انتخابات و فضای انتخاباتی

رقابت درون‌جریانی اصولگرایان و حضور اصلاح‌طلبان مشارکت را بالا نخواهد برد

سیدهادی عظیمی

فعال سیاسی اصلاح‏طلب

پیش‌ثبت‌نام انتخابات مجلس دوازدهم از امروز (16 مردادماه) آغاز می‌شود؛ انتخاباتی که تفاوت‌های مهمی با انتخابات سابق دارد. این اولین انتخابات پس از اعتراضات سال 1401 است و وضعیت سیاسی جامعه را نمایان می‌سازد. این انتخابات کارنامه حکمرانی یکدست و خالص‌سازان را نشان خواهد داد. نگاه نیروهای سیاسی در طول ماه‌های گذشته به تغییرات قانون انتخابات بود؛ تغییراتی که بیشتر در جهت فرصت دادن برای بررسی صلاحیت نامزدها، اجازه دادن برای ردصلاحیت پس از رای آوردن و مانند اینها بوده است. نگاه حقوقی و اداری به انتخابات، آن را محدود به اموری از قبیل ثبت‌نام، اخذ رای و تاییدصلاحیت می‌داند.
در انتخابات مجلس شورای اسلامی، سیاست نقش مهمی در انتخابات شهرهای بزرگ ایفا می‌کند. در حوزه‌های انتخابیه متوسط و کوچک نیز قومیت و سرمایه جایگاه تعیین‌کننده‌تری دارد. ازاین‌رو، انتخابات مجلس دارای یک فضای انتخاباتی است که بر روند آن سایه می‌گستراند؛ سایه‌ای که هم تحت تاثیر گفتمان‌ها و شرایط ملی و محلی است و تعداد مشارکت‌کنندگان و نحوه برگزاری انتخابات و بازتاب‌های آن را شکل می‌دهد.
ذهنیت شهروندان و بازیگران عرصه سیاست از مردم عادی تا فعالان سیاسی، نقش مهمی در شکل‌گیری فضاهای انتخاباتی دارد. این ذهنیت‌هاست که گفتمان‌های ملی و محلی را می‌سازد و فضای انتخاباتی را شکل می‌دهد؛ فضایی که می‌تواند به سمت مشارکت یا عدم مشارکت باشد. گفتمان‌های ملی توسط جریان‌های سیاسی در شکل‌گیری فضای انتخابات نقش دارند، ظهور و بروز می‌یابند، در ستیزند و مردم را به مشارکت یا عدم‌مشارکت فرامی‌خوانند. کنشگران انتخاباتی در شهرستان‌های متوسط و کوچک با بهره‌گیری از ذهنیت افراد گفتمان‌سازی می‌کنند و با قرار دادن یک کاندیدا در جایگاه یک افسانه و تصور اجتماعی، جامعه محلی را بسیج می‌کنند.
فضای انتخاباتی عرصه تعامل گفتمان‌های ملی و محلی است که به انتخابات معنا می‌دهند. مخالفان حجاب اجباری یا معترضان اقتصادی و معیشتی یا موافقان حجاب اجباری و مانند اینها همگی در این فضای انتخاباتی نقش دارند و مؤثرند. این فضای انتخاباتی فراتر از صندوق رای است و آرایش نیروها را از سطح ملی تا سطح محلی شکل می‌دهد. فضایی که فقط با گفتمان‌های محلی معنا نمی‌یابد و صرف حضور گفتمان‌های ملی نیز کارساز نیست.
هرگاه واقعیت‌های موجود در جامعه و گفتمان‌های ملی و محلی تبلور بیشتری در انتخابات داشته باشند و همخوانی بیشتری بیابند، با فضای انتخاباتی مبتنی بر مشارکت روبه‌رو هستیم. فضای انتخابات مجلس اول که تحت‌تاثیر هژمونی جریان انقلابی شکل گرفت، موجب شد تا نیروهای مخالف به‌رغم حضور در انتخابات رای نیاورند و فضای سیاسی و جنبشی و بانشاط جامعه پس از دوم‌خرداد، باعث شد که در انتخابات مجلس ششم با وجود برخی ردصلاحیت‌ها، شور انتخاباتی شکل بگیرد. در مواردی که گفتمان‌های ملی و واقعیات موجود مجال کمی برای حضور در انتخابات داشته‌اند نیز فضای انتخاباتی مبتنی بر مشارکت شکل نگرفته است. مثلاً مجلس نهم با وجود مشارکت نسبی جامعه به دلیل عدم وجود یک رقابت واقعی در عرصه ملی به منزله یک انتخابات مشارکتی محسوب نشد.
در شرایط موجود، برگزاری یک انتخابات درون‌جریانی که جریان‌های داخلی جناح اصولگرا در آن با هم رقابت کنند و حتی انتخاباتی که با حضور جریان‌های اصولگرا و بخش‌هایی از اصلاح‌طلبان برگزار شود، موجب شکل‌گیری فضای انتخاباتی مبتنی بر مشارکت نمی‌شود. رقابت بیشتر در عرصه انتخابات به صرف حضور اصلاح‌طلبان شکل نمی‌گیرد؛ بلکه نیازمند حضور مؤثر گفتمان‌های موجود در جامعه در عرصه انتخابات است تا نمایندگی بخش‌های مختلف جامعه را برعهده بگیرند. فضای انتخاباتی مبتنی بر مشارکت با توجه به واقعیت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ایران و مشارکت گفتمان‌های متفاوت شکل می‌گیرد. در صورتی که بخش‌های مختلف جامعه دیدگاه و دغدغه‌های واقعی خود را در گفتمان‌های موجود در میان نامزدهای انتخابات بیابند، به صندوق رای اعتماد می‌کنند. اگر گفتمان‌های محلی در حوزه‌های انتخابیه کوچک فعال باشند و گفتمان‌های ملی کمی در عرصه انتخابات حاضر باشند، موجب یک فضای انتخاباتی مبتنی بر مشارکت نخواهد بود. اگر گفتمان‌های متفاوت در مورد حجاب و وضعیت اقتصادی و فرهنگی فرصت بروز در انتخابات داشته باشند، فضای انتخاباتی واقعی شکل می‌گیرد که با واقعیت‌ها و گفتمان‌های موجود در جامعه همپوشانی خواهند داشت.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید