فاطمه پاسبان کارشناس حوزه کشاورزی: صادرات محصولات آب‌بر غیرعلمی‌ست
یکی از مهمترین معضلات مهم در حوزه کشاورزی را می‌توان کمبود آب دانست که این موضوع ناشی از بارش کم، خشکسالی و گرمای بیش از پیش هواست؛ اما در این موضوع الگوی کشت نامناسب نیز در برخی از مناطق به کمبود آب دامن زده است و باعث شده کشاورزی در آن منطقه با مخاطرات بسیاری مواجه شود.
یکی از مهمترین معضلات مهم در حوزه کشاورزی را می‌توان کمبود آب دانست که این موضوع ناشی از بارش کم، خشکسالی و گرمای بیش از پیش هواست؛ اما در این موضوع الگوی کشت نامناسب نیز در برخی از مناطق به کمبود آب دامن زده است و باعث شده کشاورزی در آن منطقه با مخاطرات بسیاری مواجه شود. فاطمه پاسبان، کارشناس حوزه کشاورزی عوامل تاثیرگذار بر کشاورزی و صادرات را در گفت‌وگو با «هم‌میهن» توضیح داده است.
بحران آب در کشور ناشی از چیست؟
شرایط فعلی کاملاً روشن است و همه ما به وضوح شاهد بحران جدی آب هستیم. این مشکل به چند عامل اصلی برمی‌گردد که شامل کم‌بارشی، خشکسالی و افزایش تبخیر است. این سه عامل، همراه با تغییرات اقلیمی که در سطح جهانی رخ داده و کشور ما نیز از آن متاثر شده، باعث شده‌اند که با کمبود آب مواجه شویم. این دیگر نیازی به اثبات ندارد، زیرا واقعیت بحران بسیار آشکار است. بسیاری از شهرها و روستاهای کشور ما حتی برای تأمین آب شرب با مشکل مواجه هستند. علاوه بر این، بسیاری از روستاها به دلیل کمبود آب، کشاورزی خود را متوقف کرده‌اند؛ به‌طوری‌که حالا آب مورد نیاز آنها صرفاً با تانکر تأمین می‌شود.
این مشکل تنها به تغییرات اقلیمی برمی‌گردد یا در مدیریت منابع آب هم ضعف داریم؟
به طور قطع، تغییرات اقلیمی در این بحران نقش مهمی دارند، اما عامل اصلی، نبود مدیریت صحیح است. ما باید واقعیت را بپذیریم که کشور ما نه‌تنها با خشکسالی و کمبود بارش مواجه است، بلکه در مدیریت عرضه و تقاضای آب نیز دچار چالش‌های جدی است. چیزی که ما به آن نیاز داریم، یک سیستم جامع و هوشمند در مدیریت منابع آب است.
متأسفانه ما هنوز در این زمینه ضعف داریم و در کشورمان نوعی حکمرانی خوب آب وجود ندارد. کشورهایی که با چالش‌های مشابه مواجه بوده‌اند، با استفاده از مدیریت جامع توانسته‌اند اثرات منفی تغییر اقلیم را کاهش دهند؛ اما در کشور ما نه‌تنها پیش‌بینی‌های موثری صورت نمی‌گیرد، بلکه برنامه‌های پیشگیرانه نیز بسیار محدود هستند. حتی در بحث درمان و رفع بحران، اقدامات بسیار ضعیف است.
بحران آب چه تأثیری بر تولید محصولات کشاورزی گذاشته است؟
بحران آب، بخش کشاورزی ما را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده است. بخش کشاورزی یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان منابع آبی است و متأسفانه، مدیریت صحیحی برای این بخش وجود ندارد. برای هر محصول کشاورزی، باید عوامل مختلفی مثل اقلیم منطقه، نوع خاک، نیاز آبی و حتی توجیه اقتصادی در نظر گرفته شود. اما در واقعیت شاهدیم که محصولات آب‌بر در مناطقی کشت می‌شوند که اصلاً توجیه مناسبی از نظر زیست‌محیطی و اقتصادی ندارند. این موضوع باعث هدررفت بیشتر منابع آب شده و تولید پایدار کشاورزی را به خطر انداخته است. ما نیازمند اولویت‌بندی مشخصی هستیم تا محصولات کم‌آب‌بر با اولویت بیشتری تولید شوند و از منابع آب و خاک بهتر محافظت شود.
الگوی کشت محصولات کشاورزی باید تغییر کند؟
باید برای هر منطقه از کشور، یک الگوی کشت علمی و متناسب با شرایط اقلیمی و منابع موجود تدوین شود. این الگو می‌تواند مشخص کند که کدام محصولات برای تولید در یک منطقه مناسب هستند. برای مثال، باید میزان آب مورد نیاز برای هر محصول، توجیه اقتصادی آن و حتی اثرات زیست‌محیطی آن کاملاً بررسی شود. در واقع، الگوی کشت یک ابزار کلیدی است که می‌تواند هم بهره‌وری کشاورزی را افزایش دهد، هم منابع آب و خاک را حفظ کند. علاوه بر این، کشاورزی باید در زنجیره‌ای تولید شود که نه‌تنها غذا را برای مردم تأمین کند، بلکه بتواند برای صادرات نیز پتانسیل‌هایی ایجاد کند.
برنامه‌ریزی درستی در حوزه صادرات محصولات کشاورزی وجود دارد؟
صادرات محصولات کشاورزی یکی از مباحث پیچیده‌ای است که نیازمند بررسی دقیق و کارشناسی است. اول از همه باید مشخص شود که کدام محصول قابلیت صادرات دارد. برای مثال، اگر بخواهیم محصولی مانند پسته را به اروپا صادر کنیم، باید بدانیم که چه نوع پسته‌ای با چه کیفیت و استانداردی مورد نیاز بازار اروپاست. تنها با این اطلاعات است که می‌توان استراتژی صادراتی تدوین کرد. نکته‌ای که در صادرات اهمیت دارد، رقابت‌پذیری است؛ محصولی که ما صادر می‌کنیم، باید توانایی رقابت در قیمت، کیفیت و استانداردها را داشته باشد. اما متأسفانه در حال حاضر این موارد برای محصولات کشاورزی ما به‌خوبی انجام نمی‌شود.
رقابت‌پذیری محصولات کشاورزی در بازارهای جهانی چگونه است؟
رقابت‌پذیری محصولات کشاورزی ایران در سال‌های اخیر رو به کاهش بوده است. به‌عنوان مثال، زمانی زعفران ایران در بازار جهانی دارای مزیت مطلق بود، ولی حالا دیگر این مزیت را از دست داده‌ایم. برای اینکه بتوانیم دوباره فرصت‌های رقابتی ایجاد کنیم، باید کیفیت محصولات، نوع بسته‌بندی، طعم، رنگ و سایر ویژگی‌های مهم برای بازار هدف را بهبود دهیم. بسیاری از کشورها در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند و با استفاده از تکنولوژی و مطالعه بازار، مزیت‌های نسبی ایجاد کرده‌اند. ما هم نیازمند چنین رویکردی هستیم.
بنا بر گفته برخی از فعالان، روسیه می‌تواند میزبان بسیار خوبی برای صادرات باشد، نظر شما در این خصوص چیست؟
چنین صحبت‌هایی که می‌گویند برویم به بازار فلان کشور صادرات کنیم، معمولاً خیلی سطحی و غیرعلمی هستند. ما نمی‌توانیم صرفاً با گفتن اینکه فلان کشور بازار بزرگی است، وارد رقابت شویم. اگر می‌خواهیم در بازار صادرات موفق باشیم، باید برای هر محصول، نقشه راه دقیق و استراتژی مشخصی تدوین کنیم. این استراتژی شامل شناسایی بازار هدف، تحلیل تقاضا، استانداردها و کیفیت محصول موردنظر است. علاوه بر این، ما باید مزیت‌های رقابتی خلق کنیم تا بتوانیم در بازارهای جهانی جایگاه پیدا کنیم. برای مثال در رقابت با کشورهای صادرکننده بزرگ، باید روی عواملی مثل قیمت، کیفیت و بازاریابی سرمایه‌گذاری کنیم.
برای داشتن صادرات پایدار چه اقداماتی لازم است؟
صادرات پایدار نیازمند تلاش هماهنگ بین دولت، تولیدکنندگان، صادرکنندگان و سایر بازیگران زنجیره ارزش است. باید به هر محصول صادراتی نگاه استراتژیک داشته باشیم؛ از شناسایی بازار هدف، تا ایجاد مزیت رقابتی و تولید محور صادرات. در کنار این‌ها، حفظ منابع آب و خاک عنصر کلیدی است که نباید از آن غافل شویم. در نهایت، کشور نیازمند حکمرانی خوب در بخش آب و کشاورزی است؛ برنامه‌هایی که نه‌تنها به بحران‌های موجود پاسخ دهد، بلکه نسل‌های آینده را نیز از خطرات کمبود منابع مصون نگه دارد.
