رشد تقلبی‌ها در بازار خودرو

2500 پرونده تخلف قطعه‌سازان در 20 ماه گذشته تشکیل شددر مردادماه امسال، دبیر کل اتاق اصناف ایران ضمن اعلام خبر ممنوعیت عرضه بدون شناسه لوازم یدکی و قطعات خودرو از ۱۵ مرداد، بر الزام ثبت کد نقش فعالان حوزه لوازم یدکی و قطعات خودرو در سامانه جامع تجارت تاکید کرد

بازار تقلبی‌ها داغ است، آنقدر که حجم قطعات تقلبی خودرو به ۳۰ درصد قطعات موجود در بازار رسیده و آنقدر تعداد غیراستاندارد‌ها زیاد است که مسئولان سازمان ملی استاندارد از وجود تعداد زیادی از محصولات بی‌کیفیت گلایه می‌کنند. براساس اعلام متولیان طی حدود ۲۰ماه گذشته، بیش از ۲۵۰۰پرونده در این بخش تشکیل شده که در حال رسیدگی است. در این راستا در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ رقمی بین ۲٫۵ تا ۳میلیارد دلار قاچاق لوازم یدکی به کشور انجام شده است که نشان‌دهنده حجم بالای قاچاق در این صنعت است. اما صنعت خودرو در ایران طی یک‌دهه گذشته فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است. از ممنوعیت تا آزادسازی واردات تا موضوع قیمت‌گذاری و آمدورفت شرکت‌های خارجی. اما خودروسازی در این سال‌ها همواره از یک صنعت مهم دیگر در ابعاد وسیعی تاثیرپذیرفته است. صنعت لوازم مصرفی خودرو یا همان قطعات یدکی، به عنوان صنعتی که درهم‌‌تنیدگی بسیاری با صنعت خودروسازی دارد، با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. آنچه بسیاری از فعالان صنعت خودروسازی بر آن صحه می‌گذارند، جای خالی قطعات باکیفیت در بازار داخلی است. به اعتقاد کارشناسان، از آن‌جایی که صنعت خودروسازی کشور با بیش از ۶۰صنعت دیگر در ارتباط است، وجود استراتژی بلندمدت در این صنعت ضروری است که یکی از شاخه‌های تعریف استراتژی به صنعت قطعه‌سازی و لوازم یدکی برمی‌گردد که در ایران با چالش‌ها و موانع زیادی مواجه است. از سوی دیگر واردات برندهای بی‌کیفیت و همین مساله قاچاق از دیگر چالش‌های مهمی است که برای فعالان تولیدی در داخل و مصرف‌کنندگان موانع و مشکلاتی را ایجاد کرده است. آن‌طور که مقامات صنفی قطعه‌سازی عنوان می‌کنند، تعداد قطعات و لوازم یدکی خودرویی قاچاق موجود در بازار دو برابر میزان واردات رسمی آنها تخمین زده می‌شود که این مساله خطری جدی برای تولید داخل است. از سوی دیگر متولیان وزارت صمت اخیرا اعلام کرده‌اند که بیش از 30درصد از لوازم یدکی خودرو موجود در بازار تقلبی و قاچاق است. در این باره مهدی کاظمی، عضو هیات‌‌مدیره اتحادیه لوازم یدکی خودرو و ماشین‌آلات تهران توضیح می‌دهد: «مطمئنا در صنفی که لوازم یدکی ۲۵۰ نوع خودرو را تامین می‌کند لوازم بی‌کیفیت، قاچاق و تقلبی هم پیدا می‌شود.» وی با اعلام اینکه طی ۲۰ ماه گذشته، بیش از ۲۵۰۰ پرونده تشکیل شده و در اتحادیه لوازم یدکی خودرو رسیدگی شده گفت: «بیشتر این پرونده‌ها مربوط به شکایت از فروش قطعات بی‌کیفیت و گران‌فروشی بوده است.»

فعالیت زیرپله‌ای‌ها

در عین حال آنچه فعالان این صنعت تصریح می‌کنند، فعالیت زیرپله‌ها و مکان‌های غیررسمی و غیرقانونی است که بدون هیچ استانداردی اقدام به عرضه و فروش قطعات مصرفی خودرو می‌کنند. گفته می‌شود که محدوده خیابان و میدان قزوین و تهرانسر، محل عرضه و فروش این اجناس است که البته مشتریان خودشان را هم دارند.

این در حالی است که وزارت صمت به عنوان متولی اصلی این بخش در کنار دستگاه‌های دیگر اگرچه اقداماتی را برای شناسه‌دار کردن کالاهای لوازم یدکی از طریق سامانه جامع تجارت انجام داده است، اما کماکان حضور فعالان زیر‌پله‌ای در بازار این صنعت پررنگ است. نکته جالب توجه آن است که بخشی از کالاهایی که به شکل تقلبی برند خارجی معتبر روی‌شان زده شده، در همین مکان‌ها به فروش می‌رسند. در کنار این وجه مشکل‌سازی که به مساله قاچاق و تقلبی بودن اجناس برمی‌گردد، موضوع استانداردسازی اقلام یدکی تولید داخل، بحث حائز اهمیت دیگر است. آن‌طور که مسئولان اداره استاندارد درباره اقدامات خود توضیح می‌دهند؛ تاکنون به دفعات زیاد و موارد متعدد پرونده‌های تخلف تولیدکنندگان لوازم یدکی تشکیل و به مراجع قضایی ارسال شده است. این امر نشان می‌دهد که تولید داخل هنوز فاصله زیادی با رعایت‌ استانداردهای مورد نظر مراجع رسمی و قانونی دارد. بنابراین به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین مشکلات این حوزه، کافی نبودن شرکت‌های تامین‌کننده درجه یک در تولید قطعات خودرو است که در سطح کلان کیفیت خودروهای داخلی را هم تحت تاثیر قرار داده و خودروسازی از این ناحیه دچار آسیب شده است. از این رو کمبود لوازم به‌ویژه لوازم باکیفیت، چالشی است که به خودروسازهای داخلی وارد است. البته به گفته فعالان، خودروهای چینی بیش از خودروهای ایرانی با این مشکل روبه‌رو هستند.

واردات رسمی چقدر است؟

در زمینه واردات اما طبق آمار گمرک، در میان 20قلم کالایی که بیشترین واردات کشور را در بازه زمانی سه ماهه سال ۱۴۰۱ به خود اختصاص داده‌اند، واردات قطعات خودروی سواری رتبه یازدهم را به خود اختصاص داده است. مطابق این آمار در سه‌ماهه سال ۱۴۰۱ حدود ۱۲۷‌میلیون دلار قطعات برای تولید خودرو وارد شده که وزنی حدود ۱۳هزار تن داشته است. مقایسه این آمار با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد که از نظر ارزشی ۳۱۶درصد و از نظر وزنی ۱۹۸درصد افزایش وجود داشته است. بیشتر کالاهای واردشده در این بخش هم از کشور چین بوده است. در مجموع واردات قطعات خودرو در این بازه زمانی 198درصد رشد داشته است. به گفته کارشناسان و فعالان این حوزه مهم‌ترین عاملی که می‌تواند چنین روند صعودی - که حدود دو برابر شدن واردات قطعات را نشان می‌دهد - توضیح دهد، افزایش مونتاژ در کشور است. گرچه ممکن است تکمیل خودروهای ناقص ‌نیز در این امر موثر بوده باشد.

اقدامات وزارت صمت

در مردادماه امسال، دبیر کل اتاق اصناف ایران ضمن اعلام خبر ممنوعیت عرضه بدون شناسه لوازم یدکی و قطعات خودرو از ۱۵ مرداد، بر الزام ثبت کد نقش فعالان حوزه لوازم یدکی و قطعات خودرو در سامانه جامع تجارت تاکید کرد. در پروژه شفافیت جریان کالا اگر کالاهایی کد رهگیری نداشته و صورت‌حساب آن در سامانه جامع تجارت ثبت نشود، کالای تقلبی و قاچاق محسوب می‌شود. آن‌طور که سخنگوی وزارت صمت اعلام کرد از 15 مرداد فرصت ثبت شناسه کالا و کد رهگیری برای ۵٣ قلم لوازم یدکی به پایان رسید و عرضه بدون شناسه لوازم یدکی و قطعات خودرو از این تاریخ ممنوع شده است. براین‌اساس ثبت «کد نقش» فعالان حوزه لوازم یدکی و قطعات خودرو در سامانه جامع تجارت ضروری است. فعالان و تولیدکنندگان اگرچه اقدام وزارت صمت برای شناسه‌دار کردن لوازم یدکی را گام مثبتی برای جلوگیری از تولید و عرضه این لوازم می‌دانند اما آن‌طور که مشاهدات و اظهارات دست‌اندرکاران این صنعت نشان می‌دهد، همچنان بازار محصولات تقلبی قطعات خودرو داغ است. محمدمهدی برادران، معاون وزیر صمت نیز در اظهارات چند وقت اخیر خود به این موضوع اذعان کرده است. او با بیان اینکه با پیگیری‌ وزارت صمت اقداماتی برای ثبت کد رهگیری کالا و ثبت کالاها در سامانه جامع تجارت انجام شده گفته است؛ «هنوز در سطح عرضه با کالاهای قاچاق، تقلبی و بدون کیفیت مواجه هستیم و این موضوع در مورد لوازم یدکی خودرو نیز وجود دارد و در مواردی نیز مشاهده می‌شود که کالاهای دست‌دوم لوازم یدکی به عنوان کالای نو عرضه می‌شود. بنابراین در راستای مبارزه با قاچاق، کالاهای تقلبی، بی‌کیفیت و غیراستاندارد کار جدیدی در وزارت صمت با همکاری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز آغاز شده است که لوازم یدکی خودرو جزو اولویت‌های نخست در اجرای این طرح است.»

@@sina tofangchi

نگاه کارشناس

علی سلیمانی، دبیر انجمن تولیدکنندگان فیلتر در گفت‌وگو با «هم‌میهن»:

قطعات خودروی خارجی در بازار قاچاق است

فعالیت زیر‌پله‌ای و تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان غیررسمی در بازار اقلام مصرفی خودرو بسیار پررنگ است تا جایی که تولید داخلی و مصرف‌کننده از این ناحیه آسیب زیادی دیده است. در این ارتباط، علی سلیمانی، دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فیلتر می‌گوید: «آنچه که به عنوان جنس خارجی در بازار می‌بینیم یا قاچاق است یا توسط زیرپله‌ای‌ها تولید می‌شود. این در حالی است که شاید بیش از 90 درصد فیلترهای خودروهای سواری در داخل تولید می‌شوند.»

‌در حال حاضر چقدر از قطعات مصرفی خودرو در بازار دارای استانداردهای لازم است؟

تقریبا 50-40 سال است که هیچ‌گونه متولی‌ای در صنف قطعات و به‌طور مشخص فیلترها وجود ندارد. انجمن فیلترسازان سال گذشته کار خودش را با حضور تولیدکنندگان بنام و فعال در این حوزه شروع کرد. کارهای خوبی هم صورت گرفت. اما بحث استانداردها صرفا این نیست که هر قطعه‌ای که استاندارد داشته باشد، لزوما کیفیت هم دارد. طبیعتا اگر استاندارد داشته باشد، مردم به آن راغب‌تر هستند، ولی صرفا هر کالایی استاندارد دارد، لزوما کیفیت عالی ندارد. اکثر تولیدکنندگان ما در این زمینه دارای استاندارد و کد 10 رقمی هستند و روی محصولات علامت استاندارد حک شده است.

‌آیا در حال حاضر واردات قطعات و فیلترهای خودرو انجام می‌گیرد یا خیر؟

تقریبا دو سال پیش فیلتر روی کارتابل فنی وزارت صمت قرار گرفت و با توجه به ساخت داخل که موجود بود، جلوی واردات آن گرفته شد، شرکت‌هایی که در این حوزه بودند کارهای خوبی انجام دادند و توانستند کیفیت محصولات خود را بالا ببرند. اما الان مشکل ما قاچاق و کارگاه‌های زیرپله‌ای است که در سطح شهر به وفور وجود دارند و در این زمینه فعالیت می‌کنند. این‌ها از نبود برند‌های خارجی سوءاستفاده می‌کنند و اقدام به تهیه جعبه‌ها و کارتن‌هایی با برند‌های خارجی می‌کنند. برند‌هایی مثل هیوندا و تویوتا و... این باعث شده است که مصرف‌کننده اغفال شود و گول بخورد. آن مغازه‌دار با توجه به سودی که روی این فیلترها می‌برد، عملا باعث می‌شود که مصرف‌کننده اغفال شود و چندین برابر قیمت کالایی که در داخل تولید می‌شود به مشتری بدهد.

‌آیا در این زمینه انجمن اقدامی انجام داده است؟

در این زمینه کارهایی انجام دادیم؛ با اداره استاندارد، سازمان صمت، پلیس و ستاد مبارزه با قاچاق رایزنی کردیم. هر آن چیزی که باعث شود مصرف‌کننده گمراه شود ما به آن جعبه طرح می‌گوییم. با سازمان‌های مربوطه کارهای خوبی را صورت دادیم. با وزارت ارشاد صحبت کردیم تا جلوی چاپخانه‌دارانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند و به چاپ اینگونه موارد اقدام می‌کنند تا کالای تقلبی عرضه شود، گرفته شود. اما یک طرف دیگر بحث قاچاق است که یا از مبادی رسمی یا از مبادی غیررسمی وارد می‌شود. در حوزه استعلامات ساخت داخل وزارتخانه با انجمن ارتباطات خوبی دارد تا از طریق انجمن محصولاتی که می‌خواهد وارد شود از مبادی رسمی استعلام گرفته شود. آن‌هایی که قاچاق هستند باید با تمهیداتی از طرف مراجع ذی‌صلاح پیگیری شود.

‌در حال حاضر بحث قیمت‌گذاری قطعات خودرو به چه شکلی است؟ گفته می‌شود که تولیدکنندگان از این ناحیه آسیب زیادی دیده‌اند؟

ما در انجمن فیلتر وارد قیمت‌گذاری نشدیم. قیمت‌گذاری شرایط و شاخص خودش را دارد. ما وقتی انجمن را راه‌اندازی کردیم با بحث شناسه کالا و کد رهگیری که دستورالعمل آن صادر شد، مواجه شدیم که براساس آن 53 قلم کالا بود که شرکت‌ها در آن‌ها ورود کردند. شناسه کالا اقدام خوبی است که می‌تواند از کالاهای فیک جلوگیری کند و تولیدکنندگان شناخته‌شده بیشتر و بهتر کالاهایشان را بفروشند. البته یکسری اقلام مثل باطری‌ها قیمت‌گذاری می‌شود و در زمینه فیلترها قیمت‌گذاری نداریم. وزارتخانه در بحث لوازم خانگی برای قیمت‌گذاری و خدمات پس از فروش آن ورود کرده است. اما در قطعات خودرو وزارتخانه در گام دوم روی خدمات پس از فروش و ضمانت‌نامه‌ها تمرکز کرده است.

‌در حال حاضر تولیدکنندگان داخلی چقدر از بازار سهم دارند؟

آنچه بیشتر در بازار مصرف می‌شود، تولید داخل است. ما به عنوان انجمن با واردات فیلترهایی که از کشورهای صاحب سبک مثل آلمان، ژاپن و کره که تولید داخل آن را نداشته باشیم، مخالف نیستیم. نه اینکه از کشور چین و کشورهایی که فیلتر‌هایی بی‌کیفیت دارند، حتی بی‌کیفیت‌تر از زیرپله‌ها وارد شود. ما با وارداتی که تولید داخلش را نداشته باشیم و از کشورهای صاحب‌سبک بیاید، هیچ مشکلی نداریم. در خیابان قزوین و تهرانسر بیشتر جنس خارجی می‌بینید که این‌ها توسط زیرپله‌ای‌ها تولید می‌شود و ما در حال پیگیری آن هستیم. ما در حوزه مجوزها در بخش فیلتر خودرو، دو نوع مجوز داریم. یک پروانه بهره‌برداری داریم و یک پروانه کسب تولید. ما الان مشکل‌مان با پروانه‌های کسب تولیدی است که از طرف اتحادیه‌های اتاق اصناف صادر می‌شود؛ آن هم اتحادیه‌هایی که نامرتبط هستند. دنبال این هستیم که اتحادیه همگون‌تری پیدا شود و مجوزها را صادر کند. ضمن اینکه فیلتر یک قطعه تخصصی است. چون داخل فیلتر را شما نمی‌بینید. داخل فیلتر کاغذ است. فیلتر از 15-14 قطعه تشکیل شده است. باید خیلی تخصصی‌تر به آن نگاه کرد. باید براساس یک شاخص و معیاری پروانه داده شود و همین باعث اشتغال‌زایی است. اما باید فضا، دستگاه، متریال استاندارد و نیروی انسانی برای آن مشخص شود، نه اینکه با سه نفر در خانه فیلتر هوا تولید شود و روی آن هم برند خارجی بزنند.

‌پس با توجه به ممنوعیت واردات آنچه به عنوان کالای خارجی در بازار وجود دارد قاچاق است.

آنچه که به عنوان جنس خارجی در بازار می‌بینیم یا قاچاق است یا توسط زیرپله‌ای‌ها تولید می‌شود. ما شاید بیش از 90 درصد فیلترهای خودروهای سواری را در داخل تولید می‌کنیم. کاغذ فیلتر وارداتی است اما بقیه آن در داخل تامین می‌شود. وقتی که شرکت‌های شناخته‌شده ما با بهترین کیفیت تولید می‌کنند، چرا باید واردات صورت بگیرد. یعنی این همه اشتغال‌زایی شده است برای کارگری که مشغول به کار است. اگر واردات انجام شود، کارگران ما هم بیکار می‌شوند. اگر واردات بخواهد انجام شود، باید برای تولیداتی باشد که در داخل وجود نداشته باشد، آن هم از کشورهای صاحب سبک.

‌فیلتر‌هایی که شما تولید می‌کنید بیشتر برای چه نوع خودروهایی است؟

بیشتر برای خودروهای سواری و تجاری و ماشین‌های سنگین است. فیلتر هوا و روغن مواردی است که به وفور مصرف می‌شود. فیلتر کابین خودروهای سواری یا سوخت سواری از این دست هستند. فیلتر رطوبت‌گیر برای بحث ماشین‌های سنگین کارکرد دارد. یعنی به وسیله آن، آب رطوبت گرفته می‌شود تا سیستم ترمز خودروهای تجاری زنگ نزند.

نگاه مسئول

کارشناس نظارت بر استاندارد تهران:

به دفعات با تخلفات لوازم یدکی غیراستاندارد مواجه شده‌ایم

براساس رصد‌های انجام‌شده و برخی گزارش‌ها، مراکزی در زمینه قطعات یدکی خودرو در پایتخت و سایر شهرستان‌ها مشغول فعالیت هستند که کالای غیراستاندارد به مصرف‌کننده عرضه می‌کنند. نیما دانشمند، کارشناس اداره نظارت بر استاندارد استان تهران در این ارتباط به هم‌میهن می‌گوید: «به طور کلی بازرسی‌های ما (اداره استاندارد) در مراکز تولید، توزیع، عرضه و فروش انجام می‌گیرد. نظارت‌هایی را در مراکز تولید انجام می‌دهیم. همین‌طور به مراکز مختلف مراجعه و کنترل می‌کنیم یا در صورت نیاز توقیف انجام می‌دهیم و پرونده‌ها را به دادگاه ارسال می‌کنیم. در مجموع به دفعات با تخلف در زمینه تولیدات قطعات یدکی مواجه شده‌ایم.»

‌در حال حاضر اداره استاندارد چقدر بر وضعیت استاندارد و تقلبی بودن قطعات مصرفی خودرو در بخش تولید و توزیع نظارت دارد؟

موضوع تقلبی بودن لوازم یدکی خودرو جزو وظایف ما نیست و این وظیفه سازمان تعزیرات حکومتی است. برای اداره استاندارد اینکه کالا کد رهگیری و علامت استاندارد داشته باشد و همین‌طور قابلیت شناسایی شدن داشته باشد، کفایت می‌کند. اینکه چه برندی روی آن بزنند و به عنوان جنس تقلبی بفروشند، مسئولیت دستگاه‌های دیگر است که بر آن نظارت داشته باشند و رسیدگی کنند.

‌اقداماتی که اداره استاندارد برای تولیدات قطعات یدکی خودرو از منظر استاندارد بودن آن‌ها انجام می‌دهد، دارای چه مراحلی است؟

اقداماتی که ما انجام می‌دهیم در چند مرحله خلاصه می‌شود. به‌طور کلی بازرسی‌های ما در مراکز تولید، توزیع، عرضه و فروش است. نظارت‌هایی را در مراکز تولید انجام می‌دهیم. همین‌طور به مراکز مختلف مراجعه و کنترل می‌کنیم یا در صورت نیاز توقیف انجام می‌دهیم. تاکنون هم اقدامات مختلفی را از جمله در قالب طرح «طاها» انجام دادیم. این طرح مربوط به کنترل بازار است. بازرس‌های ما در بازار جنس‌ها را کنترل می‌کنند و فرآورده‌هایی که مشمول استاندارد اجباری هستند را نظارت می‌کنند. در این حوزه مباحثی مثل نشانه‌گذاری و استاندارد بودن آن‌ها و قابل ردیابی بودن‌شان را کنترل می‌کنیم. اگر مشاهده کنیم که جنسی این اشکالات را دارد در مرحله اول یک هفته فرصت جمع‌آوری می‌دهیم و در مرحله بعد اگر این کار را انجام ندهند، صورت جلسه می‌کنیم و به دادگاه می‌فرستیم.

‌در رصدها و نظارت‌هایی که داشتید چقدر با موارد تخلف برخورد کرده‌اید؟

به دفعات با چنین تخلفاتی برخورد داشته‌ایم. البته ما پلیس نیستیم که خودمان مستقیما اقدام کنیم. اگر گزارشی به ما برسد و آدرسی به ما بدهند، مراجعه می‌کنیم و کنترل‌های لازم را انجام می‌دهیم و اگر موردی پیدا کنیم صورت جلسه می‌کنیم و به دادگاه می‌فرستیم. در مراکز عرضه هم به طور مداوم در بازار حضور داریم. در مجموع آمار زیادی از توقیف و جمع‌آوری و ارجاع به دادگاه‌ها در این بخش وجود دارد.

‌در حال حاضر چقدر مشکلاتی که خودروهای داخلی ما به لحاظ کیفیت دارند، ناشی از قطعات مصرفی غیراستاندارد است؟

لوازم مصرفی خودرو طبیعتا روی کیفیت خودروهای ما اثر می‌گذارد. البته شرکت‌های خودروساز که قطعات‌شان را از تولیدکنندگان داخلی تامین می‌کنند، خودشان دارای استانداردهای بسیار قوی هستند و یکسری فرایندهایی برای کنترل کالا دارند و حتی شاید استانداردهایشان از استانداردهای ملی هم قوی‌تر باشد. بحث ما بازار مصرف و لوازم یدکی است. یعنی اینکه قطعه خراب شود و افراد بخواهند از بازار تهیه کنند. این قطعاتی که در بازار وجود دارد از نظر کیفی قطعا از قطعاتی که خودروسازان استفاده می‌کنند، پایین‌تر است. یعنی اگر جنسی در بازار باشد که استاندارد نباشد، حتما کیفیت پایین‌تری دارد.