امارات به دنبال توازن در روابط است
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
تجدید روابط ایران و امارات متحده عربی در گفت‌وگو با قاسم محبعلی؛
در روزهای اخیر ایران و امارات متحده عربی، برای تجدید روابط و بازگشت سفیران دو کشور به محل ماموریت خود ابراز آمادگی کردند. با توجه به روابط پرتنش سال‌های اخیر میان ایران و امارات انتظار نمی‌رفت به‌این‌سرعت، یخ روابط آب شود و دو کشور به این مرحله برگردند. برای بررسی این تحولات به گفت‌وگو با قاسم محبعلی، دیپلمات سابق و کارشناس مسائل منطقه پرداختیم. با توجه به اینکه در یک سال گذشته روابط بین ایران و امارات متشنج بوده است و با توجه به بحث‌های یمن و حمله‌های پهپادی به امارات و توقیف کشتی اماراتی و مسائلی از این‌دست، علت اینکه امارات تصمیم به تجدید روابط با ایران گرفته، چیست؟
در تحولات و حوادث اخیر منطقه، اتفاقاتی افتاده است که نسبتا وضعیت را تغییر می‌دهد. تغییر نگاه امارات، طبیعی است؛ امارات با اسرائیل روابط راهبردی برقرار کرده، قرارداد کامله‌الوداد امضا کرده و وارد روابط امنیتی شده است؛ شرایط تغییر کرده است. به‌نظر می‌رسد اماراتی‌ها هم‌زمان با اینکه از طرف آمریکا و اسرائیل اطمینان پیدا کردند که پشتوانه‌ای دارند، از این‌طرف می‌خواهند روابطشان با ایران را نیز بهبود ببخشند تا بتوانند موازنه‌ای برقرار کنند و بهدلیل همسایگی و روابط تجاری و آسیب‌پذیری‌هایی که دارند، با جمهوری اسلامی ایران هم رابطه داشته باشند. البته هم‌زمان شورای همکاری خلیج‌فارس و اخیرا امارات برای ارتباط با ایران یک مجموعه شرایط را مطرح کرده‌اند، یعنی آنها ضمن اینکه در حال برقراری رابطه با ایران هستند، شرایط خودشان را نیز اعلام می‌کنند. مساله هسته‌ای، دخالت ایران در امور کشورهای عربی و یمن و جزایر ایرانی خلیج‌فارس، از جمله این شروط هستند. بنابراین، ظاهر قضیه این است که امارات می‌خواهد مشروط به شرایطی، روابط را با ایران بازسازی کند، یعنی از موضع بالا برخورد می‌کند؛ چراکه مقامات این کشور فکر می‌کنند موضعشان، موضع تقویت‌شده است. به‌نظر من، اماراتی‌ها موضعشان را تغییر نداده‌اند، بلکه فکر می‌کنند شرایط تغییر کرده است و بر‌اساس آن می‌خواهند با ایران هم وارد گفت‌وگو شوند و از طرف هم امتیازی به‌دست آورند. ضمن اینکه همین سبب می‌شود که از طرف مقابل نیز، امتیازات جدیدی بگیرند؛ یعنی یک رابطه یک‌طرفه نداشته باشند که صرفا به اسرائیل و آمریکا امتیاز داده باشند.
با این نگاه اگر به روابط نگاه کنیم، علت قطع روابط دو کشور با آن شدت چه بود؟
باید توجه به اتفاقاتی داشته باشید که در آن دوران رخ داد. جدا از مسائل یمن، مساله حمله به سفارت عربستان سعودی نیز مطرح بود و کشورهای عربی دسته‌‌جمعی برای اعمال فشار و قطع رابطه با ایران اقدام کردند. عربستان، امارات و کشورهای دیگر هم به‌نسبت سطح روابطشان با ایران، به آنها پیوستند. در آن مقطع کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، غیر از عمان و تا حدودی قطر، روابط را با ایران کاهش دادند. بعدها که روابط قطر با عربستان پس از سفر ترامپ به منطقه دچار مشکل شد، این کشور به‌ناچار روابطش را با ایران بهبود بخشید، چون برای فرار از محاصره نیاز داشت رابطه‌اش را با ایران احیا کند. توجه داشته باشید آن زمان قطر، از حامیان جدی مخالفان بشار اسد، در سوریه بود و کمک‌های بسیاری به مخالفان بشار اسد کرد و اختلافات جدی‌ای نیز با ایران داشت اما وقتی قطر از سوی عربستان سعودی محاصره شد، به‌خاطر منافع ملی و حفظ موقعیتش، روابط با ایران را تعدیل کرد. چهار کشور دیگر عربی نیز در هماهنگی با عربستان، روابط خود را با ایران قطع کردند. اکنون شرایط نسبت به آن زمان تغییر کرده است و کشورهای عربی فکر می‌کنند فرصت مناسبی است که مقداری مواضع خود را تعدیل کنند؛ همان‌طور که مواضعشان را در رابطه با ترکیه و سوریه تعدیل کردند. در مورد رابطه با عراق هم پیشرفت بسیاری داشته و در اجلاس اخیری که با آمریکایی‌ها داشتند، عراق را هم دعوت کرده و مبادلات تجاری را از جمله در قضیه انرژی و برق گسترش دادند. بنابراین، شرایط نسبت به گذشته خیلی متفاوت است. با این شرایط در دو سطح مختلف روابطشان را سامان‌دهی کرده‌اند؛ از یک‌سو بسیار راهبردی با اسرائیل پیش می‌روند و از سوی دیگر بهدلیل همسایگی و کاهش عوارض ارتباط با اسرائیل، روابط با ایران را تجدید کردند. مقامات امارات می‌خواهند با ایران هم روابط را بازسازی کنند. البته مسائل تجاری هم مطرح است. بالاخره امارات همواره یکی از کشورهایی است که با ایران روابط تجاری بالایی داشته و از تحریم‌ها هم سود بسیار بالایی برده است.
در برهه‌ای، اماراتی‌ها در مسائل اقتصادی و تحریم‌ها با ایران همکاری بانکی داشتند، اما پس از دوره ترامپ، این همکاری، مقداری کاهش پیدا کرد و آنها ارتباطات بانکی را مسدود کردند. آیا این روابط تجدید شده و امارات دوباره تبدیل به یکی از راه‌های فرار ایران از تحریم‌ها خواهد شد؟
اماراتی‌ها حتما در این قضایا با آمریکایی‌ها هماهنگ هستند. ضمن اینکه منافع خودشان را نیز دارند؛ همان‌طور که در چند ماه اول کشورهایی مثل کره‌جنوبی، ژاپن، ایتالیا و... مجوزهایی از آمریکا برای خرید نفت از ایران گرفتند، حتی الان چینی‌ها با اجازه آمریکا، نفت ایران را می‌خرند؛ به این دلیل که آمریکایی‌ها خیلی علاقه‌مند نیستند این کشورها به روسیه وابسته شوند، از این مساله چشم‌پوشی می‌کنند. این‌گونه نیست که بدون توجه به مناسبات با آمریکا، وارد چنین رابطه‌ای شوند. در آن مقطع فشار آمریکا کمتر بود اما در دوران ترامپ فشار افزایش یافت؛ روابط به‌شدت بحرانی در این سال‌ها بهدلیل رابطه با عربستان سعودی و قضیه یمن و اتفاقاتی که در حمله‌های پهپادی یمن به امارات افتاد، موجب شد در این دوره نیز روابط را هم کاهش دهند. در روابط اقتصادی، هر کشوری دنبال منافع خودش است و سعی می‌کند جایی که منافعش است را حفظ کند. به‌عنوان مثال، شما نگاه کنید که دو چیز در ایران به‌رغم تمام تحریم‌ها یافت می‌شود؛ یکی کوکاکولا و دیگری سیگار وینستون؛ هر دو آمریکایی هستند، اما آمریکایی‌ها این دو چیز را تحریم نکرده و مجوز تولیدش را در ایران داده‌اند. حتی در زمان جنگ تحمیلی هم بعضی از تجارت‌ها و ارتباطات با عراق وجود داشت. الان در مورد روسیه هم در حالی که جنگ ادامه دارد، آنها جایی که منافع مشترک وجود دارد، مثل قضیه گاز و مساله گندم، سعی می‌کنند با هم همکاری کنند. در مورد امارات هم همین‌گونه است.
دولت رئیسی مدعی است که این تجدید روابط با عربستان و امارات، نتیجه سیاست منطقه‌ای دولت است. آیا می‌توان این‌گونه استنباط کرد که این تجدید روابط نتیجه توجه دولت به این حوزه‌هاست؟
این توجه به کشورهای منطقه و تلاش برای بهبود روابط با این کشورها، طی سال‌های اخیر همیشه در ایران وجود داشته است. این‌گونه نیست که بحث جدیدی باشد و در یک سال اخیر، اتفاق ویژه‌ای افتاده باشد. تماس‌ها برقرار است و رفتوآمدها هم در این دوره کاملا حداقلی بوده است. شما مثلا آمار رفتوآمدها در دولت خاتمی، روحانی و احمدی‌نژاد را با سطح رفتوآمدها در این یک سال مقایسه کنید. قطعا آنها بیشتر بوده است. متوجه خواهید شد که آیا اتفاق جدیدی افتاده یا نیفتاده است. اینکه در سیاست اعلامی و در عمل چه اتفاقی می‌افتد، نسبتا متفاوت است و باید ببینید سطح روابط تجاری ما چقدر است و مثلا با سال گذشته چقدر تفاوت دارد و سطح روابط دیپلماتیک ما چقدر تغییر کرده است. اتفاق ویژه‌ای نیفتاده است؛ مثلا در گفت‌وگو با عربستان هنوز به هیچ نتیجه روشنی نرسیده‌ایم و سیاست‌های عربستان نیز در مورد ایران تغییر نکرده است. روابط بحرین و اردن که هنوز به‌طور کامل با ایران قطع است؛ در ظاهر مواضعی را اعلام می‌کنند، ولی در عمل هنوز شاهد تغییری در مناسبات نبوده‌ایم. البته امیدوار هستیم که این اتفاق بیفتد و قطعا خوشحال می‌شویم این مناسبات بار دیگر برقرار شود؛ چراکه به‌نفع منافع ملی ایران است. اما این منوط به خیلی مسائل، از جمله مساله برجام و مناسبات ما و عربستان سعودی و قضایایی مثل یمن، عراق، سوریه و لبنان است و تا این موضوعات در عمل حل نشود، نمی‌توان شاهد تحول ویژه‌ای بود.
