اول محکومیت تجاوز بعد مابقی قضایا / نقدهای گسترده به بیانیه ۷ فعال مدنی منجر به بازنگری جعفر پناهی در آن شد

با شروع تجاوز اسرائیل به ایران، آن‌هم درحالی‌که کشور خود را برای دور ششم مذاکرات با آمریکا درباره برنامه هسته‌ای خود که ازقضا اسرائیل ادعا می‌کند برای رفع تهدید آن دست به این حمله زده است، واکنش‌های گسترده‌ای شکل گرفت در محکومیت این عمل خلاف قواعد حقوق بین‌الملل و عرف جهان سیاست. در این میان سکوت برخی از چهره‌های ایرانی شناخته‌شده در سطح بین‌المللی پرسش‌های متعددی در اذهان عمومی ایجاد کرده بود.

فضای مجازی پر بود از پرسش کاربران نسبت به این واقعیت که کسانی چون شیرین عبادی و نرگس محمدی به‌عنوان برندگان جایزه صلح نوبل و کارگردانی چون جعفر پناهی که به‌تازگی جایزه نخل طلای جشنواره سینمایی کن را دریافت کرد، چه موضعی در قبال تجاوز اسرائیل به ایران و کشتار غیرنظامیان، کودکان و زنان دارند؟ 

هرچه انتظار برای موضع‌گیری این افراد به درازا کشید، نگرانی‌ها نیز فزونی یافت. لحن برخی از نوشته‌ها نیز به اعتراض آشکار گرایش پیدا کرد. برای نمونه نیکو سرخوش، مترجم مشهور آثار فوکو در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «اینجا ایران است و تاریخ ما را به یاد خواهد آورد. چهار  روز از جنگ تحمیلی اسرائیل به ایران می‌گذرد، 90درصد کشته‌شدگان کودکان و غیرنظامیان هستند. اما بسیاری از نخبگان سیاسی یا به‌اصطلاح روشنفکران اعم از راست و چپ، بسیاری از جایزه‌بگیران حرفه‌ای صلح جهانی، بسیاری از جایزه‌بگیران سینمایی، بسیاری از فعالان «زن، زندگی، آزادی» و بسیاری از نویسندگان و مترجمان این مرزوبوم سکوت کرده‌اند. منتظر چه هستید؟ از چه می‌ترسید؟» او درنهایت با نقد منزه‌طلبی روشنفکرانه، نوشته‌اش را چنین به پایان برد: «در آن کتاب‌های کوفتی درسی، سخنی از حفظ تمامیت ارضی کشور، محکومیت متجاوز و غیره نشده است؟»

آنچه سرخوش نوشته بود چکیده عمده آراء در این زمینه بود. با این همه بالاخره بیانیه‌ای منتشر شد با عنوان بیانیه هفت نفر از فعالان مدنی ایران پیرامون جنگ که در میان آنها نام کسانی چون جعفر پناهی، شیرین عبادی، نرگس محمدی و محمد رسول‌اف به چشم می‌خورد. این بیانیه به اشکال مختلفی بازتاب یافت. ایران اینترنشنال آن را با تیتر «هفت چهره مدنی و هنری ایران خواستار توقف غنی‌سازی شدند» پوشش داد، بی‌بی‌سی فارسی و ایران وایر آن را با عنوان «هفت فعال مدنی: به غنی‌سازی اورانیوم و جنگ پایان دهید» پوشش دادند و رادیوی فرانس مدیا موند، چنین تیتری را برگزید: «هفت فعال مدنی خواستار پایان جنگ، کناره‌گیری رژیم ایران و گذار به دموکراسی شدند.» 

محکومیت تجاوز اسرائیل کجای بیانیه است؟

در این بیانیه البته به همگی این موارد اشاره شده بود، اما آنچه بسیار عجیب می‌نمود، بی‌اعتنایی کامل بیانیه به تجاوز اسرائیل به ایران و محکومیت این تجاوز بود. در بخش مربوط به جنگ، نویسندگان بیانیه از سازمان ملل و جامعۀ بین‌المللی خواسته‌اند که جدا از وادارکردن جمهوری اسلامی به توقف فوری غنی سازی اورانیوم، تمام تلاش خود را برای توقف جنگ و حملات نظامی به زیرساخت‌های حیاتی و نیز برای توقف کشتار غیرنظامیان ایران و اسرائیل به کار بگیرند.

در این متن البته بر حفظ تمامیت ارضی ایران تاکید شده است، اما به هر روی مشخص نیست چرا امضاءکنندگان ایرانی این بیانیه توجهی به این واقعیت ندارند که اسرائیل در مقام کشور آغازکننده جنگ، دست به رفتاری خلاف همان قواعدی زده است که سازمان ملل متحد برای پاسداری از آنها بنیاد نهاده شده است؟ این بی‌توجهی البته از چشم مردم و کاربران فضای مجازی پنهان نماند و بسیاری به نقد این امر پرداختند. 

یکی از آنها نوشت: «اینقدر غر زدید چرا صدای نرگس محمدی، جعفر پناهی و... در نمی‌آید، یک بیانیه صادر کردند که خواست اصلی‌اش توقف غنی‌سازی است و شش‌بار اسم «جمهوری اسلامی» می‌آید و یک‌بار اسرائیل. حتی وسط را هم نگرفتند. انگار داده‌اند ایهود باراک نوشته متن را». کاربری دیگر نیز در همین زمینه چنین اعتقادی دارد: «اولین جمله‌ای که نوشته‌اند این است که ایران باید غنی‌سازی را متوقف کند و تجاوز را هم محکوم نکردند. باورنکردنی‌ترین چیز برای من این بود که کامنت‌های پست بیانیه را محدود کردند. چه چیزها که ندیدیم این روزها...»

موضع‌گیری جدید جعفر پناهی

چنین واکنش‌های منفی گسترده‌ای درنهایت به موضع‌گیری دوباره جعفر پناهی در اینستاگرام انجامید و او در پستی کوشید بی‌توجهی اولیه را جبران کند. او در این پست پیش از تکرار دوباره مواضع مندرج در بیانیه مبنی بر سوءمدیریت و فساد داخلی، «تأکید کامل بر حفظ تمامیت ارضی ایران و حق حاکمیت ملت» و «پایان فوری جنگ ویرانگر میان جمهوری اسلامی و رژیم اسرائیل» متنش را چنین آغاز کرد: «در این نکته‌ روشن و غیرقابل ‌مذاکره هیچ تردیدی ندارم و موضع‌ام را صریحاً اعلام کرده‌ام و باز هم می‌کنم: حمله به سرزمینم، ایران، به هیچ عنوان قابل‌قبول نیست. اسرائیل به ایران تجاوز کرده و باید در محاکم بین‌المللی به‌عنوان یک متجاوز جنگی محاکمه شود.»

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید