سد تجاری عـراق/وضع تعرفه ۱۳۰ دلاری برای محصولات فولادی، درآمدهای ارزی ایران را کاهش می‌دهد
در روزهایی که اقتصاد ایران در شوک بازگشت مکانسیم ماشه قرار دارد، اینکه گفته شود کشور عراق برای واردات میلگرد از ایران تعرفه ۱۳۰ دلاری وضع کرده خبر داغی محسوب نمی‌شود.
در روزهایی که اقتصاد ایران در شوک بازگشت مکانسیم ماشه قرار دارد، اینکه گفته شود کشور عراق برای واردات میلگرد از ایران تعرفه ۱۳۰ دلاری وضع کرده خبر داغی محسوب نمی‌شود. البته این اتفاق جدیدی نیست و دولت عراق از اوایل تابستان این روند را اجرایی کرده است اما در چند روز گذشته حسین سلاح‌ورزی که تا ریاست اتاق بازرگانی ایران پیش رفته بود اما توسط وزیر اقتصاد دولت سیزدهم برکنار شد، در توئیتی دوباره به موضوع تعرفه پرداخته و نوشته است: «ایران سال‌ها برق و گاز یارانه‌ای به عراق داد، بازارش را باز کرد و امنیتش را تضمین کرد. حالا عراق چه کرده؟
تعرفه سنگین روی میلگرد گذاشته تا فولاد ایران از بازارش حذف شود! این اسمش حمایت از تولید داخلی عراق است یا ضعف دیپلماسی اقتصادی ما؟ عراق هم به ما فهماند که در دنیای امروز برادری معنا ندارد؛ فقط سود و زیان حرف می‌زند. فقط ما هستیم که هنوز در توهم برادری بی‌حساب مانده‌ایم.» البته تماس‌های مکرر ما برای گفت‌وگو با سلاح‌ورزی و توضیحات بیشتر او درباره این توئیت بی‌نتیجه ماند.
صادرات کلی ایران به عراق در چهارماه اول امسال نزدیک به ۳ میلیارد دلار بود؛ درحالی‌که در مدت مشابه در سال گذشته این میزان ۷۷۱ میلیون دلار بیشتر بود که همین کاهش می‌تواند زنگ خطری برای مراودات اقتصادی دو کشور باشد.
عراق، سیاست حمایت از تولید داخلی را پیش گرفته و این برای ما که حدود ۷۰ درصد صادرات تولید میلگرد کشور به عراق است سخت خواهد بود و تعرفه ۱۳۰ دلاری قطعاً بازار فروش محصولات فولادی ما را به عراق دچار مشکل خواهد کرد و حضور ایران را در کنار دیگر رقیبان فولادی مانند اوکراین، روسیه، ترکیه و عربستان کمرنگ می‌کند اما باید این را نیز درنظر داشت که قیمت‌گذاری دستوری و همچنین اجبار صادرکنندگان به بازگرداندن ارز فروش محصولات به کشور آن هم به قیمت ارز نیمایی، مدت‌هاست که این بازار را خراب کرده و صادرات فولاد ایران بیشتر از داخل ضربه خورده تا دستورالعمل تعرفه‌ای دولت عراق.
به‌هرحال تولیدکنندگان فولاد در کشور باید هزینه‌های خود مانند تامین آب و برق و گاز را با قیمت ارز آزاد پرداخت کنند و این درحالی است که در شش ماه اول سال به‌طور میانگین در هفته سه روز با بی‌برقی مواجه بودند و همین دخل و خرج آنان را دچار مشکل کرده است و حتی بسیاری از واحدهای تولید پایین‌دستی در صنعت فولاد را به تعطیلی کشانده است.
هرچند تعرفه‌ای که عراق مشخص کرده فعلاً دامن میلگرد را گرفته و شامل محصولات دیگر فولادی مانند تیرآهن و نبشی و شمش نمی‌شود اما در روند صادرات آنان نیز بی‌تاثیر نیست و محدود شدن پنجره فروش و صادرات به عراق باعث خواهد شد تولیدکننده هم از ظرفیت تولید خود کم کند و هم به تدریج بازار بزرگی در همسایگی خود را از دست بدهد.
با این حال از رفتار دولت عراق نیز نمی‌توان خرده گرفت چراکه آنان گویی برخلاف دولت ایران به فکر سرمایه‌گذاران داخلی خود هستند و با بستن چنین تعرفه سنگینی در تلاش‌ند تا از تولید ملی خود حمایت کنند. عراق در سال ۲۰۲۲، کارخانه تولید فولاد را در اربیل با ظرفیت ۷۰۰ هزار تن در سال راه‌اندازی کرده و با اضافه شدن کارخانه بصره به آن، ظرفیت تولید آنان به یک‌ونیم میلیون تن در سال افزایش پیدا خواهد کرد، هرچند بر اساس پیش‌بینی عراقی‌ها، مصرف میلگرد در این کشور بیش از سه میلیون تن است که همچنان بازار صادرات فولاد به عراق را داغ نگه می‌دارد.
از ابتدای دهه ۹۰، عراق در کنار چین، روسیه و افغانستان، به یکی از طرف‌های مهم تجاری ایران تبدیل شده است. در سال‌های گذشته همواره عراق در ردیف سوم و چهارم لیست کشورهای طرف تجاری ایران بوده و بسیاری از اقلام مورد نیاز خود را هرچند با تخفیف از ایران دریافت می‌کند.
هرچند مکانیسم ماشه، بندهای الزام‌آوری برای کشورهای طرف مبادله با ایران ندارد و صرفاً به کشورها توصیه کرده که روابط اقتصادی هدایت شده با ایران نداشته باشند اما جو روانی حاصل از فعال شدن مکانیسم ماشه سبب می‌‌شود کشورها در روابط خود با ایران احتیاط بیشتری کرده و یا از این فضا برای استفاده بیشتر و گرفتن تخفیف و هزینه‌های بیشتر از ایران استفاده کنند.
عراق که در این سال‌ها جای بسیاری از کشورهای اروپایی طرف مبادله ایران را گرفته، حالا با فعال شدن مکانیسم ماشه، منافع خود را دنبال می‌کند و همسایه خود را بیش از گذشته تحت فشار قرار می‌دهد.
با توجه به اینکه عمده درآمدهای ارزی غیرنفتی ایران را محصولات فولادی و پتروشیمی تشکیل می‌دهد، اخذ عوارض ۱۳۰ دلاری از تولیدات فولادی ایران می‌تواند درآمدهای ارزی کشور را کاهش داده و بر منابع مالی بودجه و نهایتاً تورم اثر منفی داشته باشد.
یکی دیگر از موضوع‌های اصلی که صادرکنندگان فولاد با آن مواجه هستند، بحث ارز نیمایی و ارز بازار آزاد و همچنین نوسانات زیاد بازار دلار است که صادرات را با چالش مواجه کرده و برخی از تجار با رفتن به سمت تهیه کارت بازرگانی یک‌بار مصرف و همچنین برنگرداندن ارز حاصل از صادرات به کشور، به پیچیده‌تر شدن اقتصاد ایران دامن زده‌اند؛ می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که اگر عراق نیز چنین تعرفه‌ای درباره میلگرد وضع نمی‌کرد باز هم تجارت ما دچار مشکلاتی بود.
نکته دیگری که در این میان وجود دارد این است که بازار عراق تنها بازاری نیست که تولیدکنندگان فولاد ایران می‌توانند با آن معامله کنند و کشورهایی مانند پاکستان، افغانستان و کشورهای عربی نیز می‌توانند جامعه هدف آنان باشند اما علاوه بر مشکلات داخلی که بر سر راه تولیدکننده داخلی وجود دارد، تحریم‌های شدید آمریکا و حالا تحریم‌های دوباره بازگشته سازمان ملل نیز دست آنان را برای تعامل با دیگر کشورها بسته و کار را برای همه دشوار کرده است و دولت باید برای صنعت فولاد کشور که یکی از مهمترین صادرات غیرنفتی ایران است علاجی پیدا کند.
در همین راستا و در گفت‌وگو با حمید حسینی عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق و رضا شهرستانی عضو انجمن فولاد بیشتر به این موضوع پرداختیم.
