راهنمای عملی درک فیلم

گاهی نام برخی نویسندگان کافی‌ است تا آن کتاب در کانون توجه مخاطب قرار بگیرد؛ به‌ویژه زمانی که نویسنده نسبت به سوژه کتاب واجد سبقه درخشانی باشد. کتاب «فن تحلیل فیلم» که به‌تازگی از سوی نشر چشمه منتشر شده است، مصداق همین معناست. نام نویسنده و مؤلفی را برجلد خود دارد که علاقه‌مندان به مطالعات سینمایی، اعتبار این نام را می‌شناسند. «روبرت صافاریان»، فارغ‌التحصیل رشته کارگردانی است. او عضو هیئت‌داوران انجمن مستندسازان در سال ۱۳۷۶، هیئت انتخاب دومین جشنواره مستند کیش ۱۳۷۹، هیئت انتخاب سومین جشنواره مستند کیش ۱۳۸۰، هیئت‌داوری چهارمین جشنواره مستند کیش ۱۳۸۱، هیئت انتخاب بیستمین و بیست‌ویکمین دوره‌های جشنواره فیلم کوتاه تهران و هیئت‌تحریریه نشریه ادبی - هنری ارمنی‌زبان هاندس بوده است. صافاریان، مسئول بخش «سینمای مستند در جهان» نشریه سینما-حقیقت (تخصصی سینمای مستند) بوده و مدرس «تحلیل فیلم» در موسسه آموزش عالی سوره (اصفهان)، از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲ بوده است. نگارش و ترجمه ده‌ها نقد و مقاله درباره سینما و سینمای مستند در نشریات سینمایی کشور ازجمله ماهنامه سینمایی فیلم و شرکت در برنامه‌های سینمایی رادیو و تلویزیون به‌عنوان منتقد فیلم و کارشناس سینمای مستند از دیگر فعالیت‌های اوست. تنها ترجمه کتاب «تاریخ سینما» دیوید بوردول و کریستین تامسون برای اعتبار این نویسنده و مترجم کافی‌ است تا به کتاب «فن تحلیل فیلم» او اعتبار ببخشد. همچنین ترجمه «نشانه‌شناسی سینما»، نوشته کریستین متز و ترجمه «اومانیسم در نقد فیلم»، از دیگر آثار خوب روبرت صافاریان است. ضمن اینکه او خود به‌عنوان منتقدی باسواد و باسابقه، تجربه‌های عملی خود را در تحلیل فیلم در این کتاب آورده که این می‌تواند سرمایه‌ای ارزشمند برای علاقه‌مندان تحلیل فیلم و مخاطبان این کتاب باشد تا نه‌فقط به‌شکل نظری که به‌شکل عملی با فن تحلیل فیلم آشنا شوند. خواندن این کتاب هم برای آنان که منتقد فیلم و سینما هستند و دستی بر آتش نقد و تحلیل سینمایی دارند، هم کسانی که علاقه‌مند به این حوزه بوده و دوست دارند تا فوت‌وفن تحلیل فیلم را بیاموزند، خواندنی و سرشار از آموزه‌های مهارت‌افزاست. ازاین‌حیث می‌توان کتاب را در ذیل کتاب‌های آموزشی و مهارتی هم طبقه‌بندی کرد. آنچه نویسنده در کتاب بر آن تاکید می‌کند و نکته مهمی در فهم تحلیل فیلم است، این است که تحلیل فیلم متمایز از نقد فیلم معمول در مطبوعات است. براین‌اساس، در نقد فیلم نویسنده در یکی، دو صفحه به مهمترین نکات فیلم اشاره می‌کند و درباره ارزش زیبایی‌شناختی یا مسائل تماتیک آن به داوری می‌پردازد. اشارات او به صحنه‌های جداگانه فیلم طبعاً اندک است اما در تحلیل فیلم، نویسنده به بررسی یک‌به‌یک صحنه‌های فیلم یا تعدادی از مهمترین و نمونه‌وارترین آن‌ها می‌پردازد و براساس این نگاه دقیق درباره سبک کارگردان و تم فیلم به نتایجی می‌رسد. درواقع در تحلیل فیلم با خوانش عمیق‌تری از درک یک فیلم مواجه‌ایم و تحلیلگر به لایه‌های عمیق‌تری از فیلم، زیبایی‌شناسی، فرم و محتوای آن پرداخته و با دو نمونه از فیلم یعنی تحلیل نما به نمای فیلم‌های «ماجرا»، به کارگردانی «میکل‌آنجلو آنتونیونی» و فیلم «سایه یک شک»، به کارگردانی آلفرد هیچکاک، این امکان را برای مخاطب فراهم می‌کند تا با دو نمونه عینی و عملی از چگونگی تحلیل فیلم آشنا شود. ازاین‌حیث می‌توان مباحث این بخش از کتاب را مصداقی از یک ورکشاب تحلیل فیلم و درس‌گفتار سینمایی دانست. از امتیازات روش نگارش این کتاب این است که تک‌نگاری‌های تحلیل فیلم ابزار کار دانشجویان سینما در کلاس‌های تحلیل فیلم هستند و علاوه بر این، به‌خاطر دقت‌نظر در جزئیات آثار برجسته سینما به کار کسانی که وجه عملی کار فیلم‌سازی نظر دارند نیز می‌آیند. خود نویسنده دراین‌باره می‌گوید: «پرهیز از کلی‌گویی و سخن گفتن با استناد به متن اثر انگیزه اصلی گرایش من به تحلیل فیلم بوده است». این گرایش متاثر از غلبه نوعی آسان‌گیری در نقد فیلم بود که از طبیعت مطبوعاتی این نوع نوشتن نشأت می‌گرفت. از قابلیت‌های این کتاب این است که مخاطب می‌تواند فیلم را جلوی خود بگذارد و نما به نمای آن را با ارجاع به تحلیل‌های کتاب مورد بازبینی و بازنگری قرار دهد. ازاین‌حیث می‌توان کتاب «فن تحلیل فیلم» را یک خودآموز عملی درباره درک تحلیل فیلم دانست. اگر شما هم به تحلیل فیلم علاقه‌مندید و دوست دارید با فوت‌وفن و شیوه‌های روشمند آن آشنا شوید، خواندن این کتاب را از دست ندهید. درباره تحلیل فیلم کتاب‌های خوبی تاکنون به بازار آمده اما این کتاب تألیف یک منتقد و پژوهشگر ایرانی سینماست که دست به تألیف کتاب درباره تحلیل فیلم زده است؛ کتابی که صرفاً نظری یا حاصل نظریه‌پردازی‌های خشک و تئوریک نیست، بلکه یک راهنمای عملی تحلیل و درک فیلم است.