اولویت ما دیپلماسی است
رابرت مالی در گفت‌وگو با فارین‌پالیسی با اشاره به برجام:
رابرت مالی در گفت‌وگو با فارین‌پالیسی با اشاره به برجام:
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد که ایران متعهد به یافتن راه‌حل دیپلماتیک برای مناقشه هسته‌ای خود با آمریکا و کشورهای اروپایی است، اما «خوشبین نیست» مذاکرات با واشنگتن برای بازگرداندن توافق هسته‌ای 2015 به نتیجه برسد.
تهران و واشنگتن در سال 2021 مذاکراتی را در وین آغاز کردند که هدف آن احیای توافق بود که به‌طور رسمی به‌عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در سال 2018 قبل از اعمال مجدد تحریم‌ها علیه بخش‌های بانکی و انرژی ایران از آن خارج شد. پس از نشانه‌های خوب از پیشرفت در اوایل سال جاری، مذاکرات چند ماه پیش بر سر چندین مورد اختلاف عمدتاً در مورد میزان کاهش تحریم‌های آمریکا برای ایران در صورت احیای توافق متوقف شد.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، گفته است: «ایران بر این باور است که فرآیند دیپلماتیک بهترین فرآیند برای تامین منافع طرف‌های مذاکره‌کننده در ارتباط با برجام است. اما ما نسبت به روند فعلی مذاکرات خوشبین نیستیم. ما همیشه واقع‌بین بوده‌ایم و همینطور خواهیم ماند... اما در حال حاضر ما بدبین هستیم.» اظهارات کنعانی نشان‌دهنده تغییر در لحن تهران است که چندین ماه است در واکنش منفی همتایان غربی ایران از روند دیپلماتیک شکل گرفته است. جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی، اوایل این ماه گفت، همه چیز در مسیر درستی پیش نمی‌رود و وزارت امور خارجه آمریکا در ماه اکتبر گفت، دیپلماسی هسته‌ای با ایران در حال حاضر تمرکز ما نیست. بن‌بست در حال پیچیده‌تر شدن است، زیرا هر دو طرف مخاطرات امر را بالا می‌برند.
هفته گذشته ایران در پاسخ به قطعنامه‌ای که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) از تهران خواست تا با تحقیقات طولانی‌مدت در مورد اورانیوم کشف‌شده در سه سایت اعلام‌نشده همکاری کند، غنی‌سازی اورانیوم با خلوص 60درصد را در سایت هسته‌ای فردو آغاز کرد. این اولین باری است که غنی‌سازی در فردو به چنین سطحی می‌رسد. اگرچه غنی‌سازی تا خلوص 60 درصد در سایت دیگر ایران، نطنز، از نیمه اول سال 2021 اتفاق می‌افتد. در همین حال، ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا و بریتانیا تحریم‌های جدیدی را علیه مجموعه‌ای از افراد و نهادهای ایرانی به‌دلیل مشارکت در تولید و عرضه هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه آنچه آنها «برای سرکوب خشونت‌آمیز در جنگ با اوکراین» می‌دانند، وضع کرده‌اند. کنعانی بار دیگر تاکید کرد، موضع تهران این است که اعتراضات توسط عناصر خارجی تحریک و حمایت می‌شود. وی بار دیگر گفت که وزارت امور خارجه با کشورهای درگیر در تماس بوده تا آنها را از نقشی که شهروندان‌شان ایفا کرده‌اند، آگاه کند.
اما واقعیت این است که موضوع نحوه برخورد دولت ایران با اعتراضات انگیزه ثانوی اروپا و آمریکا در اعمال فشار بیشتر بر این است. در سال 98 نیز اعتراضات نسبتا گسترده‌ای در ایران رخ داد و برخوردهای مشابهی نیز اتفاق افتاد، اما اروپا و آمریکا تا این حد واکنش نشان ندادند. به نظر می‌رسد موضوع اصلی مدنظر آمریکا و اروپا همکاری دفاعی تسلیحاتی ایران و روسیه است. غربی‌ها معتقدند، ایران در جنگ اوکراین به روسیه کمک تسلیحاتی می‌کند. هرچند ایران اصل موضوع را تائید کرده، اما تاکید دارد این همکاری‌ها برای استفاده روسیه در جنگ اوکراین نبوده و نیست. اما ظاهرا از آنجایی‌که غرب یک جبهه متحد علیه روسیه را شکل داده، قرار گرفتن ایران در کنار روسیه از نظر غربی‌ها قرار گرفتن ایران در جبهه متخاصم تعریف شده است. این موضوعی است که به قول رابرت مالی، یکی از دلایل از اولویت خارج شدن مذاکرات برجام از نظر غرب است.
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده که دو سال پیش در جریان مبارزات انتخاباتی بود، قول داد ایالات‌متحده دوباره به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، که در آن زمان رئیس‌جمهور آمریکا دونالد ترامپ از سال 2018 از آن خارج شده بود، برگردد. با این حال، نزدیک به دو سال پس از آغاز ریاست‌جمهوری بایدن، مذاکرات برای احیای برجام شکست خورده است. رابرت مالی، نماینده ویژه دولت بایدن در امور ایران وظیفه اجرای سیاست‌های واشنگتن در قبال ایران، از ادامه تحریم‌ها علیه تهران گرفته تا تلاش برای احیای برجام را برعهده دارد.
ایران چقدر به بمب اتم نزدیک شده است؟
این سوال سختی است، چراکه باید ببینیم تا چه حد به ساخت بمب نزدیک شده‌اند. اول اینکه این نتیجه تصمیم غیرعقلانی دولت ترامپ برای خروج از توافقی است که کارساز بود. بنابراین، این تصمیم، ایران را به انبار مقدار کافی از مواد شکافت‌پذیری نزدیک کرد که برای ساخت یک بمب لازم است. ساخت سلاح زمان بیشتری می‌برد، اما آنها به‌اندازه‌ای که از آن نگران باشیم به بمب اتم نزدیک شده‌اند.
آیا می‌توانیم بگوییم مذاکرات بین واشنگتن و تهران برای احیای برجام به شکست منتهی شده است؟
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، با این وعده انتخاباتی کارش را آغاز کرد که سعی می‌کند به توافق هسته‌ای برگردد، اما این به شرطی بود که ایران متقابلاً واکنش نشان دهد. اگر از هر یک از شرکت‌کنندگان در مذاکرات بپرسید، آنها می‌توانند بگویند که ایالات‌متحده چقدر حسن‌نیت خود را در تلاش برای بازگشت به برجام نشان داده است. ما بارها به توافق نزدیک شدیم. آخرین بار در ماه آگوست بود. هر بار ایران عقب‌نشینی می‌کرد و با تقاضای جدیدی برمی‌گشت که اغلب ربطی به مذاکرات هسته‌ای نداشت و اخیراً هم مربوط به بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودند. این وضعیت ما را به این نتیجه رسانده که نظام ایران دچار دودستگی شده است. هر بار که ما خیلی به توافق نزدیک می‌شدیم، آنها در تعاملاتی ورود می‌کردند که نه توسط ما، بلکه توسط سه کشور اروپایی-آلمان، فرانسه و بریتانیا - و روسیه و چین، که هیچ دوستی در این شرایط ندارند، شکل گرفته بود. همه آنها گفتند که توافق ما منصفانه بود و ایران طرفی است که عقب‌نشینی کرده و بیش از یک بار هم این توافق‌ها را رد کرده است. شما باید از آنها بپرسید که چرا.
برخی از منتقدان شما می‌گویند که شما و تیم شما آماده بودید که همه چیز را در ازای بازگشت به برجام، به ایرانی‌ها بدهید. الان که به نظر می‌رسد برجام دور از دسترس شده، شما چه چیزی دارید که بگویید؟
واقعیت این است که ایران این توافق را نپذیرفت. اگر آنها به هر چه می‌خواستند می‌رسیدند، بله می‌گفتند. کاری که ما برای انجام آن آماده بودیم، این بود که تحریم‌های هسته‌ای و تحریم‌هایی را که توسط دولت ترامپ اعمال شده بود برداریم.
ایران فرصت‌های بی‌شماری را برای بازگشت به توافق رد کرده است. همانطور که همیشه گفته‌ایم، ما به راه‌مان ادامه دادیم و برای جهانی با برجام یا بدون برجام آماده‌ایم. ما به اعمال فشار بر ایران، تلاش برای اعمال تحریم‌ها، اطمینان از اجرای تحریم به‌دلیل حمایت از تروریسم، نقض حقوق بشر، برنامه موشک‌های بالستیک و برنامه هسته‌ای ادامه می‌دهیم. الان برجام به دلیل موضع ایران در دستور کار نیست. ما سیاست خود را که پاسخ دادن به تمام فعالیت‌های بی‌ثبات کننده ایران است ادامه می‌دهیم.
شما گفته‌اید نقطه‌ای می‌رسد که در آن یک توافق دیگر قابل دستیابی نیست. این نقطه دقیقا چیست؟
خب، این بیشتر یک سوال فنی است تا یک سوال سیاسی. این نقطه زمانی فرا می‌رسد که کارشناسان هسته‌ای به ما بگویند مزایای ناشی از منع اشاعه سلاح هسته‌ای متضمن سیاست‌هایی که در مورد ایران و حمایت‌های ایران از روسیه در جنگ اوکراین روی آن تمرکز کرده‌ایم نیست.
ابراهیم رئیسی را به‌عنوان یک رئیس‌جمهور و به‌عنوان طرف گفت‌وگوی یک توافق بالقوه چگونه توصیف می‌کنید؟
واضح است که این یک دولت تندرو است. ما هر روز آن را می‌بینیم. از نظر توافق، من بارها گفته‌ام که مذاکره کلیدی که باید انجام می‌شد، نه بین ایران و ایالات‌متحده، بلکه بین ایران و خودش بود. چراکه به نظر می‌رسد در ایران برخی از عناصر به توافق علاقه‌مند هستند و دیگرانی هم وجود دارند که به هر دلیلی به توافق علاقه‌مند نیستند. این همان چیزی است که باعث ایجاد بن‌بست موجود شده است.
انتقاد دیگر از دولت بایدن این بود که برای تمرکز بر برجام خیلی طول داد. آیا پشیمانی از اینکه با سرعت بیشتری عمل نکردید، وجود دارد؟
ظرف یک ماه پس از روی کار آمدن بایدن، ما خیلی شفاف آمادگی خود را برای شروع فوری مذاکرات به اتحادیه اروپا اعلام کردیم. این ایرانیان بودند که در زمان، یک عالم شرایط داشتند؛ آنها بودند که در شرایط خاص ملاقات نمی‌کردند. آیا می‌توانستیم سریع‌تر حرکت کنیم؟ آیا می‌توانستیم متفاوت حرکت کنیم؟ قضاوت در این مورد را به دیگران می‌سپارم، اما خیلی سریع، موضع خود را روشن کردیم و بعد توقف آن تقصیر طرف ایرانی بود.
چه طرحی برای جلوگیری از تبدیل شدن ایران به یک قدرت هسته‌ای وجود دارد؟ آیا گزینه نظامی روی میز است؟
اولویت ما دیپلماسی است. اثبات شده که این بهترین راه است. این پایدارترین روش برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است. ابزارهای دیگری هم وجود دارد که ما از آنها استفاده می‌کنیم: فشار بین‌المللی از نوعی که ایران سال‌هاست آن را تجربه نکرده است. به یاد داشته باشید، در دولت ترامپ، بسیاری از کشورهای جهان، از جمله سه متحد اروپایی ما در مذاکرات، آمریکا را به همان اندازه مقصر می‌دانستند که ایران را به‌خاطر پیشرفت‌های هسته‌ای‌اش مقصر می‌دانستند. ما امروز در موقعیت بسیار متفاوتی قرار داریم و همگام با انگلستان، فرانسه و آلمان قدم برمی‌داریم. امروز اکثریت قریب به اتفاق کشورها، نه‌فقط غربی‌ها، می‌دانند که باید به ایران فشار وارد شود تا هسته‌ای‌شدن‌اش متوقف شود.
می‌توانم بگویم ما تحریم داریم، فشار داریم و دیپلماسی داریم. اگر هیچ‌کدام از اینها کار نکرد، رئیس‌جمهور گفته که به‌عنوان آخرین راه‌حل، با گزینه نظامی موافقت خواهد کرد. ولی ما در آن مرحله نیستیم و هنوز امیدواریم که راه‌های دیگری پیدا کنیم که ایران مسیر فعلی خود را تغییر دهد، زیرا برای همه بهترین راهکار خواهد بود.
با توجه به نتایج اخیر انتخابات میان‌دوره‌ای و حضور یک مجلس جمهوری‌خواه در سال 2023، آیا سیاست آمریکا در قبال ایران تغییر خواهد کرد؟
من فکر نمی‌کنم تغییری ایجاد شود. ما سعی کرده‌ایم تا حد ممکن یک سیاست دوحزبی داشته باشیم. ثابت شده که این روش بسیار دشوار است، اما ما به‌طور منظم با اعضای جمهوری‌خواه و دموکرات کنگره مشورت کردیم و به این کار ادامه خواهیم داد. امیدوارم بتوانیم روی بخش بزرگی از سیاست خود به توافق برسیم زیرا همه ما در اینکه ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند، اتفاق‌نظر داریم. همه ما قبول داریم که باید به ایران فشار بیاوریم تا جلوی انتقال تسلیحات ایران به روسیه را بگیریم و همه ما قبول داریم که باید از مردم ایران در اعتراضات حمایت کنیم.
به اعتراف خود شما، ایران بیش از هر زمان دیگری به بمب هسته‌ای نزدیک شده است. بسیاری کارشناسان بر این باورند که واشنگتن از قدرت تحریم‌های خود بیش از حد استفاده می‌کند و کشورهای دیگر و تمام دنیا را مجبور به رعایت آن می‌کند. منتقدان این تحریم‌ها می‌گویند که اولا، جهان از پیروی از سیاست‌های تحت رهبری ایالات‌متحده که اغلب ائتلاف‌های محلی و منطقه‌ای را مختل می‌کند، خسته شده است و دوم، تحریم‌ها اغلب کارساز نیست و فقط نتیجه معکوس می‌دهند.
به‌نظر من این یک سوال بسیار منصفانه است. وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده چشم‌انداز قدرتمندی از تاثیر تحریم‌ها و اینکه چگونه می‌توان کارکرد و آنها را بهتر کرد، ترسیم کرده است، بنابراین آنها نتیجه معکوس نمی‌دهند و به افراد مناسب آسیب می‌رسانند. مواردی وجود دارد که تحریم‌ها برخلاف اهداف ترسیم‌شده‌شان، به شهروندان عادی آسیب رسانده است. من فکر می‌کنم یک اقدام متوازن‌کننده بسیار دشوار می‌طلبد.
من صادقانه می‌گویم، فکر می‌کنم ما باید تحریم‌های خود را به‌خوبی تنظیم کنیم. این تحریم‌ها جوابگو نیست؛ اگر بود ایران برنامه هسته‌ای خود را اینگونه پیش نمی‌برد. ما با نتایج متفاوتی در بسیاری از کشورهای جهان مواجه هستیم. ما یک بررسی صادقانه درباره چگونگی عملکرد تحریم‌ها و عدم کارکرد آنها در مورد ایران به خودمان بدهکاریم. نمی‌خواهم بیش از حد نوستالژیک به نظر برسم، اما برجام نتیجه دیپلماسی به پشتوانه تحریم‌ها بود، اما تحریم‌هایی که به‌گونه‌ای هدفمند قرار گرفتند که ایران را مجبور به برداشتن گام‌های خاصی بکنند تا این تحریم‌ها برداشته شوند؛ گام‌های دشوار، اما گام‌های واقع‌بینانه.
این سیاست یک بار کار کرده است. ما امیدواریم که چنین چیزی بتواند در آینده هم کارساز باشد. اما ما باید بهتر از آنچه بوده‌ایم عمل کنیم و مطمئن شویم بدون اینکه شهروندان عادی آسیبی ببینند، به اهداف‌مان دست پیدا می‌کنیم.
سیاست ایالات‌متحده در قبال اعتراضات در ایران را چگونه تعریف می‌کنید؟
این حمایت از آرمان‌های مشروع مردم ایران برای آزادی‌ها و حقوق اساسی است که همه شهروندان در سراسر جهان باید از آنها برخوردار باشند. ما توجه بین‌المللی را بسیج کرده و آنچه را در ایران اتفاق می‌افتد درحالیکه ایران سعی در پنهان‌کردن‌اش دارد، در کانون توجه قرار دادیم. ما سعی کردیم مطمئن شویم که ایرانیان توانایی اعلام عقیده‌شان را از طریق شبکه‌های اجتماعی و به‌اشتراک گذاشتن آن با دنیای خارج دارند. ما زنجیره کسانی که در ایران متهم به نقض حقوق اولیه مردم بودند را تحریم کردیم. ما باید مطمئن شویم که جهان درباره مردم ایران و کسانی که پشت سرکوب‌ها هستند، اطلاع دارد و سپس اقدامات بین‌المللی، خواه از طریق شورای حقوق بشر [سازمان ملل متحد] یا هر جای دیگر را سازماندهی کردیم. ما به‌زودی تلاش خواهیم کرد که ایران را از کمیسیون مقام زن [سازمان ملل متحد] بیرون کنیم، چون اینکه ایران عضو کمیسیونی باشد که از حقوق زنان دفاع می‌کند، درحالیکه در حال سرکوب آنهاست، خیلی عجیب به نظر می‌رسد.
بیایید سراغ جنگ روسیه در اوکراین برویم. ایران تجهیزات نظامی در اختیار روسیه قرار داده است. واشنگتن قصد دارد چگونه به این اقدام پاسخ دهد؟
ما قبلاً اقداماتی را انجام داده‌ایم تا انتقال هواپیماهای بدون سرنشین و دیگر تجهیزات نظامی را برای ایران سخت‌تر کنیم. ما با همکاری با دیگران در سراسر جهان گام‌هایی برای تحریم و دشوار کردن مسیر انتقال سلاح‌های مرگبار به روسیه برای کشتن غیرنظامیان در اوکراین برداشته‌ایم.
برگشتیم به سوال قبل من درباره معکوس عمل کردن تحریم‌ها. اگر قبلا کمپین به اصطلاح فشار حداکثری برای [آسیب زدن] به ایران وجود داشته، پس شاید در امتداد آن یک سناریوی «هیچ چیز برای از دست دادن وجود ندارد» هم به‌وجود آمده که در آن تهران می‌تواند مسکو را مسلح کند، درست است؟ در این صورت، چه گزینه دیگری در چنته باقی مانده است؟
فکر می‌کنم شما سوالات بسیار خوبی در مورد اینکه تحریم‌ها تا چه اندازه ابزار کارآمدی هستند، مطرح می‌کنید. ما باید به سهم خودمان به اندازه‌ای تلاش کنیم تا مطمئن شویم که تحریم‌ها به‌خوبی تنظیم شده‌اند.
ما هر چه در توان داشته باشیم، تحریم خواهیم کرد. اما این تحریمی است که نباید به مردم عادی ایران آسیب بزند؛ این تحریم‌ها علیه نقل و انتقال تجهیزات نظامی به روسیه است. ما تلاش می‌کنیم تا جایی که می‌توانیم در این مسیر موثر باشیم.
شما از من استدلالی پیدا نمی‌کنید که گفته باشم کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ شکست خورده باشد. ما هنوز با آن میراث زندگی می‌کنیم. اما در این مرحله، به ایران فرصت داده شده تا به جایی که در سال 2015 در آن بودیم، برگردد. آنها تصمیم گرفتند این کار را نکنند.
از آنجایی که به توافق هسته‌ای ایران بازگشته‌ایم، اجازه دهید در مورد نقش دولت جدید اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو، که معروف است ایالات متحده را برای خروج از برجام تحت فشار قرار داده بود، سوال کنم. این وضعیت چطور موضع آمریکا در مورد ایران را تغییر می‌دهد؟
برای گفتن این مسئله خیلی زود است. هنوز دولت تشکیل نشده است. اما من به‌سادگی می‌گویم زمانی که دولت بایدن روی کار آمد، همتای ما، نخست‌وزیر نتانیاهو بود و ما با آنها بسیار آشکار و صریح برخورد کردیم. من فکر می‌کنم طرفین سعی کردند از اقداماتی که در سال‌های 2015 و 2016 جواب نداد درس‌هایی بیاموزند و سعی کنند برخی از اتفاقات آن زمان را تکرار نکنند. اکنون نتانیاهو برگشته و انتظار داریم که گفت‌وگوهای بسیار نزدیکی داشته باشیم. ما می‌دانیم که ممکن است اختلاف‌نظرهایی در مورد ایران وجود داشته باشد اما بر سر اصول - که بازداشتن ایران از دستیابی به سلاح هسته‌ای و اطمینان از مقابله با اقدامات بی‌ثبات کننده ایران در سراسر منطقه است - اشتراکات زیادی وجود دارد.
جوزپ بورل:
به تلاش برای رسیدن به توافق هسته‌ای ادامه می‌دهم
وزیر خارجه ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در گفت‌وگوی تلفنی آخرین وضعیت روند مذاکره لغو تحریم‌ها و همکاری ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مورد تبادل‌نظر قرار دادند. جوزپ بورل در این گفت‌وگو با اشاره به تلاش‌هایش جهت بازگشت همه طرف‌ها به تعهدات توافق‌شده در وین تاکید کرد کماکان به تلاش و ارتباطات جهت رسیدن به توافق ادامه می‌دهد. حسین امیرعبداللهیان، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران نیز در این تماس نقش مسئول عالی سیاست خارجی و سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا را در دور نگه داشتن اتحادیه اروپا از هیجانات غیرسازنده، مهم دانست. امیرعبداللهیان ضمن تشکر از نقش جوزپ بورل در مسیر گفت‌وگو و تعامل و با انتقاد از ادبیات خارج از نزاکت دیپلماتیک به‌کار گرفته اخیر از سوی یکی دو وزیر اروپایی اظهار داشت: «امروز در اروپا برخی سیاسیون تندرو، خود را پشت اتحادیه اروپا مخفی کرده و از جیب اتحادیه خرج می‌کنند.» وزیر امور خارجه ایران افزود: «به این شکل اهداف راهبردی اتحادیه اروپا، قربانی مطامع گروه‌های خشونت‌گرا و حتی تروریستی که اطلاعات غلط به این سیاسیون می‌دهند، شده است.»
