آب هـای دور
نیروی دریایی ایران چگونه تبدیل به نیروی راهبردی شد؟
نیروی دریایی ایران چگونه تبدیل به نیروی راهبردی شد؟
روز یکشنبه ششم آذر و در آستانه فرارسیدن هفتم آذرماه روز نیروی دریایی ارتش، رئیس‌جمهور با حضور در منطقه دوم دریایی ولایت بندر جاسک، روی عرشه ناوشکن سهند از رژه یگان‌های نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بازدید کرد. ناوشکن سهند سال گذشته با حضور در بندر سنپترزبورگ روسیه در خلیج فنلاند به دوردست‌ترین حضور نیروی دریایی ایران دست یافته بود. در رژه روز یکشنبه ناوشکن‌های سهند، البرز، ناوچه‌های کلاس فجر و کلاس سیریک، ناو تنب، لندینگ کرافت کلاس هرمز، هواناوها، زیردریاییهای غدیر و فاتح و دسته بالگردی حضور داشتند. روز هفتم آذرماه به یاد عملیات مروارید در سال 1358 علیه بنادر و سکوهای نفتی عراق به‌نام روز نیروی دریایی نامگذاری شده‌است. در سال‌های اخیر نیروی دریایی ایران برای نخستین بار با تجهیز ناوگان دریایی خود به ناوشکن‌ها و زیردریاییهای سنگین به آب‌های دوردست در اقیانوس هند و دریای مدیترانه و دریای سرخ و اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام دست پیدا کرده است و عملیات‌های موفق دریایی برای حفاظت از کشتی‌های تجاری در مقابل دزدان دریایی یا دولت‌های دیگر و درگیری‌های جزئی با برخی شناورهای مزاحم ایفا کرده است. ایران تنها کشوری است که در خلیج‌فارس و دریای عمان از زیردریایی بهره‌مند است و با توان دریایی خود توانسته به یک قدرت مسلط در منطقه مهم خلیج‌فارس و دریای عمان و شمال اقیانوس هند بدل شود. اما ایران در دریاها به دنبال چیست و به چه اهدافی دست پیدا کرده است؟ توان ناوگان نیروی دریایی ایران در چه حدی است و به چه نوع سلاح‌ها و تجهیزاتی مجهز است؟
از آرتمیس تا بایندر
برخلاف آنکه ایران کشوری با دسترسی به دریاهای آزاد و اقیانوسها بوده و هست در کمتر برهه‌ای از تاریخ خود قدرت دریایی محسوب شده است. هخامنشیان در دوره داریوش اول نخستین نیروی دریایی ثابت در جهان باستان را پایه‌گذاری کردند و با تسلط بر سه قدرت دریایی آن زمان یعنی یونان، فینیقی و مصر بر دریاهای جهان متمدن مسلط شدند. نیروی دریایی ایران در این دوران قدرتی افسانه‌ای یافت و دریادار آرتمیس ساتراپ کاریا در دولت هخامنشی یکی از فرماندهان نیروی دریایی ایران در جنگ با یونان بود که هرودوت با شگفتی از شرکت آرتمیس در جنگ‌های ضدیونان سخن گفته است. بنابر گفته هرودوت راهنمایی‌های آرتمیس به خشایارشا نقش بزرگی در سرکوب یونانی‌ها داشت.
در دوران ساسانیان نیز اردشیر بابکان برای تسخیر سواحل جنوبی خلیج‌فارس از نیروی دریایی بهره برد و خسروانوشیروان نیز برای تسخیر یمن از نیروی دریایی بهره برد و ایران تا ظهور اسلام بر جایگاه مهم یمن به عنوان گذرگاه دریایی تسلط یافت.
ایران پس از دوران باستان و حضور مقتدر دریایی در عرصه گسترده‌ای از هند و خلیج‌فارس و دریای مکران تا دریای سرخ و دریای مدیترانه آب‌ها را به رقیبان خود سپرد و هر چند تاجران و بازرگانان ایرانی از چین و هند تا زنگبار و مدیترانه و جنوب خلیج‌فارس در می‌نوردیدند و قدرت‌های دریایی کوچک ایرانی چون حاکمان هرمز و امپراتوری دریایی شیرازی‌ها در زنگبار شکل گرفته بود، اما حکومت‌های مرکزی ایران در دریاها حضور جدی نداشتند و وقتی برای نخستین بار پرتغالی‌ها و سپس انگلیسی‌ها به خلیج‌فارس آمدند به سهولت توانستند جزایر ایران را اشغال کنند و قدرت خود را در ساحل نیز به رخ شاهان مقتدر صفوی بکشند و جنگ‌های دولت صفوی با نیروهای دریایی استعمارگر و ایجاد نیروی دریایی چندان با موفقیت روبه‌رو نشد و سلطه بر دریاها در اختیار آنها باقی ماند. حاکمان بعدی ایران چون نادرشاه و قاجارها به این نقطه ضعف پی بردند، اما چون در فن‌آوری‌های نوین از قدرت‌های اروپایی عقب بودند، نتوانستند این شکاف را برطرف کنند. نادرشاه افشار با خرید چند کشتی از انگلستان و هلند، موفق شد نیروی دریایی کوچکی را ایجاد کند که در سرکوب شورشیان عرب خلیج‌فارس از آنها بهره گرفت.
ناصرالدین‌شاه یک کشتی ۶۵۰ تنی مجهز به چهار توپ کروپ از آلمان خرید و با نام پرسپولیس در اختیار ارتش ایران قرار گرفت. کشتی کوچک دیگری نیز به نام شوش برای تردد و حفظ امنیت کارون خریداری شد. در زمان مظفرالدین‌شاه چند کشتی کوچک به این ناوگان افزوده شد؛ ولی طی سال‌های بعدی و به دلیل مشکلات داخلی همه این کشتی‌ها با بی‌توجهی رها و در خور سلطانی نزدیک بوشهر غرق شدند.
برای نخستین بار وقتی سردار سپه رضاخان قدرت را به دست گرفت و به‌ویژه شورش شیخ خزعل در خوزستان حضور دریایی ایران برای حکومت مرکزی اهمیت یافت و در سال ۱۳۰۲ شمسی، به‌طور رسمی نیروی دریایی سلطنتی ایران تأسیس شد، دانشجویانی برای تحصیل علوم دریایی به ایتالیا اعزام شدند و چند فروند ناو جهت ساخت به ایتالیا سفارش داده شد. دریابان غلامعلی بایندر دارنده نشان ذوالفقار عالی‌ترین نشان نظامی ایران نخستین فرمانده نیروی دریایی سلطنتی ایران از همین دانشجویان بود که در سال ۱۳۱۱ به فرماندهی او ناوهای ببر، پلنگ، سیمرغ و کرکس از ایتالیا و از طریق کانال سوئز، دریای سرخ، دریای عمان و اقیانوس هند وارد خلیج‌فارس شدند و در چهاردهم آبان در بوشهر لنگر انداختند. همزمان، نیروی دریایی یگان‌های خود را در دریای خزر نیز توسعه داد. تا قبل از جنگ جهانی دوم، نیروی دریایی در دریای خزر دارای ناوچه‌های بابلسر، سفیدرود، گرگان، نهنگ، رامسر، نوشهر، شهسوار و قایق‌های کوچک آتش‌نشانی بود. ستاد فرماندهی و ناوهای ببر، پلنگ، شهباز، سیمرغ، کرکس، شاهرخ، دو گروهان آبخاکی، ناوچه‌های شاهین، چلچله، کارون، کهف و ناوچه‌های راهنما نیز در جنوب و در خلیج‌فارس مستقر
بودند.
سوم شهریور سال ۱۳۲۰ در تجاوز نیروهای متفقین به ایران، نیروی دریایی برخلاف بخش‌های دیگر ارتش مقاومت منحصربه‌فردی از خود نشان داد که منجر به شهادت دریابان بایندر فرمانده نیروی دریایی و ششصد نفر از افسران، درجه‌داران و ناویان و غرق شدن ناوچه‌های ببر و پلنگ شد. ناوسروان یدالله بایندر نیز در بندر انزلی و در درگیری با نیروهای متجاوز شوروی به شهادت رسید.
بعد از پایان جنگ جهانی دوم و ملاقات سران متفقین در تهران و شناسایی ایران به‌عنوان پل پیروزی، دو فروند ناو به منظور غرامت ببر و پلنگ به ایران داده شد و نیروی دریایی ایران با داشتن ناوهای شاهرخ، سیمرغ، شهباز، کرکس و چند فروند یدک‌کش به همراه باقی‌مانده کارکنان مجدداً پا گرفت و غلامحسین بایندر برادر غلامعلی و یدالله بایندر نیز در سال ١٣٣١به عنوان سومین فرمانده آن نیرو منصوب شد. با افزایش درآمدهای نفتی و عضو شدن ایران در پیمان سنتو و تمایل محمدرضا پهلوی به گسترش توان نظامی ایران، نیروی دریایی نیز به سرعت توسعه یافت. در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ نیروی دریایی ایران به سه فروند ناوشکن سنگین موشک‌انداز و نیروی هوادریا متشکل از بالگردهای ضدسطحی، ضدزیردریایی، مین‌روب و هواناوهای پیشرفته، ناوهای مین‌روب، 12فروند ناوچه موشک‌انداز، ناوگان عظیم آبیخاکی، لجستیکی و پایگاه‌های عمده در بندرعباس، بوشهر، خارک، چابهار و خرمشهر مجهز شد و با تشکیل یگان‌های تفنگدار و تکاور دریایی اقدام و مراکز آموزشی در سواحل دریای خزر برپا و بزرگترین مرکز کارخانجات و تعمیرات کشتی با حوض‌های خشک و شناور در بندرعباس ایجاد شد. در سال 1345 ناوشکن اچ‌ام‌اس
اسلوس به عنوان سنگین‌ترین کشتی جنگی که تاکنون در ناوگان جنگی ایران فعال بوده، از بریتانیا خریداری شد و ناوشکن آرتمیس نامگذاری شد که پس از وقوع انقلاب به دماوند تغییر نام داده شد. ناوشکن شهید بایندر هم که در سال ۱۳۴۳ به ناوگان نیروی دریایی کشورمان ملحق شده در طول عمر خود در عملیات‌های مختلفی از جمله درگیری مرزی سال ۴۷ با عراق، درگیری در جزایر سه‌گانه در سال ۵۳، حفاظت از آب‌های سرزمینی در محدوده عملیاتی منطقه دوم دریایی بوشهر، حضور در هشت سال دفاع مقدس و حفاظت از منافع اقتصادی کشور در جزیره خارک شرکت داشته است.
ایران پیش از وقوع انقلاب سفارش‌های زیادی از انواع ناوشکن و زیردریایی به کشورهایی از جمله آمریکا، بریتانیا، ایتالیا و هلند داده بود که اکثر آنها با وقوع انقلاب اسلامی لغو شدند. با شروع جنگ ایران و عراق، نیروی دریایی ارتش در هفتم آذرماه ۱۳۵۹ با عملیات مروارید موفق شد سکوهای نفتی البکر، الامیه را منهدم کند و بنادر بصره، فاو و ام‌القصر را به‌طور کامل به محاصره خود دربیاورد و عراق را از ارتباط دریایی محروم نماید و تا پایان جنگ به نبرد با هواپیماها و بالگردهای دشمن در دریا پرداخت؛ و در مدت هشت سال جنگ تحمیلی، نیروی دریایی نزدیک به 10هزار فروند کشتی تجاری را به بنادر ایران اسکورت کرد که در این بین فقط اندکی از آنها مورد اصابت هواپیماهای دشمن قرار گرفتند که کارنامه بسیار درخشانی در جنگ‌های دریایی قلمداد می‌شود و از سویی امنیت خطوط مواصلات دریایی خلیج‌فارس، دریای عمان و شمال اقیانوس هند را همواره برقرار نمود. ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ نیز ایران در عملیات آخوندک با نیروی دریایی و هوایی آمریکا درخلیج‌فارس درگیر شد که هرچند به غرق شدن ناوشکن سهند و ناوچه جوشن انجامید ولی نیروی دریایی آمریکا نیز با اصابت مین به ناوشکن ساموئل بی
رابرتز و غرق شدن یک فروند کشتی لجستیکی و سرنگونی یک بالگرد آمریکایی ضربه خورد که در نبردهای منطقه‌ای کم‌سابقه بود.
خیز ایران برای دریاهای دور
ایران از اواخر دهه هشتاد خیز خود برای حضور در دریاهای دوردست و تجهیز ناوگان دریایی خود با شناورهای سطحی و زیرسطحی جدید ساخت خود برداشت. رهبری در ۱۴ مهرماه ۱۳۸۸، در دانشگاه دریایی نوشهر، با اشاره به «ظرفیت‌های فراوان» نیروی دریایی ارتش، گفتند که این نیرو با «استمرار افزایش توانمندی‌هایش» باید به یک «نیروی راهبردی» تبدیل شود و اکنون نیروی دریایی ایران تنها نیروی دریایی در غرب آسیاست که به حضور در اقیانوسها دست پیدا کرده است.
نیروهای دریایی دنیا از نظر توان، ظرفیت و حوزه عملیات به سه دسته نیروی دریایی آب‌های آزاد، نیروی دریایی آب‌های سبز و نیروی دریایی آب‌های قهوه‌ای تقسیم می‌شوند و تا پیش از این تصمیم و دستور فرماندهی کل قوا نیروی دریایی ایران جزو نیروهای دریایی آب‌های سبز محسوب می‌شد.
نیروی دریایی آب‌های قهوه‌ای به نیرویی گفته می‌شود که دارای قایق‌های گشتی، ناوچه‌های توپدار و شناورهای کوچک آبیخاکی است و حوزه عملیاتش به رودخانه‌ها و آب‌های نزدیک ساحلی محدود می‌شود. نیروی دریایی آب‌های سبز نیرویی است که حضور و عملیات آن به آب‌های ساحلی و محدوده فلات قاره کشور خود محدود می‌شود و غالباً شناورهای بسیار بزرگ مانند ناوهای هواپیمابر ندارد و برای تامین پوشش هوایی‌اش به پایگاه‌های زمینی وابسته است. این نیرو ممکن است توانایی اعزام چند ناو را به مأموریت‌های دوردست داشته باشد، ولی در مجموع قادر به حضور پیوسته و اجرای عملیات در آب‌های آزاد نیست. بیشتر نیروهای دریایی جهان از این گونه‌اند.
نیروی دریایی آب‌های آزاد یا راهبردی قادر هستند در آب‌های فراتر از ۲۰۰ مایل دریایی (۳۷۰ کیلومتری) سواحل کشور خود اقدام به عملیات کنند. این نیرو همان‌گونه که از نام آن پیداست، به کشور دارنده اجازه می‌دهد که توان دریایی خود را به آب‌های آزاد و دوردست گسترش دهد. از این رو، ناوهای چنین نیرویی قادرند در فواصل بسیار دور از آب‌های سرزمینی خود، حضور دائم خود را در آب‌های آزاد مورد نظر حفظ کنند. با توجه به این ویژگی‌ها، نیروهای دریایی آمریکا، بریتانیا، روسیه و فرانسه در ردیف عمده‌ترین نیروهای راهبردی‌اند.
نیروی دریایی ایران با استفاده از ناودسته‌های پهپادبر توانسته اشراف اطلاعاتی و تسلط عملیاتی خود را از ۲۰۰۰ کیلومتر به ۳۰۰۰ کیلومتر و بیشتر ارتقا دهد و به گفته امیر دریادار شهرام ایرانی در یک برنامه تلویزیونی با کاهش وابستگی به خشکی بتواند از یک شناور با ماموریت اصلی پشتیبانی-رزمی یا پشتیبانی به عنوان پایگاه اصلی از سایر شناورهای خود در ماموریت‌های دوردست حمایت کند. امیردریادار ایرانی در این باره گفته است: «یعنی انگار شما یک پایگاهی را از خاک ایران برده‌‌اید در هزاران کیلومتر در عمق اقیانوسها مستقر کرده‌‌اید؛ این خودش یک عمق دیگری را در اختیار دارد و کاملا هم صحنه عملیات و همه صحنه‌ها را می‌تواند جابه‌‌جا کند و دست بلند نظام مقدس اسلامی در عرصه دریاها و اقیانوسها خواهد بود.» اولین ناودسته پهپادبر نیروی دریایی تیرماه 1401 در شمال اقیانوس هند با حضور ناوشکن جماران به عنوان سرفرماندهی ناوگان جنوب ایران است رونمایی شد. در این ناودسته تنها ناو نیروبر لاوان قادر است پنجاه پهپاد روی عرشه خود حمل و وارد عملیات کند. ایران پس از آمریکا و هند و چین چهارمین کشور دنیاست که با برخورداری از پهپادهای شناسایی هما
می‌تواند به شناسایی اهداف سطحی و زیرسطحی اقدام کند.
در اردیبهشت سال ۹۲ دریادار سیاری فرمانده وقت نیروی دریایی ارتش گفته بود: «مثلث طلایی [تنگه] مالاکا، باب‌المندب و تنگه هرمز مثلث مهمی است که بنا به توصیه رهبری محل تمرکز نیروی دریایی [ارتش] است و... ۹۳ درصد واردات و صادرات ما از این مسیر انجام می‌گیرد». به‌رغم این، در برخی موارد حوزه گشت ناوهای نیروی دریایی ارتش از محدوده این مثلث فراتر رفته‌است. در چند سال گذشته ناوگروه‌های مختلف نیروی دریایی به بنادر سنپترزبورگ روسیه در خلیج فنلاند، جاکارتا در اندونزی، سودان، جیبوتی، لاذقیه در سوریه، بندر جده در عربستان سعودی، کلمبو در سریلانکا، بمبئی هند و ژان ژیانگ چین با اهداف مختلف سفر کرده‌اند. 22 آبان 1401 ناوگروه صلح و دوستی ایران متشکل از ناوشکن تمام ایرانی دنا و ناوبندر مکران، با حضور دریادار عمر فاروق فرمانده پایگاه سوم نیروی دریایی اندونزی در بندر جاکارتا، پهلو گرفت. 16 مرداد نیز ناوهای موشک‌انداز «پیکان» و «جوشن» نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در مسابقه «جام دریا» که در قالب «بازی‌های بین‌المللی ارتش ۲۰۲۲» در آب‌های سرزمینی جمهوری آذربایجان در دریای خزر برگزار می‌شود، وارد باکو شدند.
پنجم مرداد 1400 طولانی‌ترین سفر نیروی دریایی ایران به بندر سنپترزبورگ روسیه در خلیج فنلاند برای شرکت در رژه نیروی دریایی روسیه روی داد.
دریادار خانزادی فرمانده وقت نیروی دریایی با اشاره به تصمیم مهم نیروی دریایی برای دریانوردی در اقیانوس اطلس گفت: «این تصمیم به حدود هفت سال پیش بازمی‌گردد، زمانی که نیروی دربایی ارتش، تدبیری از مقام معظم رهبری، مبنی بر توسعه دریانوردی‌ها دریافت کرده بود». رهبری در این رابطه گفته بودند: «منطقه اقیانوس اطلس برای جمهوری اسلامی ایران، منطقه مهمی است و اگر بتوان روزی در این اقیانوس دریانوردی کرد، برای کشور ما بسیار اهمیت خواهد داشت.»
امیر دریادار خانزادی در بندر سنپترزبورگ با بیان اینکه نیروی دریایی ایران روزی تنها در خلیج‌فارس دریانوردی می‌کرد و سقف این دریانوردی یک هفته بود، افزود: «پس از آن به سوی خلیج عدن حرکت کردیم و مدت دریانوردی ما به یک‌ماه و دوماه تبدیل شد، اما اکنون سه ماه است که همکاران ما دریانوردی کرده و به این نقطه رسیده‌اند و همین مدت نیز باید به سمت کشور بازگردند.»
این سفر نه‌تنها طولانی‌ترین سفر نیروی دریایی ایران بود و برای اولین بار در تاریخ ایران، یک ناو تمام‌ایرانی در بندر سنپترزبورگ پهلو گرفت که به معنی عبور از اقیانوسها و دریاهای متلاطم با شرایط جوی بد بود.
به‌تازگی دریادار ایرانی فرمانده نیروی دریایی ارتش از برگزاری رزمایش مشترک دریایی در شمال اقیانوس هند با حضور کشورهای چین و روسیه و بیش از 20 کشور دیگر در آینده نزدیک خبر داده است. ایران برای برگزاری این رزمایش از کشورهای مختلف عضو اجلاس فرماندهان نیروهای دریایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند (آیونز) دعوت کرده است.
ایران با نوسازی یک نفت‌کش موفق شد بزرگترین شناور نظامی خود با نام ناوبندر مکران را در دی ماه ۱۳۹۹ رونمایی کند. مأموریت ناوبندر مکران برای برقراری امنیت دریایی در منطقه رأس‌الحد، خلیج عدن، دریای سرخ و تنگه باب‌المندب خواهد بود. ناوبندر مکران، یک جزیره متحرک ۱۲۱ هزار تنی است که نیروی دریایی ارتش آن را با تغییر کاربری به یکی از بزرگترین ناوبندرهای بالگردنشین تبدیل کرده‌است. ایران با این کار تلاش کرده ضعف خود در عدم برخورداری از ناوهواپیمابر را جبران کند و گام بزرگی به سوی یک نیروی دریایی راهبردی بردارد. این ناو وظیفه پشتیبانی از ناوگروه‌های رزمی نیروی دریایی ارتش در آب‌های بین‌المللی و دوردست به‌ویژه منطقه شمال اقیانوس هند، تنگه باب‌المندب و دریای سرخ را برعهده دارد. دریادار ایرانی به‌تازگی اعلام کرده که نیروی دریایی به دنبال ساخت ناوبندرهای جدید و مشابه مکران است.
ایران تنها قدرت زیردریایی غرب آسیا
ایران تنها کشوری است که در خلیج‌فارس و دریای عمان دارای زیردریایی است. ایران در سال 1371 براساس قرارداد 10میلیارد دلاری با اتحاد جماهیر شوروی که در سفر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به مسکو و دیدار با گورباچف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی بسته شد، سه زیردریایی سنگین کیلوکلاس را از روس‌ها تحویل و با نام‌های طارق، نوح و یونس به خدمت گرفت. این سه زیردریایی زیردریاییهای کیلوکلاس با ابعادی در حدود ۷۳ متر طول و ۱۰ متر عرض در رده زیردریاییهای کلاس سنگین جهان قرار می‌گیرند. این زیردریایی‌ها یکی از کم‌صداترین زیردریاییهای دیزلی جهان هستند و بدنه خارجی آن با نوعی کاشی لاستیکی ضدامواج سونار پوشانده شده تا خطر ردیابی آن کاهش پیدا کند. پنهان ماندن از رادار و سیستم‌های ردیابی از ویژگی‌های این زیردریایی است.
«طارق» که آشیانه اصلی آن در بندرعباس است، در سال 1391 نیز با تعمیرات و تغییرات اساسی، با دستور آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب و فرمانده کل قوا در بندرعباس به آب انداخته شد. البته این زیردریایی دارای مشکلاتی است که بزرگی و در نتیجه سنگینی این زیردریایی به‌عنوان یک زیردریایی دیزلی از آن جمله است و ایران با تعمیر و بازسازی زیردریایی طارق، به توانمندی فنی تعمیرات زیردریایی‌ها و ساخت نمونه‌های مشابه کوچکتر دست یافت.
این زیردریایی‌ها قادر هستند تا در حداکثر عمق غوطه‌وری ۳۰۰ متری و با سرعت ۷ گره دریایی تا دوازده کیلومتر را با پایداری ۴۵ روز طی کنند. زیردریایی طارق به لحاظ کلاس رزمی جزو ضدزیردریایی‌ها و ضد‌سطحی‌ها قرار می‌گیرد و جزو بی‌صداترین زیردریاییهای دیزلی در دنیا محسوب می‌شود به‌طوری که امکان شناسایی آن برای زیردریاییهای دشمن، تنها یک‌چهارم زیردریاییهای مشابه هم‌کلاس خود است. به‌طور مثال اگر زیردریایی دشمن و طارق در فاصله ۱۰۰۰ متری باشند، طارق قادر به شناسایی زیردریایی دشمن هست، درحالیکه زیردریایی حریف باید به ۲۵۰ متری طارق برسد. این زیردریاییهای سنگین با وجود قدرت و توان بالا برای حضور در آب‌های آزاد اقیانوسها بسیار مناسب هستند اما ایران برای بهره‌مندی از قدرت زیردریایی‌ها در آب‌های کم‌عمق خلیج‌فارس به ساخت و خرید زیردریاییهای با ابعاد کوچکتر اقدام کرده است و طارق و نوح و یونس در حال حاضر کمتر عملیاتی هستند و ایران با ساخت زیردریایی سنگین یا کلاس کیلوی «بعثت» با وزن ۳۲۰۰ تُن و حدود ۸۷ متر طول و ۱۰ متر قطر، خود تبدیل به یکی از 11 کشور سازنده زیردریایی سنگین شده است.
ایران براساس تجربه تعمیر و بازسازی سه زیردریایی کلاس کیلو روسی موفق شد زیردریاییهای بومی غدیر و فاتح و نهنگ را طراحی کرده و بسازد. زیردریایی غدیرکلاس از انواع زیردریاییهای کلاس سبک ایران است که در شهریورماه سال ۸۵ رونمایی شد. زیردریایی غدیرکلاس با طول حدود ۲۹ متر و حدود ۲متر و ۷۵ سانتیمتر در دسته زیرسطحی‌های میدجت یا همان زیردریاییهای کوچک با وزن زیر ۱۵۰ تن قرار می‌گیرد که می‌تواند در کمتر از ۳۰ ثانیه از اسکله جدا و با سرعت فراوان به عمق برود.
این زیردریایی براساس شرایط خاص آب خلیج‌فارس و دریای عمان طراحی و ساخته شده و شرایط خاص آب خلیج‌فارس و پدیده‌های فیزیکی به‌خصوص آن از جمله چگالی بالای آب که در ابتدای ورود زیردریاییهای روسی (کلاس کیلوی) به ایران مشکلاتی را در فصول گرم سال برای آنها ایجاد می‌کرد، در غدیر رفع شده است.
هزینه تولید هر فروند زیردریایی غدیر در حدود ۱۸ میلیون دلار است، این زیردریایی توانایی حرکت در عمق ۲۵۰ متری را دارد و به‌راحتی می‌تواند با غوطه‌ور شدن در کف خلیج‌فارس بدون شناسایی شدن آماده حمله به دشمن شود. قدرت جابه‌جایی سریع نیرو، رهگیری شناورهای سطحی و زیرسطحی دشمن، قابلیت شناسایی اهداف نظامی و حمل نیروهای تکاور و مدت زمان ماندگاری مناسب در زیر آب که با ابتکارات خاص ایرانی در غدیر ایجاد شده فراتر از حد و اندازه‌های این رده از زیرسطحی‌ها در دنیا است.
زیردریایی نهنگ یکی دیگر از زیردریاییهای بومی ایران است که توسط سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به‌طور اختصاصی متناسب با شرایط خلیج‌فارس طراحی و ساخته شده است. طول نهنگ در حدود ۲۰ متر، قطر بدنه در حدود ۳ متر، ارتفاع آن نیز در حدود ۲/۵ متر و وزن آن نیز در حدود ۴۰۰ تن تخمین زده می‌شود. این زیردریایی می‌تواند با یک موتور دیزل‌الکتریک در سطح آب به سرعت ۲۵کیلومتر بر ساعت و در زیر سطح آب نیز به سرعت ۴۴کیلومتر بر ساعت برسد.
قابلیت ویژه این زیردریایی کف‌نشینی و عدم شناسایی توسط دشمنان است که از نهنگ یک زیردریایی کاملا استراتژیک و راهبردی ساخته است.
زیردریایی کاملا بومی فاتح اولین زیردریایی نیمه‌سنگین ایرانی محسوب می‌شود که دارای ۵۲۷ تُن وزن و ۴۱۲ هزار قطعه و نتیجه ۴ میلیون و ۲۰۲ هزار نفر ساعت تلاش متخصصان و دانشمندان سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با همکاری نیروی دریایی ارتش، دانشگاه‌ها و مراکز دانش‌بنیان است که پس از رونمایی در اختیار ناوگان جنوب نیروی دریایی ارتش کشور قرار گرفت. غول ۵۲۷ تُنی ایران توان ماندن در دریا به‌مدت ۳۵ روز، در عمق بیش از ۲۰۰ متری را دارد و با موتور‌های توربو ژنراتور خود سرعتی بین ۱۱ تا ۱۴ نات را تولید می‌کند.
فاتح ایرانی توانایی حمل موشک‌های زیرسطحی، موشک‌های دوش‌پرتاب سطح به هوا و همچنین امکان حمل نیروهای تکاور و رساندن آنها به نقاط مورد نظر را نیز دارد و دارای ۴ مقر پرتاب اژدر‌های کالیبر ۵۳۳ میلی‌متری کروز نصر و دو اژدر رزرو بوده و توانایی حمل ۸ مین دریایی را نیز دارد.
رهبری در دیدار با فرماندهان نیروی دریایی ارتش:
از دریا غفلت کرده‌ایم
فرمانده کل قوا در دیدار تعدادی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش تاکید کردند که استفاده از فرصت‌ها و ظرفیت‌های عظیم دریا به فرهنگ عمومی در کشور تبدیل شود.
آیت‌الله خامنه‌ای فرمانده معظم کل قوا ظهر روز دوشنبه در دیدار تعدادی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تأکید کردند: «استفاده از فرصت دریا و ظرفیت‌های عظیم آن باید به فرهنگ عمومی در کشور تبدیل شود.»
در این دیدار که به مناسبت ۷ آذر، روز نیروی دریایی، برگزار شد، رهبری ارتقاء همه‌جانبه توان رزمی و تجهیزات دفاعی در نیروی دریایی و استمرار اقداماتی همچون دریانوردی در آب‌های دوردست و بین‌المللی را لازم دانستند و گفتند: «تقویت ارتباط نیروهای مسلح با دولت و سایر قوا به تفاهم و همکاری و پیشرفت کارها کمک خواهد کرد.»
رهبری با اشاره به سوابق دریانوردی ایرانیان در گذشته که باعث انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی به مناطق دیگر دنیا شد، خاطرنشان کردند: «با وجود این سابقه و سواحل طولانی دریایی در شمال و به‌خصوص جنوب ایران، فرهنگ استفاده از فرصت‌های دریا در کشور مورد غفلت واقع شده و باید به فرهنگ عمومی مردم تبدیل شود.»
ایشان فرهنگ‌سازی در این زمینه و ایجاد فهم عمومی از دریا را به‌عنوان یک زیرساخت اساسی ضروری دانستند و افزودند: «در چند سال گذشته بحث توسعه سواحل مکران مطرح شد و دولت‌ها هم از آن استقبال کردند، اما پیشرفت جدی در این موضوع نیازمند فرهنگ‌سازی است.»
رهبری، تولیدات هنری از جمله پویانمایی را در شناساندن فرصت‌های متنوع دریا مؤثر خواندند و گفتند: «با استفاده از تولیدات هنری و معرفی ظرفیت‌های پیشرفت دریاپایه کشور چه در بخش نظامی و چه در بخش عمرانی، شوق مردم به استفاده از این فرصت افزایش خواهد یافت.»
در این دیدار امیر دریادار شهرام ایرانی فرمانده نیروی دریایی ارتش نیز گزارشی از اقدامات و برنامه‌های این نیرو در بخش‌های مختلف بیان کرد.
