اتحاد ماهواره‌ای

روسیه برای نخستین بار ماهواره‌‏ای ایرانی را به فضا پرتاب کرد

روند سفارش ساخت ماهواره خیام به روسیه در سال 2015 جدی شد

روسیه دو روز پیش یک ماهواره شناسایی از فضاپیمای بایکونور قزاقستان را برای ایران به فضا پرتاب کرد. این ماهواره برای ایران ساخته شده بود. نام این ماهواره خیام و متعلق به کلاس دستگاه‌‌های سنجش از راه دور زمین (ERS) است. چنین ماهواره‌‌هایی با استفاده از حسگرهای مختلف نوری، مادون قرمز، مایکروویو، رادار، سطح زمین را کاوش می‌‌کنند. آنها می‌‌توانند برای اهداف مختلفی مورد استفاده قرار بگیرند. سیستم‌‌های نوری این عیب را دارند که به ابری بودن وابسته هستند. این نقص در سیستم‌‌های مادون قرمز یا راداری وجود ندارد. ماهواره در مداری همزمان با خورشید حرکت می‌‌کند، یعنی هر بار در همان زمان محلی از یک مکان خاص عبور می‌‌کند. رئیس موسسه سیاست فضایی، ایوان مویزف، به بی‌‌بی‌‌سی گفته این به آن معناست که در هر تصویر، طول سایه‌‌های اجسام باید یکسان باشد تا بتوان از تغییرات در آنها برای قضاوت در مورد تغییرات روی سطح زمین استفاده کرد. گزارش‌‌های مطبوعاتی روسیه می‌‌گویند که خیام در شرکت Roscosmos طراحی و تولید شده است. در پنجم آگوست، واشنگتن‌پست به نقل از دو منبع آگاه گزارش داد که بلافاصله پس از پرتاب، ماهواره ایرانی به مدت چند ماه در راستای منافع ارتش روسیه که خواهان دریافت اطلاعات از خاک اوکراین هستند، استفاده خواهد شد. ادعایی که ایران آن را رد کرده است. سازمان فضایی ایران با صدور اطلاعیه‌‌ای اعلام کرد که بلافاصله پس از پرتاب، این ماهواره توسط متخصصان ایرانی در پایگاه‌‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در ایران مدیریت و بهره‌برداری می‌‌شود. حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی با تأکید بر اینکه این ماهواره به سفارش ایران در یکی از شرکت‌‌های روسی ساخته شده است، گفت: این ماهواره براساس پارامترهای تعیین‌شده از سوی کشورمان و همچنین نظارت ایران به مرحله ساخت رسید و در ایران نیز ما برای دریافت داده‌‌های این ماهواره علاوه بر تجهیز ایستگاه‌‌های فضایی موجود اقدام به تهیه ایستگاه‌‌های سیار در اقصی‌نقاط کشور کرده‌‌ایم. سالاریه با بیان اینکه ماهواره «خیام» در اواسط دهه ۹۰ توسط محققان فضایی کشور با توجه به نیاز روز آن زمان تعریف شده بود، ادامه داد: مراحل تحقیقاتی این ماهواره انجام شد و برای اجرایی کردن آن نیاز به دسترسی به ماهواره‌‌هایی با دقت یک متر بود که این فرایند یک بازه زمانی یک تا دو ساله‌‌ای را می‌‌طلبید که پس از انجام مطالعات اولیه و اجرای طراحی مفهومی ماهواره «خیام» مشخصات فنی ماهواره تعیین شد. وی با تأکید بر اینکه صنعت ماهواره‌‌سازی به این صورت نیست که بتوان در یک فروشگاهی وارد و آن را سفارش داد، گفت: برای سفارش یک ماهواره نیاز است تا پارامترهایی همچون تعیین مقررات، سیستم‌‌های مخابراتی، سیستم‌‌های ارتباطی و سنجشی در پیک‌‌های مختلف و همچنین کنترل وضعیت و پایداری ماهواره انجام شود. رئیس سازمان فضایی ایران با بیان اینکه این مراحل در کشور انجام شده است، افزود:«در دهه ۹۰ که اقدام به ساخت این ماهواره کردیم شرکت‌‌های مختلفی در دنیا مورد ارزیابی قرار گرفتند که پس از شناسایی این شرکت‌‌ها در نهایت یک شرکت معتبر سازنده روسی انتخاب شد.» به گفته وی پس از سفارش این پروژه به شرکت روسی، مراحل نظارت بر پروژه در بخش‌‌های مختلف و همچنین انواع تست‌‌های آن صورت گرفت و در نهایت این ماهواره به ایران تحویل داده شد و در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار گرفت. با این حال، ایوان مویزف توضیح داد که معمولاً بلافاصله پس از پرتاب، ماهواره‌‌ها به مدت یک یا دو ماه تحت تعمیر و نگهداری قرار می‌‌گیرند که توسط متخصصان شرکت‌‌های درگیر در پرتاب و ساخت دستگاه انجام می‌‌شود. به گفته وی، هدف از انجام چنین کاری رفع اشکال سیستم‌‌‌‌های ماهواره‌‌ای و آماده‌‌سازی برای کار است. ایران اولین ماهواره خود را در سال 2009 پرتاب کرد و این یک ماهواره مخابراتی بود که می‌‌توانست از زمین نیز عکس بگیرد. ماهواره سینا-1 در پایگاه تحقیقاتی و تولیدی روسیه ساخته شد و از پایگاه نظامی روسیه در پلستسک پرتاب شد. به گزارش رویترز، ایران پیش از پرتاب خیام، دو ماهواره نظامی به نام‌‌های نور-1 در بهار سال 2020 و نور-2 در بهار 2022 به مدار زمین پرتاب کرده بود. هر دو ماهواره برای گرفتن عکس از سطح زمین طراحی شده‌‌اند. اطلاعات دقیقی در مورد وضوح دوربین آنها وجود ندارد. گزارش‌هایی مبنی بر اینکه روسیه یک ماهواره سنجش از دور زمین برای ایران می‌‌سازد در اوایل سال 2015 منتشر شد. این قرارداد در نمایشگاه هوایی MAKS بین ایران و روسیه امضا شد. VNIIEM یکی از توسعه‌دهندگان پیشرو روسی در زمینه فناوری فضایی، به ویژه ماهواره‌‌ها است و شرکت بارل نیز شرکتی است که تجهیزات مختلفی را در زمینه ماهواره‌‌های سنجش از دور و ارتباطات می‌‌سازد. طبق گزارش خبرگزاری تاس، VNIIEM قرار بود خود فضاپیما را و شرکت BARL زیرساخت زمینی کنترل ماهواره را بسازد و شرکت ایرانی دانش‌بنیان ‌شرق نیز به عنوان اپراتور سیستم کار کند. لئونید ماکریدنکو در مصاحبه با تاس گفته بود «این دستگاه بر اساس پلتفرم ماهواره‌‌ای ارتقا یافته Canopus ساخته خواهد شد.» در سال 2016، ماکریدنکو گفت که «روسیه می‌‌تواند یک ماهواره سنجش از راه دور زمین (ERS) ایرانی را در اواخر سال 2018 بر روی یک پرتابگر سایوز پرتاب کند.» اما پس از آن پرتاب انجام نشد. در سال 2021، واشنگتن پست مقاله‌‌ای را منتشر کرد و دوباره نام ""Canopus B"" را مطرح کرد. به نوشته این نشریه، اما مذاکرات تهران و مسکو برای ساخت ماهواره از سال 2018 آغاز شد.

رمز و راز پروژه 505

در ژوئن 2021، نشریه آنلاین The Space Review تحقیقاتی منتشر کرد که نشان می‌‌داد چندین کیت مهندسی می‌‌توانند سکوی ماهواره ایرانی باشند که در میان آنها علاوه بر Canopus B، ALPHA ES توسعه‌‌یافته توسط BARL نیز دیده می‌‌شود. این ماهواره احتمالاً اولین بار در سپتامبر 2021 با نام Cosmos-2551 به فضا پرتاب شد. در پایان ماه اکتبر، گزارش‌هایی در مطبوعات غربی منتشر شد مبنی بر اینکه Kosmos-2551 از مدار خارج شده است. وبلاگ BMPD، مرتبط با «مرکز تحلیل استراتژی‌‌ها و فناوری‌‌ها» تحلیلی نظامی در روسیه، نوشت که ""Kosmos-2551"" در مدار هیچ مانوری انجام نداده و هیچ سیگنال رادیویی ثابتی ارائه نمی‌‌دهد، یعنی ظاهراً از زمان پرتاب در مدار، عملکردی نداشته است. نام «پروژه 505» نیز در برنامه‌‌های پرتاب‌‌های فضایی بعدی روسیه که در انجمن‌‌های فضایی مختلف روسیه و بین‌‌المللی منتشر می‌‌شوند، به چشم می‌‌خورد. آنها جزئیات پرتاب‌‌های آینده را با جزئیاتی از جمله مکان، زمان، وسیله نقلیه پرتاب، مرحله فوقانی و همچنین کل محموله فهرست می‌‌کنند. چنین طرح‌هایی اغلب تغییر می‌‌کنند و با تغییر در سایت‌‌های اینترنتی تخصصی ظاهر می‌‌شوند. با این حال، در پایان ماه مه، در لیست محموله سایوز-2-1A، که در حال آماده شدن برای پرتاب در تاریخ 9 آگوست در پایگاه بایکونور بود، دستگاهی به نام پروژه 505 (آلفا ES) به چشم خورد. در سوم آگوست و طرح به روز شده بعدی، نام خیام برای این پروژه اختصاص یافت. علی‌رغم فراوانی اطلاعات مختلف، هنوز درک روشنی از نوع ماهواره وجود ندارد. همچنین مشخص نیست چه نوع تجهیزاتی می‌‌تواند در این ماهواره نصب شود.

همکاری ایران و روسیه

روسیه از زمانی که به اوکراین حمله کرد و با تحریم‌‌های شدید و فشار دیپلماتیک غرب مواجه شد، سعی کرد متحدان جدیدی برای خود دست‌و‌پا کند و درنتیجه روابطش با ایران را تقویت کرد. پرتاب ماهواره خیام را می‌‌‌‌توان در همین راستا تحلیل کرده و آن را نشانه‌‌ای از حرکت روابط ایران و روسیه به فاز دیگری از همکاری‌‌های نزدیک دانست. یوری بوریسف، مدیرکل روسکوسموس گفته: «پرتاب موفقیت‌‌آمیز این ماهواره در راستای منافع ایران و به سفارش ایران، به نقطه‌عطف مهمی در همکاری‌‌های دوجانبه روسیه و ایران تبدیل شده است و راه را برای اجرای پروژه‌‌های جدید و حتی بزرگ‌‌تر باز می‌‌کند.» آژانس فضایی ایران نیز اعلام کرد، ماهواره خیام مجهز به دوربینی با وضوح بالا است. مقامات آمریکایی و برخی کارشناسان مستقل می‌‌گویند که این امر به‌طور چشمگیری توانایی تهران برای نظارت بر سایت‌‌ها ازجمله اهداف نظامی احتمالی در اسرائیل و خاورمیانه را افزایش می‌‌دهد. تل اینبار، محقق‌ارشد در سازمان ائتلاف دفاع موشکی که یک سازمان غیرحزبی در آمریکاست معتقد است، ماهواره خیام می‌‌تواند تصاویر بسیار بهتری از زمین ارائه دهد که چالشی مهم برای اسرائیل، دشمن دیرینه ایران است. اسرائیل مدت‌‌هاست چنین توانایی رصدی را داشته، اما تا آنجا که به ایران مربوط می‌‌شود، این یک پیشرفت واقعی است. برای اولین‌بار است که ایران ماهواره‌‌ای با وضوح تصویر بالا، بسیار بهتر از آنچه تاکنون داشته در اختیار می‌‌گیرد و از آن استفاده می‌‌کند. از این پس، ایران می‌‌تواند اطلاعات بسیار دقیق‌‌تری برای عملیات نظامی نیروهای خود، همچنین سازمان‌‌های مورد حمایت خود جمع‌‌آوری کند. اینبار می‌‌گوید: «این ماهواره می‌‌تواند به عملیات‌‌های سریع ایران یا شبه‌‌نظامیانی که ایران از آنها پشتیبانی می‌‌کند، خدمت کند. پرتاب این ماهواره یک کاهش قابل‌توجه شکاف تکنولوژیکی بین ایران و اسرائیل و ایالات‌متحده است.» البته آژانس فضایی ایران تاکید کرد که این ماهواره برای مقاصد نظامی استفاده نخواهد شد و در بیانیه‌‌ای گفت که این ماهواره برای برنامه‌‌های کشاورزی، منابع آبی و سایر کاربردهای زیست‌محیطی در نظر گرفته شده است، اما برخی تحلیلگران نزدیک به سپاه پاسداران پیام‌‌هایی در شبکه‌‌های اجتماعی منتشر کردند که نشان می‌‌دهد این ماهواره به ایران توانایی رصد پایگاه‌‌های نظامی آمریکا و اسرائیل را از فضا می‌‌دهد. سازمان فضایی ایران در بیانیه‌‌ای اعلام کرد: «مسیر پیشرفت ایران برای توسعه ماهواره‌‌های بومی قابل توقف یا انکار نیست». در مورد همکار‌‌ی‌‌های بین‌المللی نیز همین امر صادق است. این ماهواره صنعت فضایی ایران را به یک صنعت صادراتی تبدیل می‌‌کند. موشک سایوز حامل ماهواره «خیام» به مدار زمین، درست قبل از ساعت 9صبح از تاسیسات پرتاب بایکونور روسیه در قزاقستان بلند شد. اگرچه مذاکرات بر سر پرتاب این موشک قبل از تهاجم روسیه به اوکراین بوده، اما پرتاب آن کمتر از یک‌ماه پس از سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌‌جمهور روسیه به تهران انجام شد تا نشان دهد تحریم‌‌های غرب اعمال‌شده بر سر جنگ نتوانسته روسیه را منزوی کند. ایران تجربه طولانی در دور زدن تحریم‌‌های غرب دارد و ایالات‌متحده مدعی است تهران به روسیه پیشنهاد فروش هواپیماهای بدون سرنشین برای استفاده در اوکراین و سایر تجهیزات با استفاده از فناوری‌‌هایی را داده است. اینها تجهیزاتی هستند که کشورهای غربی دیگر به مسکو نمی‌‌فروشند. ایران اولین‌بار ماهواره تولید داخل خود را در سال 2009 به مدار زمین فرستاد و برنامه فضایی هنوز جوان آن تاریخ پر فرازونشیبی داشته است. در دهه پس از اولین پرتاب، حدود 67 درصد پرتاب‌‌های مداری ایران با شکست مواجه شدند، در مقایسه با نرخ شکست پنج‌درصدی در سراسر جهان برای پرتاب‌‌های فضایی مشابه.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید