسرائیل و فلسطین است. هدف این گروه گسترش روابط سودمند متقابل بین سه کشور به‌منظور استفاده حداکثری از منابع طبیعی است.
طبق مفاد این توافق، اسرائیل و تشکیلات خودگردان آب شیرین‌شده را تولید می‌کنند و آن را به اردن می‌فروشند و در عوض اردن انرژی‌های تجدیدپذیر را به فلسطین و اسرائیل می‌دهد. همانطور که در وب‌سایت EcoPeace آمده، این توافق به تمام طرفین آن این امکان را می‌دهد که از مزیت نسبی خود در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و منابع آبی استفاده کنند. در نوامبر 2021، پس از امضای توافقنامه آب-انرژی میان این سه کشور، پیشرفت‌هایی در جهت نتایج مطلوب حاصل شد. طبق مفاد این توافقنامه، اردن ظرفیت 600 مگاوات از تولید انرژی خورشیدی را برای اسرائیل صادر می‌کند و در ازای آن اسرائیل 200 میلیون مترمکعب آب شیرین را در اختیار اردن قرار می‌دهد. هدف دوم برای کاهش انتشار گاز دی‌اکسیدکربن در منطقه و تبدیل خاورمیانه از صادرکننده سوخت‌های فسیلی به یک صادرکننده بالقوه انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار مهم است. بقیه کشورهای منطقه سعی می‌کنند با حفاظت از دریای سرخ از وقوع ناامنی آبی جلوگیری کنند.

جنگ آب

تغییر اقلیم،‌ دمای بالا، موج گرما، طوفان، خشکسالی، کاهش سطح آب دریاچه‌ها تنها برخی از موضوعاتی بودند که رهبران جهان در نشست کاپ 27 در شرم‌الشیخ مصر به آنها پرداختند. تغییر اقلیم، آینده خاورمیانه را با ناامنی غذایی و کمبود آب گره زده است. به گزارش سامی زیدان، خبرنگار پادکست اسنشال میدل‌ایست شبکه الجزیره، کارشناسان می‌گویند نیمی از جمعیت جهان در آینده در مناطقی زندگی می‌کنند که آب کافی وجود ندارد. تخمین‌ها نشان می‌دهند که تا سال 2040، بیشتر کشورهای جهان آب کافی برای تامین شهروندان خود نخواهند داشت.
همه می‌دانیم که آب منشأ حیات است و تبخیر آن می‌تواند عامل شروع جنگ‌های آینده در خاورمیانه باشد. این کالای باارزش به چند دلیل کم‌کم دارد کمیاب می‌شود.
دورید مهسنه، کارشناس هیدرولوژی و علوم دریایی می‌گوید، در دل بحران آب در خاورمیانه فاکتورهایی وجود دارد که شدت خواهند گرفت. از یک‌سو کشوری مثل اردن را داریم که منابع آبی و بارش باران بسیار کمی دارد و از سوی دیگر کشوری مانند عراق که زمانی منابع آبی غنی داشت حالا در کنار ترکیه و ایران با بحران کمبود آب روبه‌رو شده است.
آیا بحران کمبود آب باعث می‌شود که ساکنان مناطق مختلف را مجبور به مهاجرت به مناطق دیگر کند چون آب کافی برای آشامیدن وجود ندارد؟‌ جابه‌جایی به خاطر بحران کمبود آب می‌تواند برای کشوری مانند اردن دردسرساز باشد که هم‌اکنون آب کافی برای جمعیت دو میلیون نفری خود دارد، اما موج پناهجویان سوری، فلسطینی یا دیگر کشورهای همسایه، جمعیت اردن را به 11 میلیون نفر رسانده است. مشکل دیگر نبود توافقنامه‌های کافی منابع آبی مشترک میان کشورهای منطقه است. مهسنه می‌گوید: «رود دانوب در اروپا را در نظر بگیرید. 7 کشور اروپایی مرز مشترک آبی با دانوب دارند و هیچ درگیری نیز به‌وجود نیامده است. اما رود نیل در آفریقا را در نظر بگیرید، اتیوپی از یک‌سو و سودان و مصر از سوی دیگر با یکدیگر درگیر شده‌اند. تنش آبی دیگری میان ترکیه، سوریه و عراق جریان دارد. حتی میان ایران و عراق.» به گفته مهسنه گمان می‌رود این کشورها نیاز شدیدی به مذاکره برای تعیین حق‌آب برابر داشته باشند. موضوع حق‌آبه عادلانه و برابر هنوز در میان اسرائیل، لبنان، سوریه و فلسطینی‌ها حل نشده است. تغییر اقلیم، باعث افزایش دمای سطح کره زمین و تبخیر بیشتر آب‌های زمینی می‌شود. بحران آب برای خاورمیانه موضوع جدیدی نیست؛ منطقه‌ای که تنها یک‌درصد از منابع آبی جهان را در اختیار دارد.
طبق گفته یونیسف در میان 17کشوری که با کمبود منابع شدید آبی روبه‌رو هستند، 11 کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا قرار گرفته‌اند. اما نقش مدیریت نادرست چقدر می‌تواند به بحران آب دامن بزند؟ مهسنه می‌گوید، سوءمدیریت فقط در مصرف آب و آبیاری نیست بلکه در رشد جمعیت نیز دیده می‌شود. حتی در حوزه انرژی و موادغذایی نیز وجود دارد. مهسنه با اشاره به تنش آبی در منطقه رود نیل می‌گوید، اتیوپی سعی دارد سد بسیار عظیمی روی این رود بسازد تا از آن برق تولید کند. در نتیجه سهم آب سودان و مصر کاهش پیدا می‌کند. اما به گفته مهسنه اتیوپی به این موضوع توجه نمی‌کند که برق را می‌تواند از انرژی خورشیدی یا سوخت هیدروژنی یا انرژی بادی نیز تولید کند. به گفته مهسنه کشورهای خاورمیانه جز با مذاکره برای دریافت حق‌آبه منصفانه و کنترل جمعیت نمی‌توانند بحران کمبود آب را مهار کنند.