آب اولویت اول/ پزشکیان دیروز بودجه ۱۴۰۵ را به مجلس برد اما او و وزرایش بحث اصلی خود را به بحران کم آبی اختصاص دادند
جلسه روز گذشته مجلس مهم و در عین حال پرچالش بود. حضور محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی برای بررسی نوسانات ارزی ساعاتی مجلس را به جلسه غیرعلنی کشاند. بعدازظهر هم مسعود پزشکیان، رئیسجمهور لایحه بودجه ۱۴۰۵ کل کشور را تقدیم رئیس مجلس کرد و اعلام وصول شد. پزشکیان پس از تحویل لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ در اولین جملات سخنانش به مسئله بحران آب کشور اشاره کرد.
جلسه روز گذشته مجلس مهم و در عین حال پرچالش بود. حضور محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی برای بررسی نوسانات ارزی ساعاتی مجلس را به جلسه غیرعلنی کشاند. بعدازظهر هم مسعود پزشکیان، رئیسجمهور لایحه بودجه ۱۴۰۵ کل کشور را تقدیم رئیس مجلس کرد و اعلام وصول شد.
طبق ماده ۱۸۲ اصلاحی قانون آییننامه داخلی مجلس، دولت مکلف است ماده واحده لایحه بودجه سالانه کل کشور را به صورت برنامهمحور حاوی سقف منابع عمومی دولت به تفکیک درآمدها و مصارف بودجه و برنامههای اجرایی و اهداف کمی از جمله تراز عملیاتی، سرمایهای و مالی صرفاً در قالب جداول کلان و تفصیلی به تفکیک جداول الزامات منابع و ارقام آن و جداول الزامات مصارف و ارقام آن به همراه نسخه الکترونیکی با قابلیت خوانش و ویرایش رایانهای حداکثر تا اول دیماه هر سال، تقدیم مجلس نماید.
پزشکیان پس از تحویل لایحه بودجه سال 1405 در اولین جملات سخنانش به مسئله بحران آب کشور اشاره کرد. او درباره بحرانی بودن آب کشور هشدار داده و تاکید کرد: «واقعیت این است که امروز وضعیت آب و منابع آبی از مسائل حیاتی و ضروری کشور محسوب میشود و باید در مورد آن اقدامات فوری و جدی در دستور کار قرار گیرد.» رئیسجمهور با اشاره به اینکه «گزارشی جامع و مستند از سوی نزدیک به ۸۰ نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاهها با تخصصهای مختلف درباره مسئله آب به دولت ارائه شده است. امروز آب از مسائل حیاتی کشور است و اگر نتوانیم مشکلات آن را به درستی مدیریت کنیم، مشکلات ناشی از آن به سادگی قابل حل و درمان نیست. تابستان امسال نگران بودیم که اگر آب طالقان به موقع به تهران منتقل نشود، از مهرماه آب (در پایتخت) نداشتیم و لذا با هزینه زیاد آب را منتقل کردیم و این بدان معناست که مناطق دیگر از این آب محروم میشوند. با اصلاح یک بخش ممکن است دهها جای دیگر به دلیل مداخلات ما آسیب ببیند. در استانهای تهران، البرز و قزوین امکان توسعه و بارگذاری جمعیتی بیش از این وجود ندارد. باید این مسئله را درک کنیم و اگر قرار باشد یکی بگوید آب داریم و دیگری چیز دیگری بگوید، حل مسئله امکانپذیر نیست.»
او با اشاره به اینکه حل مسئله آب تهران فوریت دارد، گفت: «دادههای گزارش اساتید نشان میدهد که بهرغم تمام قوانینی که از ابتدای انقلاب برای مصرف بهینه آب نگارش شده، وضعیت آب روزبهروز بدتر شده است. قوانینی نوشتیم که مشکلات را اصلاح کنیم اما دادههای آماری نشان میدهد که این قوانین مشکلات را پیچیدهتر کرده است. باید به خودمان برگردیم و ببینیم چرا قوانینی تصویب کردیم که به جای اصلاح، وضعیت را بدتر کردهایم. بازگشت از مسیر تصمیمات غلط ضروری است. تمام استانهای کشور مشکل آب دارند و این مشکل تنها با تقسیم آب حل نمیشود؛ اقتصاد آب، کشت، آبیاری و صنعت و... دارای مشکل است چراکه اجازه رشد غیرکارشناسی دادهایم.»
رئیسجمهور تنها راه رفع مشکلات کشور را استفاده از ظرفیت کارشناسان دانسته و تاکید کرد: «آقای کوچکزاده (نماینده مردم تهران) اعلام کردند که برای حل مسئله آب طرح دارند، بنده از همینجا اعلام میکنم که بیایند طرح خود را در یک استان پیادهسازی کنند و اگر توانستند مشکل را حل کنند، در بقیه کشور نیز اجرا خواهیم کرد. لازمه حل مشکلات دوری از بحث و اختلاف است؛ اینکه شما [نمایندگان بهویژه نمایندگان تهران] میگویید میزان کل بارندگی در کشور سالانه ۴۰۰ میلیارد مترمکعب است، درست. اینکه این میزان بارش به درستی مدیریت نمیشود هم درست. اما بیان این مسائل مشکلات فعلی کشور را حل نمیکند. هموطنان ما که در انقلاب جان و زندگی خود را فدا کردند، امروز بر سر مسئله آب با هم اختلاف دارند؛ اصفهان، چهارمحال بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و یزد به دلیل مشکلات ناشی از کمبود آب دچار اختلاف شدهاند. البته حق دارند چراکه مسئله آب به سادگی قابل حل نیست.»
رئیسجمهور با اشاره به تذکر برخی نمایندگان که معتقدند دعوا و اختلاف بر سر مسئله آب درست نیست، افزود: «برخی میگویند آب وجود دارد، اگر آب هست پس دعواها بر سر چیست؟ حدود چهار ماه است که اساتید دانشگاه، چهارچوب و دستورالعملی را نگاشتهاند و قرار است که این طرح دانشگاهی (علاوه بر تهران) در ۱۲ منطقه آبریز کشور اجرایی شود. دانشگاهیان، کارشناسان و مدیران برای هر منطقه آبی، نقشه راه منطقه خود را ارائه دهند، چراکه عمل به نظر کارشناسان باعث میشود تصمیمات درستی اتخاذ کنیم. اگر مسائل را به غیرکارشناس بسپاریم، باز هم قانون مینویسیم، مدیران هم همان قانون را اجرا میکنند و نتیجهای حاصل نمیشود جز اینکه وضع بدتر میشود. باید با خودمان صادق باشیم؛ یا بگوییم وضعیت بدتر نشده و اصلاح شده، یا بپذیریم که آمار و ارقام نشان میدهد برخی از قوانین و تصمیماتی که گرفتهایم، شرایط را بهبود نداده است. در تمام مسائل از کارشناسان و متخصصان استفاده میکنیم تا مشکلات کشور را حل کنیم. بدون کار کارشناسی و استفاده از افراد دلسوز، قادر به پشت سر گذاشتن بحرانها نیستیم.»
پزشکیان با اشاره به اینکه درخواست کمک برای حل مسائل و مشکلات به معنای نداشتن برنامه نیست، گفت: «دولت براساس توان کارشناسی، استطاعت و همچنین میزان بودجه در حال اجرای برنامههای خود است اما هر کس که ادعا دارد میتواند به شکل دیگری مشکلات را حل کند، همان بخش را به او واگذار میکنیم که مشکلات آن را رفع کند. مملکت به قدر کافی وسیع هست و مشکلات زیادی هم داریم، هر کسی که به ما کمک کند استقبال میکنیم و باز هم نیاز به نیرو و کمک داریم، این گوی و این میدان.»
۴۰۸ دشت ممنوعه و اکثر تالابها خشک شدهاند
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس درباره بحران آب در کشور گفت: «ما ۶ حوضه اصلی آب داریم که حوضههای آبریز اصلی کشور ما به شمار میآیند. قریب به ۳۰ حوضه فرعی و نواحی داریم که زیرمجموعه آن است، یک اشکال اصلی در حکمرانی سازماندهی سیاسی است؛ فرمانداریها و استانداریها با عوامل طبیعی مثل آب منطبق نشدهاند؛ لذا بعضی حوضههای آبریز مدیریت واحد ندارند. در حوزه مصرف، ما هماکنون آب را از چاهها استخراج میکنیم و حدود ۲۰ درصد ساماندهی شده، مدیریت شده و مدرنیزه شده تحویل میدهیم و بیش از ۷۰ درصد آب باقیمانده فلهای مصرف میشود که ما باید مانع آن شویم.»
او افزود: «اگر با کمک دانشگاهها، پژوهشکدهها و دولت، حکمرانی آب را با اولویت مصرف از فلهای بودن درآوریم با این مواجه نمیشویم که از ۶۰۹ دشت، ۴۰۸ دشت ممنوعه شدهاند و اکثر تالابها به خاطر آب فلهای خشک شدهاند. [...] ۱۵ سال قبل در مجمع تشخیص مصلحت نظام چالشهای کشور بررسی شد و نخستین چالش با فاصله موضوع بحران آب در کشور بود. در ۱۵ سال گذشته چه اقدام عملی مؤثری انجام شده است؟ امروز یک شهر نمیتواند بگوید ما مشکل آب نداریم؛ حتی اگر در برخی استانها بارش زیاد باشد، سیل میآید که باید خسارات آن را تحمل کنیم. راهحل این موضوع این است که حکمرانی آب داشته باشیم و چگونگی اجرا را با هم پیگیری کنیم.»
اظهارنظر نمایندگان درباره بحران آب
سمیه رفیعی، رئیس کمیسیون محیطزیست مجلس تاکید کرد: «در حوزه آب مدیریت بحران نداریم بلکه با بحران مدیریت روبهرو هستیم. در شرایطی که تغییرات اقلیمی بهطور جدی امنیت پایدار اکولوژیک این سرزمین را تهدید میکند، امکان عبور از بحرانهایی که به نحوی به مدیریت آب مرتبط هستند، بدون اصلاح ساختارها وجود ندارد. آب نباید صرفاً بهعنوان یک کالای اقتصادی و موضوع خرید و فروش دیده شود، بلکه باید بهعنوان یکی از مؤلفههای اصلی حکمرانی پایداری سرزمینی مورد توجه قرار گیرد.»
محمدرضا رضاییکوچی، نماینده جهرم در مجلس گفت: «در حال حاضر کشور در وضعیت هشدار جدی آب، بهویژه آب شرب قرار دارد. در صورت تداوم روند فعلی، تنش آب شرب از یک خطر بالقوه به بحرانی قطعی تبدیل خواهد شد. همه میدانیم مسئله امروز کشور نداشتن راهکار نیست. راهکارهای مدیریت بحران آب بهصورت دقیق و کارشناسیشده در اختیار داریم، اما اجرا نمیشوند. مردم و ما مسئولان میدانیم که آگاهسازی، تبلیغ نیست، بلکه بخش جداییناپذیر از حکمرانی آب است.»
حامد یزدیان، نماینده اصفهان تاکید کرد: «کشور گرفتار بحران نیاز به آتشنشان دارد، و نیازمند پژوهشکده سوانح نیست. به عبارتی این گزارش نشان میدهد که تهیهکنندگان گزارش، ابعاد و عمق فاجعه را بهدرستی درک نکرده است. [...] مسئله آب، مسئلهای است که در مکانهای مختلف و در حوضههای آبریز گوناگون، ویژگیها و چالشهای متفاوتی دارد.»
مهدی کوچکزاده، نماینده تهران بیان کرد: «از وزیر نیرو بپرسید که در چند روزی که باران آمد، چند میلیارد مترمکعب باران به سیل تبدیل شد. به عبارتی سیلهای چند سال گذشته کشور نشان میدهد که آب وجود دارد. ماده اولیه آب، باران است که اگر به فریادش برسیم حیاتبخش میشود و اگر نرسیم سیلاب میشود و کشور را نابود میکند. سالانه ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بارش در کشور وجود دارد. از این میزان دوسوم آن تبخیر میشود؛ ۱۳۰ میلیارد مترمکعب آب قابل استحصال باقی میماند که بین ۹۰ تا ۱۰۰ میلیارد استحصال میشود؛ یعنی سالانه ۲۰ تا ۳۰ میلیارد مترمکعب آب اضافه داریم.»
نادرقلی ابراهیمی، نماینده اراک در مجلس نیز در این باره، ابرچالش امروز همه دنیا از جمله ایران را مسئله آب برشمرد و گفت: «از دولت درخواست دارم مسائل مهمی از جمله آب را با اضطراب، ناراحتی و تشویش به این شکل مطرح نکند. آسیبشناسی انجام شده و مهمترین بررسیها، دلیل شرایط ناکارآمد موجود را حکمرانی نامطلوب آب میدانند. [...] حکمرانی صحیح در حوزه آب به این معنا نیست که همه اختیارات در تمرکز دولت باشد.»
پیمان فلسفی، نماینده تهران تاکید کرد: «آب مصرفی در بخش کشاورزی ایران بیش از آنکه تابع نیاز واقعی تولید باشد، ناشی از ضعفهای ساختاری در مدیریت مصرف و سازوکارهای حکمرانی آب است. تعارض منافع ذاتی در ساختار وزارت نیرو که بهنوعی اداره این وزارتخانه بهصورت شرکتی و متکی بر درآمدهای حاصل از فروش آب تعریف شده، بهطور طبیعی بر تصمیمگیریها اثر میگذارد و در این میان، تأمین آب بخش کشاورزی که درآمدزایی مستقیمی برای وزارت نیرو ندارد، متضرر میشود.»
سیدجمال موسوی، نماینده ماهنشان تاکید کرد: «تقریباً کل کشور در معرض تنش آبی است و ما با یک ناترازی در این حوزه مواجه هستیم. به دلیل کمبود بارندگی، بسیاری از چشمهها و قناتها خشک شدهاند یا با کمآبی مواجه هستند و درحالیکه بسیاری از مراکز صنعتی نیز برای تأمین آب مورد نیاز خود از این منابع استفاده میکنند، سالانه مقدار زیادی از آب در بخش مصارف خانگی و به دلیل مصرف نادرست هدر میرود. یکی از بزرگترین چالشهای زیستمحیطی کشور، موضوع آب است و با کاهش ذخایر آبهای زیرزمینی و خشک شدن رودخانهها و رودخانههای فصلی، بسیاری از گونههای گیاهی در معرض انقراض قرار گرفتهاند.»
محمد جلالی، نماینده محلات در مجلس بیان کرد:«یک میلیون و ۹۰۰ هزار هکتار از اراضی باید بهصورت نکاشت و استراحت قرار گیرد؛ آیا بناست این یک میلیون و ۹۰۰ هزار هکتار اراضی برای تولید انرژی خورشیدی مورد استفاده قرار گیرد؟ همچنین موضوع حذف یارانه سوخت چاههای آب، گلخانهها و سایر مصارف کشاورزی در کوتاهمدت، نکتهای اشتباه است.»
مهرداد لاهوتی، نماینده لنگرود در مجلس گفت: «حدود ۹۴ میلیارد مترمکعب آب تولید میشود و حدود ۸۲ میلیارد مترمکعب سهم بخش کشاورزی و مابقی صرف آب شرب و بخش صنعت است. در حوزه منابع آب زیرزمینی حدود 2/49 میلیارد مترمکعب از آب زیرزمینی استفاده میکنیم که بیش از اندازه بوده و موجب فرونشست زمین میشود. ما باید تولید آب در بخش کشاورزی را به ۶۴ میلیارد مترمکعب برسانیم؛ همچنین در حوزه آب شرب و آب صنعتی نیز باید افزایش تولید داشته باشیم. حقابه محیط زیست نیز باید توجه شود.»
سیدسلمان ذاکر، نماینده ارومیه نیز بیان کرد: «حدود ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود و تحویل حجمی آب به کشاورزان یک اشتباه بزرگ و چندینساله از سوی مسئولان مرتبط بوده است. ۴۰ درصد سطح کشت را افزایش دادهایم اما بر اساس قوانین مختلف، این سؤال مطرح است که چگونه باید این اراضی را آبیاری و مدیریت کنیم؟ آبیاری قطرهای و تحت فشار در دوره هشتم مجلس، حدود ۱۵ تا ۱۶ سال پیش تصویب شد که ۸۵ درصد سهم دولت و ۱۵ درصد سهم کشاورز تعیین شده بود، اما این مصوبه اجرا نشده است.»
کشور نیازمند تحولات بنیادی است
عباس علیآبادی، وزیر نیرو نیز روز گذشته به موضوع آب پرداخته و تاکید کرد: «ممکن است بخشی از جامعه در مقاطعی احساس امنیت یا آرامش موقت داشته باشد، اما واقعیت این است که این نابجاییها و نابههنگامیها در نهایت منجر به خسارتهای جدی خواهد شد و ادامه این شرایط ممکن نیست. وضعیت محیطزیست کشور مطلوب نیست. برداشتهای ناپایدار و نابجا از منابع آب، کشور را با چالشهای متعددی از جمله فرونشست زمین مواجه کرده است و امروز بسیاری از مناطق کشور با مشکلات جدی دستوپنجه نرم میکنند. همه ما از نتیجه اقدامات گذشته که منجر به وضعیت کنونی شده آگاه هستیم و میدانیم که این وضعیت قابل قبول نیست.»
او با اشاره به ضرورت یافتن راهحلهای مشترک، افزود: «بدون تردید کشور نیازمند تحولات بنیادی و اساسی است. در بسیاری از مناطق ناگزیر هستیم کشت برخی محصولات را متوقف کنیم. الگوی کشت را تغییر دهیم و حتی در برخی نقاط تصمیمات بزرگتر و ساختاری اتخاذ کنیم. [...] برای تبیین درست این موضوع، لازم است همه بخشها بهدرستی دیده شوند و هیچ بخشی بهتنهایی متهم این بحران تلقی نشود.»
ورود اولین محمولههای کشاورزی فراسرزمینی
غلامرضا نوریقزلجه، وزیر جهاد کشاورزی نیز با حضور در مجلس در جریان بررسی راهبردها، سیاستها و شیوههای حکمرانی مطلوب آب و تعدیل مصرف آب بخش کشاورزی، گفت: «بحران آب و کمبود آن نباید صرفاً متوجه بخش کشاورزی شود. وقتی میخواهیم موضوع بحران آب را مطرح کنیم، باید درست تبیین شود و صرفاً یک بخش را متهم نکنیم. تغییرات اقلیم، کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارندگی به همراه افزایش مصارف در حوزههای دیگر از جمله صنعت و البته کشاورزی در بروز این بحران مؤثر است و سهم قابل توجهی دارد. در این بین اولین بخشی که از کمبود یا نبود آب آسیب میبیند، بخش کشاورزی است.»
او با تاکید بر اینکه آب نقش بسیار مهمی در زندگی انسان دارد، افزود: «مایه اصلی تولید غذا و امنیت غذایی، آب است. گاهی دیدگاهی غلبه میکند که میگوید غذا وارد کنیم و امنیت غذایی اولویت ندارد، اما پارادایمهای جهانی در این حوزه تغییر کرده و غذا در دنیا به اندازه کافی موجود نیست که هر چقدر نیاز داشتیم وارد کنیم؛ بنابراین باید امنیت غذایی خود را مورد توجه قرار داد. همه راهکارها همچون کشاورزی فراسرزمینی باید مورد توجه قرار گیرد. اولین محمولههای وارداتی ما از طریق کشاورزی فراسرزمینی در همین روزها وارد کشور میشود و حدود دو ماه دیگر روغن تولیدی از کشاورزی فراسرزمینی نیز وارد کشور خواهد شد. این ظرفیتها باید به کار گرفته شود تا فشار از منابع آب کاهش یابد.»
بحران آب انتخاب یا گزینه سیاستی نیست
محمدحسین امید، رئیس دانشگاه تهران نیز با حضور در مجلس درباره بحران آب گفت: «بحران عمیق آب و ناترازیهایی که در طول سالهای گذشته رخ داده، به گونهای است که سبب تراز منفی شدید آبهای زیرزمینی شده و فرونشت در نقاط مختلف کشور را به همراه داشته است. در برخی از نقاط کشور فرونشست به بیش از ۳۰ سانتیمتر در سال رسیده که نگرانکننده است و این موضوع برای خطوط ریلی، جادهای، زیرساختهای برق، آب، گاز و غیره تهدیدکننده است. همچنین سبب بحران در تالابها از جمله دریاچه ارومیه و مهاجرت شده است.»
او با اشاره به اینکه در شورای هماهنگی دولت و دانشگاه، دو راهبرد اصلی دنبال شد، افزود: «نخست اینکه در هر اقدامی مشارکت دولت همراه باشد و دوم اینکه از مطالعه جدید پرهیز شود. در کوتاهمدت انجام برخی از اقدامات کوچک سبب رفع ناترازی آب خواهد شد. [...] تجربه برنامه ششم توسعه نشان داد که با وجود پیشبینی رفع ناترازی ۱۱ میلیارد مترمکعبی، نهتنها این هدف محقق نشد بلکه وضعیت بدتر نیز شد. این نگرانی درباره برنامه هفتم توسعه و هدف ۱۵ میلیارد مترمکعبی نیز وجود دارد. محور اصلی گزارش این است که برای مدیریت و تعدیل مصرف آب در بخش کشاورزی، راهی جز تحویل حجمی آب وجود ندارد و تحویل حجمی آب توسط وزارت نیرو یک ضرورت انکارناپذیر است. همچنین تبعیت از الگوی کشت سازگار با منابع آبی الزامی است و کشت محصولات پرآببر در فلات مرکزی ایران امکان تداوم ندارد. این مشکل حتی در فضای سبز شهری نیز وجود دارد، به نحوی که در فلات مرکزی ایران هزاران هکتار چمن کشت شده و تنها در شهر تهران با وجود کاهشها همچنان بیش از ۱۲۰۰ هکتار چمن وجود دارد که نیازمند اصلاح جدی است.»
رئیس دانشگاه تهران تاکید کرد: «در این حوزه با فقدان آمایش سرزمین مواجه هستیم و ظرفیتهای طبیعی بسیاری از مناطق دیده نشده است. بارگذاری جمعیتی و توسعه فعالیتها در فلات مرکزی ایران با سرانه حدود ۶۰۰ مترمکعب آب، برای آینده کشور بسیار خطرناک است. بحران آب دیگر یک انتخاب یا گزینه سیاستی نیست، بلکه ضرورتی اجتنابناپذیر ملی است. در این مقطع تاریخی ممکن است تصمیمات دشوار، انقباضی و حتی ریاضتی لازم باشد، اما هزینه این تصمیمات در مقایسه با خساراتی که بیتوجهی به بحران آب به کشور وارد میکند ناچیز است.»
عکس: علی محمدی/ هممیهن
