پنج منهای یک

در اخبار و گزارش‌های افتتاحیۀ مجلس شورای اسلامی از مراسم دیروز در بهارستان، دوربین عکاسان، تصاویر متعددی از رؤسای دوره‌های مختلف مجلس شورای اسلامی ثبت کرده‌اند که هنگام ورود به صحن یا بر روی صندلی‌ها کنار و دوشادوش هم نشسته‌اند.

رؤسای سابق و در قید حیاتِ مجلس شورای اسلامی اما 5 نفرند نه چهار نفر و به این اعتبار یکی کم است. چرا؟ چون در حصر است: مهدی کروبی.

البته اگر بنا بر یادکرد کلی غایبان باشد باید به غیبت اولین رئیس مجلس بعد از انقلاب هم اشاره کرد که ریاست سه دوره (سومی تا نیمه) را بر عهده داشت و پراقتدارترین دوران تاریخ پارلمانتاریسم در ایران نیز همان 9 سال است که او بر صندلی ریاست پارلمان می‌نشست اما او دیگر در قید حیات نیست و در واقع از جهان غایب است: هاشمی‌رفسنجانی.

از این رو هر چند جا داشت به رسم یادکرد از او هم به‌عنوان اولین رئیس مجلس شورای اسلامی در تاریخ جمهوری اسلامی یاد شود و چنین نشد اگرچه که اغلب دیگر اولین‌های جمهوری اسلامی هم مورد غضب یا بی‌اعتنایی جریان حاکم کنونی‌اند اما به هر حال او در گذشته و در قاب تصاویری که رؤسای سابق مجلس کنار هم وارد می‌شوند یا نشسته‌اند به لحاظ فیزیکی نمی‌توانست حاضر باشد.

حاضران اما این 4 تن‌اند: علی‌اکبر ناطق‌نوری، غلامعلی حدادعادل، علی لاریجانی و محمدباقر قالیباف که به ترتیب رئیس مجالس «چهارم و پنجم»، «هفتم»، «هشتم، نهم و دهم» و «یازدهم» بوده‌اند اما مجموع اینها 28 سال می‌شود و در قیاس با 44 سال عمر پارلمان در جمهوری اسلامی 16 سال کم دارد. از این 16 سال سهم هاشمی‌رفسنجانی عدد 9 و سهم شیخ دیگر 7 سال است و او اگرچه در قید حیات است و به تاریخ نپیوسته اما در افتتاحیه نبود و غرض ذکر همین نکته است.

9 سال هاشمی (از 1359 تا 1368) مجالس اول و دوم و یک سال از مجلس سوم و 7 سال کروبی (از 1368 تا 1371) سه سال از مجلس سوم و کل 4 سال مجلس ششم را در بر می‌گیرد.

این‌گونه است که تصاویر رئیسان سابق مجلس در کنار هم ضمن آن که توجه‌ها را به 4 چهرۀ اصول‌گرا (که البته دو تن از آنان به اردوگاه اعتدال‌گرایی کوچیده‌اند) جلب می‌کند یادآور سیاستمدار حالا کهن‌سال و 88 ساله‌ای است که نه بلافاصله بعد از اتفاقات سال 1388 که از بهمن 1389 در حصر خانگی به سر می‌بَرَد و اگرچه محدودیت‌های ارتباطی او فراز و فرود داشته و گاه به نسبت دیگری (آخرین نخست‌وزیر ایران و همسرش) با سختی کمتر همراه بوده و گاهی هم نه.

یکی از ویژگی‌های جوامع دموکراتیک فعالیت مقامات سابق است که اگرچه از حکومت دور شده‌اند اما در بطن و متن جامعه حضور دارند و از این رو سا‌ل‌های 1384 تا 1388 که چهره‌هایی چون سیدمحمد خاتمی و مهدی کروبی بیرون از ساختار رسمی حضور پررنگی داشتند قابل یادآوری است.

البته اگر قرار بر یادکرد غایبان شامل از دنیا رفتگان باشد این سیاهه پرشمارتر خواهد شد و مهمترین و نزدیک‌ترین آنها بی‌گمان سیدابراهیم رئیسی است که هفتۀ پیش در سانحۀ سقوط بالگرد در شمال غربی ایران جان باخت و اگر آن سانحه رخ نداده بود بی‌شک از حاضران افتتاحیۀ مجلس دوازدهم بود و همان‌گونه که غیبت او در افتتاحیۀ دورۀ جدید مجلس خبرگان رهبری توجه‌ها را جلب کرد دیروز نیز نبودِ او بیشتر حس شد.

یکی از دلایل اثرگذارتر بودن سانحه که به فقدان رئیس‌جمهوری انجامید همین نزدیکی زمانی به افتتاحیه دو مجلس است. نظام قانون‌گذاری ایران البته «دو مجلسی» نیست و یکی (خبرگان رهبری) نقش هیئت امنای نظام را ایفا می‌کند که در بزنگاه‌ها نقش تاریخی تعیین رهبری به آن سپرده شده و دیگری به کار قانون‌گذاری مشغول است یا باید باشد اگرچه در حصار انواع شوراهای عالی دایرۀ فعالیت آن محدود شده است.

همان گونه که 1+5 ناظر به اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل به اضافۀ یک غیر عضو(آلمان) است و به همین خاطر به جای عدد 6 این توصیف را به کار می‌برند در اینجا هم عدد 4 حاق واقع را بازنمی‌تاباند و 5 منهای یک گویاتر است.