زن قهرمان

سوسن تسلیمی بیشترین حضورش در مقام بازیگر با سینمای بهرام بیضایی گره خورده است و می‌توان حضور او در سریال «سربداران»، به کارگردانی محمدعلی نجفی را هم متأثر از این حضور دانست. متأثر از سابقه او در ایفای نقش‌های تاریخی ازجمله در «مرگ یزدگرد» که در حافظه تاریخی سینمای ما و نقش‌های تاریخی ماندگار شده است. بیضایی در ستایش هنر بازیگری او گفته است: «سوسن تسلیمی از آن دست بازیگرانی است که هر ۱۰۰ سال یک‌بار ظهور می‌کنند.» در میان نقش‌هایی که تسلیمی بازی کرده، بازی‌اش در سریال «سربداران» را می‌توان نقطه عطفی دانست. نه از اینکه نخستین تجربه بازیگری او در یک سریال تلویزیونی بوده که به‌دلیل اینکه با ایفای نقش فاطمه در سریال «سربداران» در دهه ۶۰، وارد خانه‌ میلیون‌ها ایرانی شد. کاراکتر«فاطمه» در این مجموعه، رهبری گروهی از جنگجویان را برعهده داشت. درواقع فاطمه شمایلی از یک زن مبارز و قهرمان و قدرتمند که شاید تا پیش از اینکه با چنین تصویری از یک زن در سریال‌های تلویزیونی و حتی سینما مواجه نشده بودیم. نقشی که البته با سانسورهایی هم همراه شد و برخی از سکانس‌هایی که تسلیمی بازی کرده بود، به دلایلی از تلویزیون پخش نشد. جالب اینکه وقتی پیشنهاد بازی در سریال سربداران را به تسلیمی می‌دهند و او قبول نمی‌کند، محمدعلی نجفی به‌عنوان کارگردان و کیهان رهگذار در جایگاه نویسنده بارها با او صحبت می‌کنند و می‌گویند که نقش فاطمه را براساس نظرات او کامل می‌کنند. تسلیمی در سریال نقش فاطمه را بازی می‌کند که زنی جسور و قوی است که نقش مهمی در هدایت قیام و مبارزه مردم علیه حاکمان مغول دارد، اما باز هم صحنه‌های مربوط به بازی تسلیمی را از سریال درمی‌آورند و حضورش را چنان کم می‌کنند که چیزی از نقش باقی نمی‌ماند: «صحنه‌هایی بود که من رهبری جنبش را به دست می‌گرفتم که آن‌ها را هم درآوردند و گفتند که معنی ندارد یک زن، رهبر یک جنبش باشد. شنیده بودم که در مجلس گفته بودند این شخصیت باعث گمراهی زنان ایرانی می‌شود.» سانسوری که درباره تسلیمی در سربداران اتفاق می‌افتد، به‌خوبی نشان می‌دهد که مشکل مدیران و تصمیم‌گیرندگان سینمایی آن زمان با تصویر زن آگاه و قدرتمندی بوده است که می‌تواند الهام‌بخش زنان دیگر در کسب هویت سلب‌شده‌شان باشد. «فاطمه اگر زن بااراده‌ای نبود، خانه و زندگی‌اش را برای مبارزه رها نمی‌کرد. از این زن‌ها در تاریخ ایران کم نبودند. می‌گویند تاریخ را پیروزشدگان می‌نویسند. من می‌خواهم اضافه کنم تاریخ را مردها می‌نویسند. فاطمه باید قوی می‌بود. باید وقتی نگاه می‌کرد، ۱۰ تا مرد بگویند ببخشید، اشتباه کردیم. می‌گویند زن باید سربه‌زیر باشد. چرا باید سرم را پایین بگیرم؟ خودش درباره سریال «سربداران» و نقش همسر شیخ حسن جوری که دستخوش سانسورهای مکرر شد، می‌گوید: «می‌گویند زن باید سربه‌زیر باشد. چرا باید سرم را پایین بگیرم؟ زنان روستایی شمال را ببینید. سرشان بالاست و در چشم هر کس‌ و ناکسی هم نگاه می‌کنند. حرف‌شان را هم با صراحت می‌زنند... خوشحالم که بسیاری از زنان نسل جوان به‌خصوص آن‌ها که خودشان کار می‌کنند، تصویر دیگری از زن ایرانی ارائه می‌دهند.»

واقعیت این است که سریال سربداران فرصتی را برای تسلیمی فراهم کرد تا هنر و توانای بالای خود در بازیگری را در گستره پرمخاطب تلویزیون به نمایش بگذارد و به‌واسطه آن به شهرت و محبوبیت برسد. یکی از ویژگی‌های او در بازیگری که از سابقه تئاتری‌اش می‌آید به توانمندی او در دیالوگ‌گویی برمی‌گردد و این در ایفای نقش تاریخی که با قدرت بیان و تک‌گویی همراه است، مؤثر بوده و تسلیمی از این طرفیت به‌خوبی در ایفای نقش فاطمه بهره برد. نمی‌توان سربداران را به‌یاد آورد و به یاد بازی ماندگار سوسن تسلیمی در نقش فاطمه نیفتاد.