دلایل اردوغان برای آشتی با اسد

سیزده سال از سخنرانی معروف رجب‌طیب اردوغان که وعده حضور بر سر مزار صلاح‌الدین ایوبی، ایستگاه راه‌آهن حجاز و اقامه نماز در مسجد اموی در کنار معارضین سوری را می‌داد، گذشت. نظام مستقر در سوریه با وجود آسیب‌های فراوان به زیرساخت‌ها و کشته و آواره‌شدن شمار زیادی از مردم این کشور، با قدرت پابرجاست، اما ترکیه با مسئله مهم آوارگان سوری روبه‌روست.

طبق برخی آمار، نزدیک به سه میلیون سوری در ترکیه زندگی می‌کنند که این مسئله بر بازار کار، توزیع امکانات و زیست اجتماعی-فرهنگی مردم این کشور تاثیرات جدی گذاشته است. ذکر این نکته که ترکیه با نزدیک به ۴ میلیون نفر، بیشترین تعداد پناهجو و پناهنده در جهان را دارد و سوریه با نزدیک به ۷ میلیون نفر، بیشترین تعداد مهاجر را در کشورهای جهان دارد، می‌تواند به درک اهمیت موضوع مهاجران سوری در ترکیه کمک کند.

در هفته‌های گذشته اتهام سوءاستفاده جنسی از یک کودک توسط مرد سوری‌تبار در شهر قیصریه ترکیه، به شورش‌هایی در این شهر منجر شد که دامنه آن افکار عمومی ترکیه را تحت تاثیر قرار داد و باعث فشار به دولتمردان ترکیه جهت چاره‌جویی بازگشت آوارگان سوری شد. دقیقاً بعد از همین اتفاقات اجتماعی بود که اردوغان پس از ۱۳سال قطع رابطه، در اظهاراتی از بشار اسد برای سفر به ترکیه دعوت کرد.

بر همین اساس، هاکان فیدان، وزیر امورخارجه ترکیه نیز که پیشینه امنیتی و سابقه ریاست سرویس اطلاعاتی را بر عهده دارد، در نشست خبری مشترک با وزیر امور خارجه عربستان تلویحاً از ایران و روسیه خواست تا با ایفای نقشی سازنده، سوریه را راضی به ازسرگیری مناسبات با ترکیه کنند. حزب حاکم عدالت و توسعه به رهبری رجب‌طیب اردوغان در انتخابات فروردین گذشته برای نخستین بار بعد از ۲۰۰۱ نتوانست اکثریت آراء را به دست آورد و در شهرهای بزرگ و حتی شهرهایی که پایگاه سنتی این حزب محسوب می‌شدند، قدرت را به رقبای لائیک که موضع مشخص آشتی با دولت سوریه و بازگشت آوارگان سوری دارند، واگذار کرد.

مقامات سوری و شخص بشار اسد اعلام کرده‌اند هر گونه عادی‌سازی روابط با ترکیه تنها پس از موافقت آن کشور با خروج هزاران نیرو از مناطق تحت کنترل شورشیان ممکن خواهد بود، پیش‌شرطی که آنکارا در گذشته با اشاره به نگرانی‌های امنیتی در مورد شبه‌نظامیان کُرد سوری، آن را رد می‌کرد. حضور معارضان کُرد تحت حمایت آمریکا در مناطق نزدیک به مرزهای ترکیه بر نگرانی‌های امنیتی افزوده است، زیرا این کشور گروه کُردی یگان‌های مدافع خلق را هم‌پیمان و شاخه سوری پ‌ک‌ک می‌داند.

جمع‌بندی این اتفاقات نشان می‌دهد اردوغان برای یک معامله بزرگ سیاسی – اقتصادی با بشار اسد آماده می‌شود. یعنی بازگشت مهاجران سوری در قبال کمک به اعمال حاکمیت دولت مستقر سوریه در مرزهای شمال‌شرقی و احتمالاً صلح معارضان با دولت و سرمایه‌گذاری ترکیه برای بازسازی اقتصادی سوریه پس از جنگ.

طبیعی است که در این فرایند ایران و روسیه به‌عنوان دو کشور مؤثر می‌توانند نقش مهمی داشته باشند و بدون جلب نظر این دو کشور، امکان چنین توافقی میسر نیست. البته روسیه که با تحریم همه‌جانبه غرب پس از جنگ اوکراین روبه‌روست، ترکیه را به‌عنوان مفری برای دور زدن تحریم‌ها می‌بیند و احتمالاً با دریافت امتیازاتی در این مصالحه پادرمیانی خواهد داشت.