چشم‌انداز هم‌پیمانی ایران و روسیه
معاهده مشارکت راهبردی جامع بین مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۵ در مسکو به امضا رسید.
معاهده مشارکت راهبردی جامع بین مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در 17 ژانویه 2025 در مسکو به امضا رسید. این معاهده جانشین توافقنامه جامع امضا شده بین دو کشور در سال 2001 شد که در سال 2021 منقضی شده است. معاهده جدید به مدت 20 سال لازم‌الاجرا خواهد بود و شامل 47 ماده و سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه انرژی است.
به گفته کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه، با توجه به گسترش روابط دو کشور از زمان امضای آخرین معاهده، نیاز به یک معاهده جدید بود. در حالی که در دو دهه گذشته جهان تغییرات زیادی کرده اما تحولات اخیر در خاورمیانه، جنگ در اوکراین و تحولات سیاسی در ایالات متحده این معاهده را بیش از پیش معتبرتر کرده است. برای روسیه، جنگ علیه اوکراین این کشور را در برابر اقدامات غرب اعم از نظامی و غیره آسیب‌پذیر کرده است. استفاده از پهپادهای شاهد، و مشارکت سربازان کره شمالی در ساختار ارتش روسیه نشان می‌دهد که جنگ تا چه اندازه به روسیه آسیب وارد کرده است.
نفوذ روسیه در خاورمیانه نیز به دلیل سرنگونی حکومت بشار اسد در سوریه کاهش یافته است. روسیه بخش قابل توجهی از دارایی‌های نظامی خود را در سوریه مستقر کرده بود. علاوه بر این، تحریم‌های غرب علیه اقتصاد روسیه مشکلات قابل توجهی ایجاد کرده است. نقش ایالات متحده در دولت بایدن و مسیر نامشخص روابط روسیه و ایالات متحده، با وجود انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور، ایجاب می‌کند تا روسیه فضای بیشتری برای مانور خود ایجاد کند. از نظر ایران، بازگشت ترامپ خبر بدی است.
آخرین باری که او در قدرت بود، از سیاست «فشار حداکثری» علیه تهران استفاده کرد که به معنای اعمال تحریم‌های اقتصادی سخت و خروج یکجانبه از برجام بود. پیش‌بینی می‌شود که ترامپ ممکن است موضع تندتری در قبال ایران اتخاذ کند. دستاوردهای اخیر اسرائیل در برابر حماس و حزب‌الله، همراه با بازگشت ترامپ به قدرت، مسیری چالش‌برانگیز را در مقابل سیاست‌گذاران ایرانی قرار می‌دهد. فروپاشی حکومت اسد در سوریه بیشتر سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای ایران را تضعیف یا با ضرر روبه‌رو کرده است. با تضعیف موقعیت ایران در خاورمیانه و چشم‌انداز یک آمریکای غیرقابل پیش‌بینی، تهران مجبور است راهبردهای دیپلماتیک و سیاسی خود را تقویت کند.
امضای معاهده با روسیه، دو کشور را قادر می‌سازد تا بر اساس منافع متقابل و خنثی کردن تهدیدات علیه حاکمیت و منافع استراتژیک یکدیگر حرکت کنند. این بیانیه بر نیاز به «نظم جهانی چندقطبی عادلانه و پایدار مبتنی بر برابری حاکمیتی دولت‌ها» تأکید می‌کند و «تک‌قطبی و هژمونی در امور جهانی» را رد می‌کنند. در جبهه امنیتی، دو کشور بر لزوم مقابله با تهدیدات نظامی و امنیتی، مبادله تجهیزات و آموزش نظامی، برگزاری رزمایش‌های نظامی مشترک و همکاری در جبهه اطلاعاتی تاکید دارند.
در جبهه تجاری و اقتصادی، هدف آنها توسعه زیرساخت پرداخت مدرن مستقل از کشورهای ثالث و تقویت همکاری بین بانکی است. این معاهده همچنین بر ارتقای امنیت انرژی، استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، ساخت تاسیسات انرژی هسته‌ای و همکاری در بخش‌های نفت و گاز تمرکز دارد. علاوه بر این، این معاهده بر لزوم همکاری رسانه‌های هر دو کشور برای مقابله مشترک با اطلاعات نادرست و تبلیغات منفی تأکید می‌کند. تاکید در معاهده بر لزوم احترام به حقوق حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر در زمینه سیاست منطقه‌ای مرتبط است.
سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک، ایران و امارات را بر سر اینکه چه کسی مالکیت قانونی این سرزمین‌ها را دارد، در مناقشه‌ای که به دهه 1970 برمی‌گردد، دچار اختلاف کرده است. به‌‌رغم انتظار ایران از روسیه در این زمینه، نمی‌توان از روند صعودی روابط روسیه و امارات در دوره‌های اخیر و ضرورت تعادل روسیه در روابط خود بین بازیگران مختلف منطقه چشم‌پوشی کرد.
این واقعیت زمانی آشکار می‌شود که به ارقام افزایش‌یافته تجارت دوجانبه نگاه کنیم. محصولات کشاورزی روسیه، طلا، سنگ‌های قیمتی، نفت و فرآورده‌های نفتی به بازارهای امارات راه پیدا کرده‌اند. در سال 2022، صادرات روسیه به امارات 8/07 میلیارد دلار بود که طلا 66 درصد از ارزش کل صادرات را به خود اختصاص داد. در سال 2019، صادرات روسیه به امارات 2/47 میلیارد دلار بود. روابط روسیه با عربستان سعودی بُعد دیگری است که مفاد این معاهده را در محک آزمایش قرار خواهد داد.
