زوال‌‏شناس برجسته

مختار نوری

دکترای علوم سیاسی

یکی از مهمترین آفت‌های جامعه علمی ایران به‌خصوص جامعه علوم سیاسی، هوراکشی است که سراسر نشانه نابالغی فکری و رفتاری است و متاسفانه گاه در میان بلواها و هوراکشی‌های سیاسی، آنچه به معنای واقعی علم و دانش نامیده می‌شود، به محاق می‌رود. دکتر طباطبایی نیز ازجمله‌ آن روشنفکرانی بود که هوراکشان فراوانی او را احاطه کرده بودند، اما من هیچ‌گاه چنین رویه‌ای را نپسندیدم و به دور از هرگونه سروصدا و تبلیغات کوشیده‌ام از خرمن دانش ایشان در حوزه دانش سیاسی بهره گیرم؛ شخصیتی قابل احترام که همواره به منافع ملی می‌اندیشید و ایران را در رأس امور می‌دانست. از این رو، به عنوان یک خواننده تخصصی آثار دکتر طباطبایی می‌توانم بگویم که جامعه علوم سیاسی امروز ایران، یکی از علما و دانشمندان راستین خود را از دست داده است و بدون شک فقدان چنین شخصیتی برای هر اهل علمی، گران تمام خواهد شد. اگرچه می‌توان درخصوص سمت‌‌وسوهای مختلف دستگاه فکری طباطبایی صحبت کرد و ابعاد مختلف آن را واکاوی کرد، اما در این وجیزه قصد دارم با ابتنای بر آثارش او را یک زوال‌شناس برجسته بنامم، بله، سیدجواد طباطبایی یک زوال‌شناس برجسته بود. زوال‌شناسی در طراز زوال‌شناسان برجسته جهان مانند آرنولد توین‌بی، اسوالد اشپنگلر و ساموئل هانتینگتون که تلاش داشت فراز و فرودها، چالش‌ها و مخاطرات تمدن ایرانی را گوشزد کند. روشنفکری که با ابتنا بر رهیافت فلسفی خود دلایل زوال و عقب‌ماندگی ایران را در چارچوب پروژه‌ «امتناع اندیشه» به دقت و با رویکردی کاملا علمی واکاوی کرده است. در این چارچوب، طباطبایی با نقد رویکردهای ایدئولوژیک و ایدئولوژی‌اندیشی، مشکل اصلی ما ایرانیان را تضعیف عقلانیت و اندیشه‌ورزی می‌دانست. درواقع او اندیشمندی بود که با درک علمی از دانش سیاسی در طراز جهانی به زوال و انحطاط تمدن ایرانی می‌اندیشید و همواره عواقب و پیامدهای این وضعیت خطرناک را هشدار می‌داد. شاید همین زوال‌شناسی و نگرش‌ آسیب‌شناسانه و البته انتقادی او بود که باعث شد هیچگاه از جانب اهالی قدرت که همواره در پی تعریف و تمجید هستند، مورد پذیرش واقع نشود و به حاشیه رانده شود. اما طباطبایی اندیشمندی حاشیه‌نشین نبود، او بی‌تاب ایران بود و با تکاپوهای علمی فراوان همواره در صدر محافل علمی قرار داشت و ایده‌ها و آثار او در طول سال‌های اخیر خارج از فضای دانشگاه و در حوزه عمومی همواره زمینه‌ساز چالش‌های سیاسی و فکری فراوان بوده و در آینده نیز چنان خواهد بود!