انتخابی میان صلح و رویا

حزب حاکم «رویای گرجی» توانست اکثریت آرا را در انتخابات پارلمانی گرجستان از آنِ خود کند. نیروهای اپوزیسیون در این کشور که نگران بودند در پی پیروزی حزب حاکم، روند فاصله گرفتن تفلیس از غرب بیشتر شود، معتقدند روند انتخابات عادلانه نبوده و از پذیرش نتیجه سر باز می‌زنند. کمیسیون انتخابات گرجستان، صبح روز یکشنبه ۲۷ اکتبر اعلام کرد که ۵۸ درصد از واجدان شرایط در انتخابات پارلمانی شرکت کردند و حزب رویای گرجی، حزبی که از سال ۲۰۱۲ قدرت را در گرجستان در اختیار دارد موفق شد با کسب 54/08 درصد آرا، اکثریت کرسی‌های پارلمان را در اختیار بگیرد.

این موفقیت، حزب رویای گرجی را قادر می‌سازد تا به نخست‌وزیری ایراکلی کوباخیدزه دولتی جدید تشکیل دهد و سیاست‌هایی را که به باور بسیاری در غرب، برای حفظ فاصله با غرب طراحی شده‌اند، پیگیری کند. نتایج اعلامی، برای اپوزیسیون گرجستان بسیار ناامیدکننده بود. ۴ حزب از ائتلاف اپوزیسیون مجموعاً 37/58 درصد آرا را کسب کردند و به پارلمان راه یافتند و نتوانستند به هدف تشکیل دولت ائتلافی طرفدار نزدیک‌تر شدن به غرب دست پیدا کنند.

هراس اپوزیسیون از این است که حزب رویای گرجی، تمام امیدها به عضویت گرجستان در اتحادیه اروپا را بر باد دهد. بروکسل یکی از موانع اصلی پیوستن گرجستان به اتحادیه اروپا را تصویب «قانون عوامل خارجی» برشمرده بود. بر اساس این نتیجه، ۸۹ کرسی پارلمان به نمایندگان حزب رویای گرجی اختصاص می‌یابد و ۶۱ کرسی باقی‌مانده در میان نمایندگان اپوزیسیون تقسیم خواهد شد.‌

اپوزیسیون و ادعای تقلب

احزاب اپوزیسیون دولت گرجستان مدعی هستند که دولت با سوءاستفاده از منابع دولتی و با بهره‌گیری از خشونت، انتخابات را به انتخاباتی ناسالم بدل کرده است. ناظران اروپایی انتخابات گرجستان نیز ادعاهای اپوزیسیون را تأیید می‌کنند. در کنفرانسی خبری که روز یکشنبه در تفلیس برگزار شد، ناظران بین‌المللی از جمله پاسکال الیزار، هماهنگ‌کننده ویژه سازمان امنیت و همکاری اروپا، نگرانی‌های جدی خود را درباره روند برگزاری انتخابات در گرجستان ابراز داشتند.

به گفته الیزار، مواردی همچون خرید آرا، نابرابری در منابع مالی احزاب، فضای پرتنش تبلیغاتی و تغییرات قانونی اخیر، بر روند دموکراتیک انتخابات سایه انداخته است. آنتونیو لوپز-ایستوریز وایت، رئیس هیئت پارلمانی اروپا نیز با اشاره به رویکرد ضدغربی حزب حاکم و ترویج تبلیغات دروغین، بر نقض اصول دموکراتیک در این انتخابات تاکید کرد. احزاب مخالف خواهان ابطال نتایج این انتخابات هستند. تینا بوکوچاوا، یکی از رهبران ائتلاف مخالفان، با رد نتایج انتخابات، آن را «دزدیده شده» خواند. نیکا گوارامیا، رهبر ائتلاف برای تغییر نیز با تاکید بر اینکه قدرت به طور غیرقانونی به دست آمده، خواستار پذیرش پیروزی مخالفان از سوی حزب حاکم شد.

هر ۴ حزب اپوزیسیون که به پارلمان راه یافته‌اند،  اعلام کردند که نتایج را به رسمیت نمی‌شناسند و از این میان ۲ حزب هم تأکید داشتند که نمایندگان خود را به پارلمان نخواهند فرستاد. 

اپوزیسیون گرجستان در نمایشی نادر، شامگاه یکشنبه در کاخ ریاست‌جمهوری گرد هم جمع شدند. سالومه زورابیشویلی، رئیس‌جمهور گرجستان که از سیاستمداران طرفدار نزدیکی به غرب محسوب می‌شود طی یک سخنرانی در این جمع گفت: «من نتایج این انتخابات را به رسمیت نمی‌شناسم. به رسمیت شناختن این انتخابات معادل مشروعیت بخشیدن به تسلط روسیه بر گرجستان است. ما به خاطر نسل‌های آینده هم که شده نمی‌توانیم آینده اروپایی خود را این گونه تسلیم کنیم.»

زورابیشویلی در ادامه ضمن «نامشروع» خواندن دولت، این انتخابات را یک انتخابات کاملاً جعلی توصیف کرد و افزود: «ما نه‌تنها شاهد، بلکه قربانی چیزی بودیم که تنها می‌توان آن را عملیات ویژه روسیه خواند؛ شکلی جدید از جنگ ترکیبی که علیه مردم و کشور ما به راه افتاده است.» روز دوشنبه یعنی یک روز بعد از این سخنرانی رئیس‌جمهور گرجستان، ده‌ها هزار تن در تفلیس، پایتخت این کشور، به خیابان‌ها آمدند و حزب حاکم را به «تقلب» در انتخابات و تقلید از «تاکتیک‌های روسی» متهم کردند.

زورابیشویلی در تظاهرات روز دوشنبه خطاب به معترضان گفت: «شما در انتخابات شکست نخوردید، بلکه رای شما را دزدیدند و سعی کردند تا آینده شما را هم سرقت کنند.» او افزود: «هیچ کسی چنین حقی ندارد و شما هم به هیچ‌کس چنین اجازه‌ای نمی‌دهید.» زورابیشویلی ضمن تاکید بر تعهد خود برای هموار کردن مسیر برای پیوستن گرجستان به اتحادیه اروپا گفت: «ما هیچ گزینه دیگری نداریم و چیزی جز این نمی‌خواهیم که این کشور را برای نسل‌های بعد بگذاریم.» هرچند به نظر نمی‌رسد با توجه به شواهد و وضعیت حاکم در گرجستان معترضان بتوانند به خواسته‌های خود دست پیدا کنند اما این روند گرجستان را به سوی نوعی بی‌ثباتی سیاسی سوق خواهد داد.

حساس‌ترین انتخابات بعد از استقلال؟

بسیاری از تحلیلگران باور داشتند که انتخابات اخیر در گرجستان انتخاباتی حیاتی برای این کشور است و  می‌تواند تأثیری بدون بازگشت بر آینده این کشور داشته باشد. حتی برخی آن را «مهم‌ترین انتخابات از زمان استقلال گرجستان از اتحاد جماهیر شوروی» توصیف می‌کردند.

در سال‌های اخیر حزب رویای گرجی تلاش کرده تا خود را به عنوان «حزب صلح» معرفی کند و این باور عمومی را در گرجستان جا بیاندازد که به قدرت رسیدن احزاب اپوزیسیون به معنای گرفتار شدن به سرنوشت اوکراین و درگیر شدن در جنگی خونین با روسیه خواهد بود. این حزب از سال ۲۰۱۲، کنترل پارلمان و دولت را در اختیار دارد.

در مقابل، کوشش سیاستمداران لیبرال و احزاب اپوزیسیون بر آن بود که به رأی‌دهندگان بگویند انتخابات اخیر  بزنگاهی تاریخی برای گرجستان است و می‌تواند سرنوشت اختلاف‌نظر تاریخی میان احزاب اصلی در گرجستان پیرامون نزدیک شدن به غرب یا تقویت روابط با مسکو را مشخص کند.

ایوان نچبرنکو، خبرنگار روزنامه نیویورک‌تایمز در تفلیس نوشته است: «نتیجه این انتخابات و بحرانی که به وجود آمد، گرجستان را از غرب دورتر خواهد کرد.» علاوه بر مسئله رابطه گرجستان با غرب و روسیه، تقابل میان ایده‌هایی برای دموکراتیک شدن حکومت در این کشور یا گذار به سوی حکومتی اقتدارگرا از جمله موضوعاتی بود که بر این انتخابات سایه افکنده بود.

حزب رویای گرجی وعده داده بود که اگر بتواند اکثریت مطلق کرسی‌های پارلمان را از آنِ خود کند (۱۱۳ کرسی از ۱۵۰ کرسی)، احزاب اپوزیسیون را ممنوعه اعلام خواهد کرد. کارشناسان این وعده را نوعی حرکت به سوی ایجاد سیستم تک‌حزبی در گرجستان توصیف می‌کردند. این منشور که توسط سالومه زورابیشویلی، رئیس‌جمهور طرفدار غرب، پیشنهاد شده بود، از احزاب مخالف می‌خواست تا از هرگونه ائتلاف با حزب حاکم خودداری کنند.

براساس این منشور، در صورت پیروزی مخالفان در انتخابات، زورابیشویلی دولتی متشکل از متخصصان بی‌طرف و کارآمد (تکنوکرات‌ها) تشکیل خواهد داد. هدف از تشکیل این دولت، احیای روابط با غرب، لغو قوانین محدودکننده‌ی آزادی‌های مدنی که توسط حزب حاکم تصویب شده و بازگرداندن کشور به مسیر دموکراسی اعلام شده بود. یکی از موضوعات چالش‌برانگیز میان احزاب گرجستان در طی یک سال گذشته موضوع قانون «عوامل خارجی» بود که به تنش میان رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر و همچنین اعتراضات خیابانی منجر شد.

قانون «عوامل خارجی» چیست؟

براساس قانون «عوامل خارجی»، رسانه‌ها و سازمان‌های غیردولتی که بیش از ۲۰ درصد بودجه خود را از خارج دریافت می‌کنند، باید به عنوان «سازمان‌هایی که به نفع یک قدرت خارجی عمل می‌کنند» ثبت شوند و خود را تحت بازرسی‌های سخت‌گیرانه قرار دهند یا با جریمه‌ مواجه شوند. تصویب این قانون در پی هفته‌ها اعتراضات شدید و گسترده در گرجستان که با درگیری بین معترضان و مقامات پلیس و همچنین دستگیری همراه بود صورت گرفت؛ اعتراضاتی که در آن ده‌ها هزار نفر به خیابان‌ها آمدند و خشم و نارضایتی خود را از این لایحه ابراز داشته بودند.

پس از تصویب قانون «عوامل خارجی» سالومه زورابیشویلی، رئیس‌جمهور گرجستان این قانون را وتو کرد اما در ماه مه امسال، نمایندگان پارلمان گرجستان در مصوبه‌ای، وتوی رئیس‌جمهور این کشور در مورد لایحه بحث‌برانگیز «شفافیت در مورد نفوذ خارجی» که اغلب «قانون عوامل خارجی» نامیده می‌شود را بی‌اثر کردند.

دولت گرجستان استدلال می‌کند که شفافیت جریان پول را برای حمایت از سازمان‌های غیردولتی و محافظت از گرجستان در برابر مداخلات خارجی تضمین خواهد کرد اما مخالفان می‌گویند این قانون مشابه قانونی در روسیه است که هدف آن تحت فشار قرار دادن منتقدان است. پیش از تصویب این قانون، مقامات اتحادیه اروپا هشدار داده بودند که این لایحه می‌تواند پیشرفت بیشتر در این اتحادیه را به خطر بیاندازد.

دقیقاً پس از این ماجراها بود که زورابیشویلی با علم به اینکه دیگر اختیاری برای جلوگیری از تصویب و اجرای این قانون ندارد منشور جدیدی ارائه کرد و از احزاب اپوزیسیون خواست تا در انتخابات پیش رو ذیل این منشور ائتلاف کنند و به صورت متحد در انتخابات حضور بیابند تا آینده اروپایی گرجستان از دست نرود. با این حال مجموعه‌ای از عوامل سبب شد تا اپوزیسیون دولت گرجستان در دستیابی به این هدف شکست بخورند.

دوربرگردان «رویای گرجی»

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث شده بود اپوزیسیون در گرجستان به رهبری رئیس‌جمهور این کشور، کارزار انتخاباتی خود را حول محور رفع موانع پیوستن به اتحادیه اروپا بنا کنند، توجه بسیار زیاد مردم گرجستان به این مسئله است. پیوستن به اتحادیه اروپا به‌عنوان یک هدف ملی در قانون اساسی گرجستان ذکر شده است. به نوشته روزنامه واشنگتن‌پست، نظرسنجی‌ها نیز نشان می‌دهد بیش از ۸۰ درصد از مردم این کشور از ایده پیوستن به اتحادیه اروپا حمایت می‌کنند.

گرجستان در دسامبر ۲۰۲۳ عنوان نامزدی عضویت از اتحادیه اروپا دریافت کرده است اما در سال ۲۰۲۴ زمانی که قانون «عوامل خارجی» به تصویب رسید، اتحادیه اروپا روند عضویت گرجستان در این اتحادیه را فریز کرد و از آن زمان پرونده گرجستان پیشرفتی در این زمینه نداشته است. هرچند مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا توسط همین حزب «رویای گرجی» هموار شده بود اما این حزب طی سال‌های اخیر به‌ویژه یک سال گذشته مسیری متفاوت با گذشته خود را اتخاذ کرده و سعی می‌کند فاصله خود را با اروپا حفظ کند. 

بی‌بی‌سی می‌نویسد:‌«این حزب از یک حزب چپ میانه که به همکاری نزدیک‌تر با اروپا متعهد بود، به یک حزب محافظه‌کار و بدگمان به اروپا تبدیل شده که ارتباطات خود را با روسیه تقویت کرده و به‌طور فزاینده‌ای علیه ارزش‌های غربی موضع‌گیری می‌کند.» نینو ساماخارادزه، پژوهشگر سیاست در موسسه «سیاست گرجی» در این خصوص می‌گوید: «تصویب قانون عوامل خارجی اقدامی بود که حزب رویای گرجی برای تحریک احساسات ملی و پوشاندن ضعف خود در حوزه اقتصادی استفاده کرد.»

به‌رغم اختلافاتی که میان حزب رویای گرجی و اپوزیسیون در زمینه پیوستن به اتحادیه اروپا وجود دارد، رویای گرجی همچنان تأکید دارد که پیوستن به اتحادیه اروپا را در دستور کار دارد. یکی از شعارهای این حزب در انتخابات اخیر «آری به اتحادیه اروپا اما با عزت» بود. این حزب وعده داده است که تا سال ۲۰۳۰ گرجستان عضوی از اتحادیه اروپا خواهد شد. اپوزیسیون، حزب حاکم را متهم می‌کند که شعارهایش دروغ است و سیاست‌های اتخاذشده از سوی دولت، گرجستان را از اتحادیه اروپا دور و دورتر خواهد کرد.

گرجستان و مسئله روسیه

گرجستان از مدت‌ها پیش هدف حملات ترکیبی روسیه بوده است. مسکو با استفاده از ترکیبی از ابزارهای قدرت نرم، از جمله تبلیغات گسترده، انتشار اطلاعات نادرست و نفوذ در رسانه‌ها، به همراه تهدیدات نظامی و اعمال تحریم‌های اقتصادی، تلاش کرده است تا بر این کشور کوچک قفقازی تأثیر بگذارد. اشغال نظامی مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی در سال ۲۰۰۸ و همچنین خطر سرایت جنگ اوکراین به گرجستان، این کشور را در معرض تهدیدات جدی قرار داده است.

حزب رویای گرجی هم با بهره‌گیری از همین جنگ تلاش کرد تا در انتخابات پیروز شود. یکی از بخش‌های اصلی کمپین انتخاباتی حزب رویای گرجی، نمایش تصاویر شهرهای ویران‌شده اوکراین و تأکید بر شعار «نه به جنگ» بود. آن‌ها همچنین انتخاب حزب رویای گرجی را «انتخاب صلح» توصیف می‌کردند و می‌کوشیدند تا پیروزی اپوزیسیون را معادل شروع جنگ با روسیه تصویر کنند.

کرملین در روزهای اخیر اثرگذاری بر انتخابات گرجستان را تکذیب کرده است. دمیتری پسکوف روز یکشنبه در این خصوص گفت: «ما نه تلاشی در این زمینه داریم و نه در موقعیتی هستیم که بخواهیم بر انتخابات گرجستان یا مولداوی اثر بگذاریم. ما نه اثری بر انتخابات گرجستان داشتیم و نه دخالتی در این زمینه انجام دادیم.» یکی از مهم‌ترین موضوعات در روابط گرجستان و روسیه موضوع حمله نظامی روسیه به گرجستان در سال ۲۰۰۸ و اشغال بخش‌هایی از گرجستان است.

جنگ مرگبار روسیه و گرجستان در منطقه اوستیای جنوبی روی داد؛ جایی که میان جدایی‌طلبان طرفدار روسیه و دولت مرکزی گرجستان درگیری‌هایی روی داده بود. این جنگ در ۸ اوت سال ۲۰۰۸ میلادی آغاز شد و پنج روز ادامه یافت. ریشه و دلایل این جنگ بخشی به تحولات دوره اتحاد جماهیر شوروی و بخشی به سیاست‌های غرب بازمی‌گردد.

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در دهه ۹۰ میلادی گرجستان اعلام استقلال کرد و در پی آن اوستیای جنوبی نیز پس از درگیری‌هایی خونین با دولت مرکزی این کشور، جدایی و استقلال از گرجستان را اعلام کرد. این اعتقاد وجود دارد که برخی از چهره‌های قدرتمند در داخل ارتش روسیه که از فروپاشی شوروی ناخشنود بودند، اوستیای جنوبی را با هدف تضعیف گرجستان و انتقام از جدایی این کشور از شوروی، تشویق به استقلال کرده‌ بودند.

پس از اعلام استقلال، این منطقه برای سه سال دچار درگیری‌های خونین شد تا اینکه در نهایت روسیه، اوستیای جنوبی و گرجستان توافق آتش‌بسی را در سال ۱۹۹۲ میلادی امضا کردند و با این کار آرامشی نسبی بر منطقه حاکم شد. این وضعیت تا انتخابات سال ۲۰۰۴ میلادی ادامه داشت یعنی زمانی که میخائیل ساکاشویلی که خواستار بازگشت دوباره اوستیای جنوبی به سرزمین اصلی گرجستان بود، به ریاست‌جمهوری رسید.

با وجود اصرار رئیس‌جمهور، این ایده دو سال بعد با برگزاری همه‌پرسی در اوستیای جنوبی رد شد. گرجستان که از روابط روسیه و اوستیای جنوبی ناراحت بود خواستار عضویت در ناتو همچنین اتحادیه اروپا شد؛ درخواستی که مسکو به‌شدت با آن مخالفت کرد. این اتفاقات باعث افزایش تنش‌ها میان دو کشور در سال ۲۰۰۸ میلادی شد و هر دو کشور دیگری را به آماده‌سازی ارتش برای درگیری متهم کردند.

در آگوست ۲۰۰۸ میلادی جنگ میان جدایی‌طلبان و نیروهای دولت مرکزی گرجستان آغاز شد که اوج آن در نیمه شب ۷ آگوست بود؛ زمانی که دولت مرکزی گرجستان با حملات همزمان هوایی و زمینی، تسخینوالی شهر اصلی اوستیای جنوبی را هدف گرفت. در واکنش به این حملات، تانک‌های روسیه به بهانه حمایت از شهروندان روس، وارد اوستیای جنوبی شدند؛ بسیاری از ساکنان اوستیای جنوبی گذرنامه روسی داشتند. روس‌ها در مدت کوتاهی کنترل این منطقه را در دست گرفتند و ارتش گرجستان را از اوستیای جنوبی بیرون راندند. آنها حتی به حومه شهر تفلیس پایتخت گرجستان نیز حمله کردند. روابط میان گرجستان و روسیه از آن زمان نوسان‌های زیادی را تجربه کرده است.

نقش ایوانیشویلی

نام بیدزینا ایوانیشویلی، ثروتمندترین مرد گرجستان که از او به عنوان قدرتمندترین فرد این کشور نیز یاد می‌شود در ماه‌های اخیر و در طول انتخابات بیش از پیش در رسانه‌ها مطرح شد.

این تاجر بزرگ گرجستان یک دهه پیش به مدت یک سال به طور رسمی زمام امور را در مقام نخست‌وزیر در کشورش به دست داشت. هرچند بیدزینا ایوانیشویلی، ۶۸ ساله پس از آن دیگر در مقام رسمی نبود اما از او به عنوان مرد تاثیرگذار در عرصه سیاست گرجستان طی یک دهه گذشته یاد می‌شود.  یورونیوز نوشته است: بیدزینا ایوانیشویلی در سال ۲۰۱۲ در پی نارضایتی عمومی از دولت وقت به قدرت رسید.

منتقدان او بر این باور هستند که وزرا و نمایندگان حزب «رویای گرجی» طی یک دهه گذشته تنها دستورهای او را اجرا کرده‌اند و به وی پاسخگو بوده‌اند. ثروت بیدزینا ایوانیشویلی که در سطح جهانی چندان شناخته‌شده نیست حدود هفت میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار تخمین زده می‌شود؛ رقمی که معادل یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی گرجستان است.

تحلیلگران بر این باورند که بیدزینا ایوانیشویلی تلاش می‌کند تا با دور نگه داشتن کشورش از اتحادیه اروپا بتواند رابطه‌ای کم‌تنش بین تفلیس و مسکو رقم بزند.  گفته می‌شود بیدزینا ایوانیشویلی در دهه ۱۹۹۰ با نزدیکی به دولت روسیه و نهادهای امنیتی این کشور توانست به فعالیتش ادامه دهد.  گرجستان طی سال‌های اخیر هرچند در ظاهر نهادهای دموکراتیکی مانند پارلمان داشته و در این کشور انتخابات برگزار شده است اما در عمل همه وزرا از جمله نخست‌وزیر در مذاکرات با شرکای خود باید برای تصمیم‌گیری‌ نهایی به یک فرد رجوع کنند؛ فردی که کسی جز بیدزینا ایوانیشویلی نیست. 

بسیاری از مقام‌های گرجستان از جمله مسئولان امنیتی و قضایی به بیدزینا ایوانیشویلی وفادار هستند. حوزه نفوذ او به عرصه اقتصاد و دیگر نهادهای دولتی نیز تسری یافته است.  ایراکلی کوباخیدزه، نخست‌وزیر کنونی گرجستان از حزب «رویای گرجی» که منتقد غرب است چند ماه پیش هنگامی که می‌خواست برای اولین بار به عنوان رئیس دولت سخنرانی کند در برابر بیدزینا ایوانیشویلی توقف کرد تا از او برای بالا رفتن روی صحنه و ایراد سخنرانی اجازه بگیرد.  بیدزینا ایوانیشویلی در یکی از معدود سخنرانی‌های خود در سال جاری خطاب به حاضران گفت که غرب تلاش می‌کند تا از گرجستان مانند اوکراین به عنوان عرصه‌ای برای رویارویی با مسکو استفاده کند.