کابیـــنه منهای صدر
پاسخ به ۸ پرسش درباره دولت جدید عراق و ارتباط آن با ایران
پاسخ به 8 پرسش درباره دولت جدید عراق و ارتباط آن با ایران
گروه دیپلماسی: پارلمان عراق که تحت کنترل اکثریت «چارچوب هماهنگی گروه‌های مسلمان شیعه» طرفدار ایران است، روز پنجشنبه عبداللطیف راشد 78ساله از اقلیت کرد را به عنوان رئیس‌جمهوری جدید عراق انتخاب کرد. رئیس‌جمهور جدید نیز فوراً به محمد السودانی سیاستمدار شیعه دستور داد تا به عنوان نخست‌وزیر دولت تشکیل دهد. به این ترتیب بعد از گذشت یک سال بن‌بست بین احزاب اصلی عراق به سمت شکل دادن یک دولت جدید حرکت می‌کند. البته در عراق چندقومیتی، که ائتلاف‌ها و ائتلاف‌های سیاسی دائماً تغییر می‌کنند، هر آن ممکن است اختلافات بین جناح‌های متخاصم دوباره ظاهر شود و تلاش‌های السودانی را در 30روزی که برایش در نظر گرفته شده تا دولت تشکیل دهد، با مشکل مواجه کند. در گذشته نیز به‌طور معمول ضرب‌الاجل‌های قانون اساسی به‌واسطه کشمکش‌های سیاسی طولانی از دست می‌رفت. در این میان مقتدی صدر، روحانی پرنفوذ شیعه که از مخالفان چارچوب هماهنگی شیعیان است اعلام کرد جریان متبوع‌اش در دولت آینده هیچ نقشی برعهده نخواهد گرفت. بنابراین ممکن است روندهای سیاسی در عراق بار دیگر توسط مقتدی صدر با مشکل مواجه شود. او در گذشته نیز نشان داده که در خراب کردن بازی‌های سیاسی قهار است و این قدرت را دارد که ده‌ها هزار نفر از حامیان خود را فقط با یک فرمان یا حتی یک اشاره بسیج کرده و به خیابان‌ها گسیل کند. صدر در تیرماه امسال به 73 قانونگذار وابسته به جریان صدر دستور استعفا داد و پارلمان را در اختیار «چارچوب هماهنگی» رقیب قرار داد که اکنون 138 کرسی از 329 کرسی مجلس را در اختیار دارد. این اتحاد طرفدار ایران شامل بازوی سیاسی شبه‌نظامی سابق حشدالشعبی و همچنین رقیب دیرینه صدر، نخست‌وزیر سابق نوری‌المالکی است. تنش‌ها بین دو اردوگاه شیعه رقیب در مردادماه امسال، زمانی که بیش از 30 حامی مقتدی صدر در درگیری با ارتش در منطقه سبز بغداد که ساختمان‌های دولتی و نمایندگی‌های دیپلماتیک در آن قرار دارد، کشته شدند، اوج گرفت. البته پس از کشته شدن این افراد، مقتدی صدر در بیانیه‌ای عذرخواهی کرد و از حامیان خواست به خانه‌هایشان بازگشته و خود نیز اعلام کرد که سیاست را کنار خواهد گذاشت. اما این کناره‌گیری سیاست به معنای ترک بازیگری در عرصه سیاست نبود. آیا امیدی برای تغییر وجود دارد؟ حالا السودانی کار سختی پیش رو دارد. تشکیل دولت در عراق روندی شبیه به تشکیل دولت در لبنان دارد. او دستور کارهای پیچیده و مشکلات بسیاری نیز پیش روی دولت خود دارد. براساس گزارش سازمان ملل متحد، از هر 10جوان عراقی تقریبا چهار نفر بیکار هستند و یک‌سوم جمعیت 42 میلیونی این کشور نفت‌خیز در فقر زندگی می‌کنند. هر چند درآمدهای نفتی عراق طی سال گذشته افزایش چشم‌گیری داشته و صندوق ذخیره ارزی عراق نیز در وضعیت بسیار خوبی به سر می‌برد، اما درگیری‌های فرقه‌ای و سیاسی داخلی مانع از روی کار آمدن دولتی کارآمد شده تا این دولت بتواند در آرامش دستور کار حکمرانی خود را پیش ببرد. السودانی، نخست‌وزیر منتخب روز پنجشنبه وعده داد که «اصلاحات اقتصادی» را که صنعت، کشاورزی و بخش خصوصی عراق را احیا خواهد کرد، انجام دهد. او همچنین قول داد که فرصت‌های شغلی و مسکن جوانان عراقی را فراهم کند. درحالی‌که عراق به‌هیچ‌وجه کشور فقیری نیست، منافع خصوصی و حزبی برای منحرف کردن منابع از سرمایه‌گذاری حیاتی در توسعه ملی توطئه می‌کنند. سیستم سیاسی و حکومتی عراق نیازهای مردم عراق را نادیده می‌گیرد. فساد فراگیر یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی
دولت عراق است. پارلمان عراق روز پنجشنبه هفته گذشته عبداللطیف رشید را به عنوان رئیس‌جمهور عراق انتخاب کرد. رشید تقریبا بلافاصله بعد از انتخاب به عنوان رئیس‌جمهور، السودانی را به عنوان نخست‌وزیر به مجلس معرفی کرد. به‌این‌ترتیب بن‌بستی که بعد از انتخابات پارلمانی اکتبر سال گذشته در عراق ایجاد شده بود، عملا شکست. 20عضو پارلمان عراق روز سه‌شنبه در رای‌گیری مشارکت نکردند و انتخابات درون‌پارلمانی را تحریم کردند.
01 عبداللطیف رشید کیست؟
رئیس‌جمهور در عراق عمدتا از بین کُردها انتخاب می‌شود و یک مقام تشریفاتی به حساب می‌آید. از زمان سقوط صدام حسین تاکنون یک سازوکار غیررسمی در عراق وجود دارد که می‌گوید نخست‌وزیر باید از بین شیعیان، رئیس پارلمان از بین اهل تسنن و رئیس‌جمهور از بین کردها انتخاب شود. روز پنجشنبه نمایندگان پارلمان عراق در یک رای‌گیری مخفی بین عبداللطیف رشید و برهم صالح، رئیس جمهوری کنونی دست به انتخاب زدند و در نهایت رشید با 162 رای در برابر 99 رای رقیب
پیروز شد.
رشید 78ساله، سیاستمدار کردی عراقی است که بین سال‌های 2003 تا 2010 وزیر منابع آب عراق بوده است. او تحصیلکرده دانشگاه لیورپول انگلیس در رشته مهندسی هیدرولیک و سپس دانشگاه منچستر در دوره دکتری است. او سال 2010 به عنوان مشاور رئیس‌جمهور فعالیت کرده است. عبداللطیف رشید هم مانند برهم صالح، عضو اتحادیه میهنی کردستان PUK است. عبداللطیف رشید باجناق مرحوم جلال طالبانی، اولین رئیس‌جمهور منتخب پس از سرنگونی رژیم بعثی صدام حسین است.
02 حامیان رشید چه کسانی بودند؟
جریانات شیعه مورد حمایت ایران که در سازوکاری تحت عنوان چارچوب هماهنگی دور هم جمع شده‌اند، در انتخاب رشید نقش موثری داشتند. براساس گزارش‌های منتشرشده، عبداللطیف رشید مورد احترام مقتدی‌صدر، روحانی شیعه عراقی هم هست اما نزدیکی او به نوری‌المالکی ویژگی قابل توجه‌تری در رشید است. جنبش صدر از مخالفان نفوذ ایران، در انتخابات سال گذشته پارلمان بیشترین کرسی‌های مجلس عراق را به‌دست آورد، اما در نهایت موفق به تشکیل دولت نشد. شکل‌گیری دولت رشید با فشار ائتلاف «چارچوب هماهنگی»، متشکل از گروه‌های نزدیک به ایران انجام شده و در نتیجه این جریان را باید بزرگترین حامی رشید بدانیم.
03 نسبت رشید با ایران چیست؟
عبدالطیف رشید بعد از پایان نشست رای‌گیری در پارلمان در توئیتر خود نوشت: «به الله قول می‌دهم تروریسم و شبه‌نظامیان را ریشه‌کن کنم». او دو ساعت بعد این توئیت را حذف کرد. برخی تحلیل‌گران معتقدند دلیل حذف این توئیت اشاره غیرمستقیم او به حمایت ایران از برخی گروه‌های شبه‌نظامی در عراق بوده است.
نزدیکی رشید به چارچوب هماهنگی می‌تواند به منزله نزدیکی او به تهران قلمداد شود. از طرفی رشید بلافاصله بعد از انتخاب به عنوان رئیس‌جمهوری، محمدشیاع‌السودانی را به عنوان نخست‌وزیر به مجلس معرفی کرده است.
04 محمدشیاع‌السودانی کیست؟
نخست‌وزیر نقش کلیدی در تشکیل کابینه و فعالیت اجرایی دولت در عراق برعهده دارد، اما مهمترین چالش پیش‌روی نخست‌وزیر احتمالی جدید، حل‌وفصل درگیری بین جریان‌های شیعه رقیب در عراق است. میلیون‌ها حامی مقتدی‌صدر در عراق با نخست‌وزیری السودانی مخالف‌اند.
السودانی 52ساله سه دوره نماینده پارلمان عراق بوده است. او به عنوان وزیر حقوق بشر و پیش از آن به عنوان وزیر کار در دولت پیاپی عراق خدمت کرده است. السودانی قبل از پیوستن به دولت فدرال، به عنوان شهردار و فرماندار هم فعالیت کرده و حالا از سوی چارچوب هماهنگی و عبداللطیف رشید رئیس‌جمهور جدید عراق به عنوان کاندیدای نخست‌وزیری به مجلس معرفی شده است. به گفته تحلیل‌گران تفاوت السودانی با سایر نخست‌وزیران عراق این است که او سال‌ها سابقه حضور در دولت را دارد؛ برخلاف سایر نخست‌وزیران که عموما تجربه کار دولتی نداشته‌اند.
السودانی متولد ۱۹۷۰ میلادی در استان میسان (استانی در شرق عراق و هم‌مرز با ایران) است. او دارای مدرک کارشناسی علوم کشاورزی از دانشگاه بغداد است. برخی تحلیل‌گران عراقی معتقدند همین که او سابقه فساد ندارد خبر خوبی است. فرانس24 به نقل از یک تحلیل‌گر عراقی نوشته این واقعیت که او عضو یک جریان سیاسی است مانع از شکل‌گیری اصلاحات گسترده در سیاست عراق خواهد شد. از طرف دیگر، انتخاب او به عنوان نخست‌وزیر به معنای آغاز مجدد درگیری بین صدری‌ها و چارچوب هماهنگی است.
05 حامیان السودانی چه کسانی بودند؟
جریان مقتدی‌صدر مخالف جدی نخست‌وزیری السودانی است. اوائل مرداد، چارچوب هماهنگی، محمدشیاع‌السودانی را برای پست نخست‌وزیری عراق معرفی کرد. پس از نامزدی السودانی، طرفداران جنبش صدر ١٠ مرداد به منطقه سبز بغداد هجوم بردند و در ساختمان مجلس تحصن کردند. مجلس هم فعالیت‌های خود را به حالت تعلیق درآورد. با این وجود عبدالطیف رشید بلافاصله پس از گزینش به عنوان رئیس‌جمهور به خواست جریان‌های مورد حمایت ایران در «چارچوب هماهنگی» تن داد و محمدشیاع‌السودانی را به عنوان نخست‌وزیر معرفی کرد.
06 نسبت السودانی با ایران چیست؟
محمدشیاع‌السودانی از اعضای سابق حزب الدعوه و از نزدیک‌ترین همکاران نخست‌وزیر سابق نوری‌المالکی است. اگرچه او از حزب الدعوه جدا شده و خودش حزب الفراتین را در سال 2021 تاسیس کرده، اما همچنان به نوری‌المالکی نزدیک است. نوری‌المالکی یکی از شخصیت‌های مورد وثوق ایران در عراق است. خبرگزاری فارس نزدیک به سپاه پاسداران در توصیف السودانی نوشته: «بسیاری از مردم عراق، محمدشیاع‌السودانی را فردی ساده‌زیست از مردم جنوب عراق دانسته و وی را فرزند وطن معرفی می‌کنند.» هرچند که نزدیکی به ایران ظاهرا مایه افتخار السودانی نیست. او سال 98 در گفت‌وگو با خبرگزاری العربی عراق گفته برخلاف شایعات، از حمایت ایران برخوردار نیست.
07 مقتدی صدر چه خواهد کرد؟
صدر سیستم سهمیه‌بندی فرقه‌ای به سبک لبنانی را برای تشکیل دولت عراق قبول ندارد. این سیستم از زمان انتخابات سراسری سال 2005 در عراق مورد استفاده قرار گرفته است. صدر معتقد است که این سیستم به یک‌سوم نمایندگان، که نمایندگان احزاب سیاسی فاقد مشروعیت مردمی هستند، اجازه می‌دهد تا از تشکیل دولت جدید جلوگیری کنند. مخالفت صدر در این خصوص آنقدر شدید شد که حامیان او حتی نام و نشانی رهبران شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران را منتشر کردند و اشاره کردند که آنها به‌زودی هدف قرار خواهند گرفت.
چارچوب هماهنگی می‌گوید که صدر این بار خیلی زیاده‌روی کرده است. در آن زمان اینطور به نظر می‌رسید که سیاست مهار صدر شکست خورده، زیرا او خود را پادشاهی می‌دانست که می‌توانست از هر چیزی فرار کند. چارچوب هماهنگی هشدار شدیدی صادر کرد و گفت که آنها «مدت طولانی با او صبوری کرده‌اند اما دیگر سیاست صبر به پایان رسیده و آنها در روزهای بعد رویکرد متفاوتی را با صدر در پیش خواهند گرفت.»
08 چه خواهد شد؟
به‌هرترتیب مقتدی صدر اگرچه اعلام کرده از سیاست کناره‌گیری کرده است، اما از آن موضع اصولی خود در نپذیرفتن شروط چارچوب هماهنگی، کوتاه نیامده است. اگرچه تا قبل از دیروز برخی از تحلیل‌گران عراقی معتقد بودند که صدر با نخست‌وزیری السودانی موافقت خواهد کرد، اما روز گذشته حامیان مقتدی صدر امتناع خود از پیوستن به دولت جدید عراق را زمانی اعلام کردند که تنها دو روز از انتخاب عبداللطیف رشید به ریاست‌جمهوری این کشور توسط پارلمان می‌گذرد. محمدصالح عراقی، یکی از متحدان نزدیک صدر در بیانیه‌ای در حساب توئیتر خود گفت: «ما به صورت روشن و قاطع همه متحدان‌مان را از شرکت در تشکیل این دولت منع می‌کنیم.»
محمدصالح عراقی در بیانیه روز شنبه خود، دولت آینده عراق را آشکارا تابع نظامیان خواند که «قادر به ارضای خواست مردم عراق نیست.» او می‌گوید حامیان مقتدی‌صدر از شرکت در تشکیل هر دولتی که توسط السودانی یا هر نامزدی از میان چهره‌های سیاسی سابق یا وابسته به مفسدان باشد، امتناع می‌کنند. وی می‌افزاید: «هر کسی که به وزارت‌خانه‌های آنها بپیوندد، نه‌تنها از ما نیست، بلکه ما با او مقابله می‌کنیم.»
سیاستمدار غیرقابل پیش‌بینی
بیوگرافی سیاسی صدر پیچیده و پر از تناقض است. او از قیام‌ها حمایت می‌کند و سپس به مخالفت می‌پردازد. او وارد ائتلاف‌های سیاسی متناقضی می‌شود اما هرگز محبوبیت خود را در میان شیعیان فقیر از دست نمی‌دهد. صدر در طول دوران سیاسی خود بارها اتحادهای سیاسی‌اش را تغییر داده است. در سال 2003، او ارتش مهدی را تأسیس کرد که بین سال‌های 2006 تا 2008 با ایران همکاری می‌کرد و به نیروهای آمریکایی در عراق حمله می‌کرد. در سال 2006، صدر به رقیب فعلی خود، نوری‌المالکی کمک کرد تا نخست‌وزیر شود اما در سال 2008، مالکی در نبرد بصره در مقابل نیروهای صدر صف‌آرایی کرد. پس از آن، صدر با میانجی‌گری ایران اسلحه خود را زمین گذاشت، ارتش مهدی را منحل کرد و عازم ایران شد. با این حال، صدر به مالکی کمک کرد تا برای دومین بار ریاست‌جمهوری خود را کسب کند، اما در سال 2014 تلاش کرد تا از پیروزی مجدد مالکی جلوگیری کند. پس از قیام اکتبر 2019 علیه فساد گسترده، صدر با شبه‌نظامیان شیعه همکاری کرد تا عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر را وادار به استعفا کند. در تظاهرات گسترده، صدر اعلام کرد که از خواسته‌های مردم حمایت می‌کند. هواداران او برای پیوستن به تظاهرکنندگان، برپایی چادر در مرکز بغداد و تامین مواد غذایی و تجهیزات پزشکی معترضان اقدام کردند. پس از سال‌ها پیروی از خط مشی شیعی و همکاری با ایران، صدر شروع به ایجاد این تصور کرد که از نفوذ تهران مستقل است و تلاش می‌کند تا نقش سیاسی نمایندگان ایران را
از بین ببرد. صدر حتی برای اینکه نشان دهد که سیاستی مستقل از ایران دارد، به عربستان و امارات نیز سفر کرد. سفر صدر به عربستان سعودی و امارات متحده عربی در سال 2017، شبهاتی را در ایران برانگیخت، هرچند که به دلیل جدی نگرفتن او توسط حاکمان این دو کشور عربی، این شبهات به زودی از بین رفت. پس از ترور سردار سلیمانی، صدر انتظار داشت که ایران از او حمایت کند تا قدرتی در عراق به‌دست آورد اما در این خصوص ناامید شد. ایران به حدودی به روحیات و تغییرات عملکردی و شخصیتی صدر اعتماد ندارد. صدر نیز معتقد است که ایران کاری را که می‌گوید انجام نمی‌دهد.
به نظر می‌رسد که سیاست ایران تحمل انتقادات صدر است، زیرا او را تهدیدی برای نفوذ خود در عراق نمی‌بیند. وجود صدر در عرصه سیاسی عراق، فوایدی برای ایران دارد. صدر می‌تواند از پیوستن شیعیان عراق به احزاب سیاسی سکولار ممانعت کند. ایران حتی ترجیح می‌دهد که شیعیان عراقی سرخورده از چارچوب هماهنگی، به جنبش صدری بپیوندند تا اینکه به گروه‌های سکولار و ملی‌‌گرا بپیوندند. چراکه بر اولی نفوذ دارد اما هیج نفوذی در گروه‌های دوم ندارد. ایران خوب به یاد دارد که چگونه محمدباقر صدر، روحانی شیعه، حزب الدعوه اسلامی را تأسیس کرد و شیعیان جوان را از حزب کمونیست عراق که تهدیدی برای به حاشیه راندن تشکیلات روحانیون مستقر در نجف بود، دور کرد.
