حامی فیلترینگ یا گسترش اقتصاد دیجیتال؟

ارزیابی کارشناسان از اظهارات اخیر رئیس‌جمهوری

«تسهیل و تضمین اصل‌وسود سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در کسب‌وکارهای دیجیتال»، «تضمین خرید خدمات صاحبان کسب‌وکارهای مجازی»، «تخصیص ارز مناسب برای توسعه اقتصاد دیجیتال» و «حمایت از صادرات فناوری و خدمات دیجیتال»، فقط بخشی از وعده‌های ابراهیم رئیسی در جلسه اخیر با برخی اساتید دانشگاهی بود. در روزهایی که بسیاری از کسب‌وکارهای اینترنتی به‌واسطه فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی و اختلال شدید در اینترنت تعطیل شده‌اند، رئیس‌جمهور از سرمایه‌گذاری در حوزه‌ای می‌گوید که با محدودیت‌های گسترده رو‌به‌رو است. تناقض کلامی‌ای که در گفت‌وگو با دو کارشناس، آن را مورد نقدوبررسی قرار دادیم.

یک‌بام و دوهوای دولت

درحالی‌ ابراهیم رئیسی از مسئولان و بخش‌های دولتی می‌خواهد که نسبت به تسهیل فضای کسب‌وکار در اقتصاد دیجیتال و رفع موانع در این حوزه تلاش کنند که طی هفت‌ماه اخیر با شدیدترین اختلال ممکن و فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی رو‌به‌رو بودیم و بیش از 400هزار شغل از بین رفت. کیوان جامه‌بزرگ، رئیس هیئت‌مدیره ابرآروان در گفت‌وگو با «هم‌میهن» می‌گوید؛ با چنین رویکردی که درخصوص فیلترینگ و اختلال‌های گسترده وجود دارد، این سخنان صرفا یک شعار از سوی دولت رئیسی است: «به‌دلیل محدودیت‌های گسترده‌ای که طی 7-6ماه اخیر بر اینترنت رخ داده، یک‌سری رشد در برخی پلتفرم‌های داخلی داشته‌ایم اما تجربه ثابت کرده، چنین اتفاقاتی پایدار و همیشگی نیست. به‌خاطر می‌آوریم تلگرام زمانی که فیلتر شد شعارهای زیادی دادند که به سمت پلتفرم‌های داخلی برویم، در روزهای آغازین فیلترینگ تلگرام نیز ریزش شدیدی در این پلتفرم رخ داد اما به‌مرور مشاهده شد که دوباره کاربرها برگشتند و اتفاقا الان این پلتفرم رونق خوبی دارد. اساسا وقتی ما نمی‌توانیم با شرکت‌های بین‌المللی در ارتباط باشیم یا با پارتنر خارجی خود نمی‌توانیم کار مشترک کنیم، هرگونه فعالیتی در زمینه اقتصاد دیجیتال، با اختلال رو‌به‌رو خواهد شد. با چنین چشم‌اندازی بسیار سخت است که به رشد رسانه‌های دیجیتال امید داشته باشیم. در ماه‌های اخیر و به دلیل فیلترینگ گسترده و اختلالی که در اینترنت رخ داده، بسیاری از افراد این حوزه به ترکیه و امارات مهاجرت کردند تا کسب‌وکارشان را در این دو کشور ادامه دهند. طبق برآوردی که داشتم، بیش از 80 درصد سایت‌ها و پلتفرم‌های دنیا در ایران از دسترس خارج شده است. با چنین رویکردی به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانیم در هیچ عرصه‌ای مرتبط با تکنولوژی، پیشرفت کنیم. اولین گام موفقیت در عرصه اقتصاد دیجیتال این است که ارتباط با دنیا داشته باشیم که چنین امری برای ما فعلا مقدور نیست.» رضا قربانی، عضو هیئت‌مدیره نظام صنفی نیز در گفت‌وگو با هم‌میهن اما از زاویه دید دیگری به این موضوع نگاه کرده است: «نکته‌ای که راجع به این جلسه خلاف بسیاری از دوستان دارم، این است که به‌عقیده من افراد مختلف، تاثیرگذار و متخصص باید با افراد مسئول صحبت کنند، درواقع نفس جلسه با رئیس‌جمهور مثبت است هرچند فکر می‌کنم این جلسه با تاخیر زیادی برگزار شد. سال گذشته حوزه اقتصاد دیجیتال، آسیب جدی‌ای دید و از جانب برخی مسئولان با حساسیت زیادی دنبال شد تا جایی که تبدیل به یک موضوع امنیتی شد اما بعد از گذشت تقریبا هفت‌ماه، تازه این جلسه برگزار شده است. خروجی جلسه این بود که ستاد ملی رمز‌ارزها و شورای‌رقابت بخش اقتصاد دیجیتال، راه‌اندازی شود که اتفاق خوبی است اما اگر پاسخ درستی به مطالبه اصلی ما داده نشود، این بحران حل نخواهد شد.»

تناقض رفتاری دولت

بسیاری از کارشناسان حوزه فناوری، عقیده دارند آنچه در این جلسه ازسوی رئیس‌جمهور مطرح شد، با واقعیت جامعه هم‌خوانی ندارد. طی هفت‌ماه اخیر اینستاگرام و واتس‌آپ فیلتر شدند که ارتباط مستقیمی با از بین رفتن بسیاری از کسب‌وکارها دارد. رضا قربانی درخصوص دوگانگی وعده‌های دولت با واقعیت حوزه اقتصاد دیجیتال عقیده دارد، برخی سیاستمداران حال حاضر اصلا اختلال اینترنت را قبول ندارند؛ به همین دلیل به سمت حل این بحران قدم برنمی‌دارند: «مسئله اصلی و مطالبه محوری ما «دسترسی آزاد به اینترنت» است که اگر بر سر این موضوع توافق نداشته باشیم و مسئولان مدام درخصوص عدم دسترسی آزاد به اینترنت و اعمال محدودیت‌های گسترده صحبت کنند، کار پیش نخواهد رفت. بسیاری از مسئولان حتی اختلال در اینترنت را قبول ندارند درصورتی‌که اگر به‌عنوان یک کاربر به موضوع نگاه کنیم، اختلال جدی در شبکه مشخص است که همین امر، سرخوردگی وحشتناکی را بین فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال به‌وجود آورده است. فعال اقتصاد دیجیتال، یک فرد است و این فرد بابت انرژی و زمانی که گذاشته، توقع دارد با یک اینترنت مناسب و دسترسی آزاد کارش را پیش ببرد. بسیاری از افرادی که در این جلسه صحبت کردند، اصلا تخصصی نسبت به موضوع اقتصاد دیجیتال نداشتند. درواقع وقتی پاسخ درستی به یک مسئله نمی‌دهیم، شرایط مبهم‌تر از قبل می‌شود. ما یک بیمار داریم که درمانش مشخص است. اگر قبول نکنیم که این بیمار با فلان دارو درمان می‌شود، باعث می‌شود وضع بیمار بدتر از قبل شود.» جامه بزرگ نیز درخصوص اینکه دولتمردان ایران اصلا تمایلی به بهبود شرایط دارند یا خیر گفت: «مسئولان ایران شروط غیرممکنی برای رفع فلیترینگ گذاشتند؛ اینکه از شرکت‌های آمریکایی خواسته شده برای ادامه فعالیت پلتفرم‌های‌شان به ایران بیایند و زیر نظر کشور ایران فعالیت کنند تا زمانی که دولت‌های ایران و آمریکا بحران سیاسی‌شان را حل نکنند اصلا امکان‌پذیر نیست. هرچند بسیاری از مسئولان، مخالف فیلترینگ گسترده هستند اما نظر اکثریت نشان می‌دهد که در هرصورت با فیلترینگ گسترده موافق هستند که چیزی تغییر نکرده است یا حداقل اینکه افراد تصمیم‌گیر موافق آن هستند.»

آینده اینترنت در ایران

بررسی‌های وب‌سایت معتبر «سرف‌شارک» تایید می‌کند که در سال گذشته میلادی، ایران با 11مورد محدودیت اینترنتی جدید، رتبه دوم جهان از نظر بیشترین تعداد این محدودیت‌ها را به‌خود اختصاص داد. ایران در سال ۲۰۲۲، محدودیت واتس‌آپ و اینستاگرام به‌مدت ۲۴۲۴ ساعت، محدودیت اسکایپ به‌مدت ۲۳۵۳ ساعت، قطع اینترنت در کردستان به‌مدت ۳۳۶ ساعت و قطع اینترنت سراسری به‌مدت ۳۳۰ ساعت را تجربه کرده است. با این حال آیا می‌توان امیدوار بود که اختلال اینترنتی و فیلترینگ گسترده، در آینده نزدیک از بین برود؟
جامه‌بزرگ به این سوال اینطور پاسخ می‌دهد: «درنهایت تصور من این است که مسئولان به این نتیجه خواهند رسید که چنین هزینه گزافی در ادامه اصلا مقرون‌به‌صرفه نیست. درواقع تجربه تاریخی محدودیت‌های گسترده نسبت به ویدئو و ماهواره ثابت کرد، نمی‌توان با تکنولوژی به شکل قهری و متفاوت از تمام دنیا رفتار کرد».
رضا قربانی نیز در این بخش با دیدگاه جامه‌بزرگ موافق است و عقیده دارد، فیلترینگ گسترده در آینده به این شکل باقی نمی‌ماند: «هرچند جوانان فعال در عرصه اقتصاد دیجیتال، سرخورده شدند و به کشورهایی چون ترکیه و امارات مهاجرت کردند تا کارشان را پیش ببرند اما تجربه نیز ثابت کرده چنین محدودیت‌هایی، همیشگی نیست و به مرور دولتمردان باید بپذیرند که با دنیا تعامل کنند. دو اتفاق در آینده رخ می‌دهد؛ یا به کشوری تبدیل می‌شویم که در اقتصاد دیجیتال فقیر شده‌ایم، مثل کشور کوبا که در برهه‌ای از زمان به پیشرفت‌های خوبی رسید، اما مدت‌هاست در توسعه متوقف شده است یا اینکه به‌سمت تعامل و گفت‌وگو می‌رویم که مورد دوم را بسیار محتمل‌تر می‌دانم».