گفتارهای تحلیف

در این گزارش کلمات و عبارات رایجی که سیاستمداران در گفتار خود استفاده می‌کنند و همچنین جامعه امروز انتظار توجه به این مسائل را دارد و خواهان مطلع شدن از دیدگاه رئیس‌جمهور در مورد آنها است مورد بررسی قرار گرفت. 37 کلمه «قانون اساسی، فرصت، حکومت، جامعه، مردم، آزادی، آرامش، پیشرفت، رفاه، زندگی، دشمن، اسلام، آمریکا، ملت، اصلاح، امید، دولت، جهان، روابط، وفاق ملی، ایران، بهبود، رهبری، سیاست، زنان، فقر، فساد، خانواده، محیط زیست، عدالت، فلسطین، تمدن، تعامل، انقلاب، فرهنگ، ظلم، اقتصاد» انتخاب و در نخستین سخنرانی تحلیف هر یک از رؤسای جمهور بررسی شد.

در میان 9 رئیس‌جمهوری که در چهارده دوره انتخابات ریاست‌جمهوری روی کار آمدند، دسترسی به سخنرانی هفت رئیس‌جمهور(مسعود پزشکیان، سیدابراهیم رئیسی، حسن روحانی، محمود احمدی‌نژاد، سیدمحمد خاتمی، اکبر هاشمی‌رفسنجانی و آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای) فراهم بود و گزارش مکتوبی از سخنرانی سیدابوالحسن بنی‌صدر و محمدعلی رجایی در دسترس نبود و از همین روی سخنرانی تحلیف 7 رئیس‌جمهور ارزیابی شد. کمترین سخنرانی به محمود احمدی‌نژاد تعلق داشت و تعداد کلمات سخنرانی او در مردادماه سال 1384 به هزار کلمه نیز نرسید، حال آنکه بیشترین تعداد کلمات از سخنرانی هاشمی‌رفسنجانی دریافت شد (حدود 3700 کلمه). بیشترین استفاده از کلمه دشمن توسط محمود احمدی‌نژاد به کار برده شد (3 بار) و پزشکیان بیشترین استفاده از کلمه تمدن را داشت (3 بار). بیشترین اشاره به مردم در سخنرانی هاشمی‌رفسنجانی بود (39 بار) و قانون اساسی نیز بیش از همه در سخنرانی او استفاده شد(14 بار).

بیشترین اشاره به جامعه (22 بار)، آزادی (4 بار) و زنان (2 بار) در سخنرانی سیدمحمد خاتمی بوده است. سیدابراهیم رئیسی نیز 4 بار  به کلمه آزادی در سخنرانی خود اشاره کرد. خاتمی و رفسنجانی بیشترین استفاده از کلمه اقتصاد را داشتند (7 بار).بیشترین اشاره به اسلام توسط سیدمحمد خاتمی (23 بار) و سیدابراهیم رئیسی (21 بار) صورت گرفت و بیشترین اشاره به دولت نیز توسط حسن روحانی و سیدمحمد خاتمی (24 بار) و سیدابراهیم رئیسی(20 بار) بود.

کمترین استفاده از کلمه محیط زیست و آمریکا در سخنرانی‌ها بوده است. کلمه محیط زیست در مجموع دو بار؛ یک بار در سخنرانی سیدابراهیم رئیسی و یک بار در سخنرانی مسعود پزشکیان به کار رفته است. از کلمه آمریکا نیز یک بار در سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای و یک بار در سخنرانی سیدابراهیم رئیسی استفاده شده است. آیت‌الله خامنه‌ای و احمدی‌نژاد تنها رؤسای جمهوری بودند که از دو کلمه اقتصاد و ایران به هیچ وجه در سخنرانی خود استفاده نکردند و کلمه رهبری نیز تنها در سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای به کار نرفت.

پزشکیان در صحبت‌های خود بر تمام دشواری‌های امروز کشور اشاره داشت. او پیام مشارکت مردم در انتخابات را دریافت و در سخنرانی خود مطرح کرد و از «وفاق ملی» سخن گفت. ابراهیم رئیسی نیز از وفاق ملی سخن گفت و مسیر حرکت خود را در راستای گام دوم انقلاب تبیین کرد. رویکرد حسن روحانی در سخنرانی خود «اعتدال‌گرایی» بود و خوشحالی او از مشارکت گسترده مردم در انتخابات در سخنان‌اش نمود داشت. «فرهنگ» کلمه‌ای بود که توجه احمدی‌نژاد را بیشتر به خود جلب کرده بود؛ هرچند که گویی او کشور را در آستانه تهدید تصور کرده بود و خطاب به کشورهای خارجی صحبت می‌کرد. توجه محمد خاتمی به مسئله آزادی، امنیت در آزادی و جامعه ایرانی توجه همه را جلب کرده بود و این نخستین بار بود که سخنرانی رئیس‌جمهور در مراسم تحلیف حالت بیانیه به خود می‌گرفت. تمرکز هاشمی‌رفسنجانی بر مسئله «اقتصاد» و «سازندگی» جالب توجه بود و با توجه به پایان یافتن جنگ تحمیلی، توسعه کشور را مدنظر قرار داده بود. آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای نیز تحلیفی بر انتخابی که منجر به پذیرش یک روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهور شد داشت و از خواست مردم سخن گفت. در ادامه این گزارش نتایج این ارزیابی و آمارهای به‌دست آمده را می‌خوانید.

مسعود پزشکیان؛ شنیدن صدای همه آحاد ملت

پزشکیان در هنگام قرائت متن سخنرانی خود چند بار مورد تشویق حضار قرار گرفت. ادبیات این نوشته  به دور از واژگان جنگ‌طلبانه، دشمنی با دیگر ملت‌ها و دولت‌ها و با عزت و اقتدار نسبت به مردم ایران همراه بود؛ به‌گونه‌ای که شعار مرگ بر آمریکا جایش را به شعار درود بر فلسطین داد. اشاره پزشکیان به چهار واژه «مردم-30 بار»، «ایران 32 بار»، «دولت-16 بار» و  «جهان-16 بار» با اختلاف از دیگر کلمات به‌کار‌برده بیشتر بود. پس از آن «فرصت-14 بار»، «اسلام- 10 بار»، «پیشرفت- هفت بار»، «روابط- هفت بار» و «سیاست-پنج بار» پرتکرارترین کلمات در سخنرانی او بودند.

تاکید او در این سخنرانی بر وفاق ملی بود و قانون اساسی را میثاق ملی دانست. پزشکیان این انتخابات را فرصتی برای شنیدن صدای همه آحاد ملت، اصلاح رویکردها و رویه‌های ناکارآمد در حکمرانی، خلق امید و اصلاح برخوردهای ناپسند جهان با مردم ایران دانست و معتقد بود که در دولت او باید فرصت حضور و مشارکت برای کسانی که تاکنون در حاشیه بوده‌اند، فراهم شود. توجه او به کرامت و حرمت و عزت انسان‌ها به‌ویژه نسل جوان و زنان و دخترانی که از نادیده گرفته شدن و تحقیر و تحمیل آزرده‌اند، بخش مهم دیگری از دیدگاه‌های او در این سخنرانی بود.

وی «تامین منافع ملی»، «پاسداری از امنیت مردم»، «توسعه اقتصادی کشور» و «بهبود کیفیت زندگی مردم» را نیز مهمترین اهداف سیاست خارجی دولت خود برشمرد. وی دیدگاه خود درباره نسل‌کشی آشکار اسرائیل در غزه را نیز با بیت مشهور سعدی مطرح کرد که «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند...». تاکید او بر این بود که با مردم ایران باید با زبان احترام و تکریم صحبت کرد و ایران همواره در سمت درست تاریخ و انسانیت ایستاده است. نکته جالب توجه او در این سخنرانی، توجه او به ایران و ارائه مطالب خود بر محور مردم ایران بود، کلمه دشمن، آمریکا، اسرائیل و جنگ در متن سخنان او جایگاهی نداشت و به جای نام بردن از کشورهای غربی و آمریکا، دولت‌های طرف مذاکره‌کننده با ایران را جایگزین کرد تا همه چیز بر محورِ «ایران» بچرخد و در پایان درخواست کرد تا با همراهی هم ایران و منطقه را به جایگاه شایسته آن در تاریخ و تمدن و فرهنگ معاصر بازگردانیم.

ابراهیم رئیسی؛ تحقق دولت عدالت‌گستر

ابراهیم رئیسی در هنگام قرائت متن سخنرانی خود چندان مورد تشویق حاضرین در جلسه قرار نگرفت. تمرکز او بر آرمان‌های انقلاب اسلامی و در سیاست خارجی بر حق ایران در استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای تاکید کرد و تاکید کرد که تحریم باید از ایران برداشته شود. ادبیات او در این سخنرانی، ادبیاتی انقلابی بود و عموم اقشار جامعه را در بر نگرفت. هرچند که به دفعات از کلمه «مردم» استفاده کرد. اشاره رئیسی به چهار کلمه «مردم-37 بار»، «ایران-34 بار»، «اسلام-21 بار» و «دولت-20 بار» از همه بیشتر بود و پس از آن کلمات «ملت-19 بار»، «جهان-8بار»، «تعامل-6 بار» و «عدالت-5بار» استفاده کرد. رئیسی در سخنان خود کلمات زنان، رفاه، زندگی مردم و اصلاح را اصلاً به کار نبرد.

وی سخنرانی خود را با تکیه بر سخنانی در مورد انقلاب، امام خمینی و مردمی که این انقلاب را رقم زدند آغاز کرد. رئیسی درخواست مردم از رئیس‌جمهور را در قالب مدافع حقوق انسان‌ها، مدافع حقوق بشر، پیگیر آزادی‌های فرهنگی و اجتماعی، محقق‌کننده انقلاب اسلامی، استقلال‌طلبی و مقاومت در برابر قدرت‌های مستکبر و ظالم و در عین تعامل سازنده و گسترده با همه جهان، تحقق دولت عدالت‌گستر، دغدغه‌مند، برنامه‌محور، علم‌خواه و اندیشه‌پیشه مطرح کرد و تاکید کرد که سکوت در برابر ظلم و جنایت و تجاوز به حقوقِ انسان‌های بی‌گناه و بی‌دفاع را قبول ندارد و ظلم در هر کجای دنیا که باشد در کنار مظلوم خواهد ایستاد.

او نیز در سخنرانی خود از واژه «وفاق ملی» استفاده کرد و دولت ملی را دولت وفاق ملی خواند و خود را خادم همه جمهور دانست. رئیسی خود را متعهد به آرمان‌های انقلاب اسلامی خواند  که در مسیر ریاست‌جمهوری خود مواردی همچون شفافیت حداکثری در اقتصاد، خشکاندن ریشه‌های فساد و رانت‌خواری، مهار تورم و گرانی، تقویت ارزش پول ملی حمایت از تولید ملی، مدیریت بهینه معادن و منابع آب و گاز و نفت کشور، توجه به تغییرات اقلیمی و صیانت از محیط زیست را با قدرت دنبال خواهد کرد. سیاست خارجی خود را بر مبنای استفاده از ابزارهای قدرت ملی از جمله دیپلماسی و تعامل هوشمند با جهان عنوان کرد و حضور کشور ما در منطقه را امنیت‌ساز دانست و با اشاره به برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران استفاده از سلاح اتمی را حرام دانست. او در پایان اظهار کرد که امیدوار است بتواند با تکیه بر امدادهای الهی و دعای خیر امام زمان آینده خوبی برای مردم ایران رقم بزند.

حسن روحانی؛ دولتِ معتدل

«امید» کلیدواژه اصلی سخنرانی حسن روحانی در نخستین مراسم تحلیف او به‌عنوان رئیس‌جمهور بود. او نیز صندوق رای را نماد مردم‌سالاری دانست و تصریح کرد که مردم با مشارکت خود در این انتخابات نشان دادند از کدام مشی و اندیشه پیروی می‌کنند. چهار کلمه که بیشتر از همه در سخنان روحانی مورد استفاده قرار گرفت؛ «مردم-29 بار»، «ایران-29 بار»، «دولت-24 بار» و «ملت-15 بار» بودند. پس از آن نیز کلمات «امید-13 بار»، «اسلام-9بار»، «جامعه-6 بار»، «تعامل-5 بار» و «فساد-4 بار» در سخنرانی روحانی استفاده شدند. او از کلمات «حکومت،  پیشرفت، زندگی مردم، دشمن، آمریکا، وفاق ملی، خانواده، محیط زیست، فلسطین، تمدن و ظلم» اصلاً در سخنرانی خود استفاده نکرد.

روحانی در این سخنرانی خود را نماینده همه مردم ایران معرفی کرد، خواه کسانی که به او رای دادند و خواه رای ندادند و یا حتی پای صندوق‌های رای حاضر نشدند که کانون مبنایی دولت خود را بر پایه اعتدال بنا خواهد کرد. او که دولت خود را دولت تدبیر و امید نامگذاری کرد، تاکید کرد که «دولت تدبیر و امید بر حاکمیت قانون، رعایت حقوق و آزادی‌های همه شهروندان، پاسخگویی به جامعه و به مدیریت علمی، تأکید خواهد داشت.» روحانی به زنان و استیفای حقوق آنان نیز در دولت خود اشاره کرد، و مبارزه با فساد را یکی از اهداف کلیدی دولت‌اش مطرح کرد.

او رویکرد اصلی دولت خود را زمینه‌سازی برای مشارکت گسترده مردم دانست که قرار است از دردها و رنج‌های مردم بکاهد. در سیاست خارجی نیز تاکید کرد که دولت مطبوع او خواهان صلح و ثبات در منطقه است که مخالف هر گونه دگرگونی در نظام‌های سیاسی از طریق مداخلات خارجی است. احتمالاً متن سخنرانی او تحت تاثیر مشارکت و رای بی‌سابقه‌ای که از مردم کسب کرد قرار داشت چراکه نقش مردم برای او در این سخنرانی بر مبنای مشارکت بود که معنا پیدا می‌کرد. «وفاق ملی» واژه‌ای که در سخنرانی او جایی نداشت، احتمالاً به این دلیل بود که گسست مردم از صندوق رای هنوز رخ نداده بود.

محمود احمدی‌نژاد؛ مخالفت با تصمیمات فراقانونیِ خارجی

احمدی‌نژاد یکی از کوتاه‌ترین سخنرانی‌های مراسم تحلیف را داشت، سخنان خود را با پرورش ملت ایران در دامان اسلام شروع کرد و بر عدالت‌گستری، مهرورزی، خدمتگزاری به بندگان و اعتلای مادی و معنوی که در مراسم تنفیذ نیز از سوی او مطرح شده بود، اشاره کرد. بیشترین کلماتی که از سوی او استفاده شد «ملت-21 بار»، «دولت-14 بار»، «فرهنگ-11 بار» و «عدالت-8 بار» بود. پس از آن از «اسلام-6 بار»، «مردم-5 بار»، «دشمن و انقلاب-هر کدام 3 بار» استفاده کرد. او هیچ اشاره‌ای به قانون اساسی، حکومت، جامعه، آزادی، آرامش، پیشرفت، رفاه، زندگی، آمریکا، اصلاح، امید، جهان، روابط، ایران، وفاق ملی، بهبود، سیاست، زنان، فقر، فساد، محیط زیست، تمدن، تعامل، ظلم و اقتصاد نکرد. تاکید او بر خدمتگزاری بسیار زیاد بود و نسبت به کمرنگ شدن نقش دین در زندگی فردی و جمعی به‌ویژه در سیاست و حکومت انتقاد کرد. نظر او درباره سیاست خارجی نمود آنچه بود که در ادامه دوران مسئولیت‌اش نمایان شد که سیاست خارجی را براساس عزت، مصلحت و حکمت پیگیری خواهد کرد: «ما منطق داریم و به هنجارهای بین‌المللی احترام می‌گذاریم، اما تابع تصمیمات فراقانونی که بخواهد حقوق ما را ضایع کند نخواهیم بود.»

سیدمحمد خاتمی؛ آزادی و امنیت برای جامعه

خاتمی نخستین جملات خود را با تاکید بر نهادینه کردن قانون اساسی آغاز کرد و حسن انجام تعهدات را از خداوند طلبِ کمک کرد.  خاتمی انتظاری از قوه قضائیه مطرح کرد که دولت را در اداره جامعه‌ای امن و عادل و مبتنی بر رفتارها و روابط قانونی یاری  کنند. او تاکید کرد که حق تعیین سرنوشت با مردم است و حکومت موظف است فضای امنی برای برخورد اندیشه‌ها و رای‌ها در چارچوب ضوابطی که اسلام و قانون اساسی مشخص کرده است، فراهم سازد. بیشترین کلماتی که خاتمی در سخنرانی نخستین تحلیف خود استفاده کرد؛ «مردم-27 بار»، «دولت-24 بار»، «اسلام-23 بار» و «جامعه-22 بار» بود. پس از آنها نیز «ملت-17 بار»، «انقلاب-13 بار»، «ایران-11 بار» و «عدالت-10 بار» بیش از دیگر کلمات در سخنرانی او استفاده شدند.

خاتمی از کلمات پیشرفت، دشمن، آمریکا، وفاق ملی، بهبود، فساد، محیط زیست، ظلم و تعامل هیچ استفاده‌ای در متن خود نکرد.  وی ایجاد فرصت‌های مساوی و تضمین دسترسی برابر به امکان‌ها و امتیازها و برخورداری متناسب همه ملت از موهبت‌های جامعه و فراهم کردن زمینه شکوفایی استعدادها و آفرینندگی مردان و زنان درهمه عرصه‌ها، مقابله با تبعیض و زیاده‌طلبی و زدودن ننگ فقر و تامین زندگی شرافتمندانه برای همه افراد به‌ویژه محرومان و مستضعفان را از وظایف قطعی دولت اسلامی دانست و تاکید کرد: «جامعه‌ای که با حقوق خود آشناست و در آن قانون حکمفرماست، حقوق و حدود همه شهروندان به رسمیت شناخته می‌شود.» او در صحبت‌های خود گفت‌وگوی میان تمدن‌ها را مطرح کرد که در دنیای کنونی امری ضروری است و در عرصه سیاست خارجی تاکید کرد که دولت او از هرگونه رفتار و اعمال تشنج‌زا پرهیز خواهد داشت و هر دولتی که استقلال ایران را به مفهوم تصمیم‌گیری در مصالح ملی رعایت کند، با او رابطه خواهد داشت.

اکبر هاشمی‌رفسنجانی؛ دولت سازندگی

هاشمی‌رفسنجانی یکی از مفصل‌ترین سخنرانی‌های مراسم تحلیف را داشت. سخنرانی او اندکی شخصی‎سازی شده بود و از قالب بیانیه فاصله زیادی داشت. او از احساسات و تفکرات خود در جریان سخنان‌اش نقل می‌کرد و در ابتدای آن اشاره کرد که با مراجعه به قلب خود شایستگی برای این مسئولیت اجرایی در خود نمی‌بیند. تاکید او بر حق آزادی مردم بود:«هر قدر ما به ناحق آزادی مردم را محدود کنیم متضرر می‌شویم»؛ بیشترین کلماتی که در سخنرانی او استفاده شد به ترتیب «مردم-39 بار»، «قانون اساسی-14 بار»، «انقلاب-13 بار» و «اسلام-12 بار» بوده است.

در ادامه نیز از کلمات «اقتصاد-7 بار»، «خانواده-6 بار»، «ملت-6 بار» و «ایران-4 بار» استفاده کرده است. او بیشترین استفاده از کلمه «قانون اساسی» را در بین رؤسای جمهور داشته است که مهمترین دلیل آن بازبینی قانون اساسی در همان ایام بوده است. هرچند که نگاه او به عدم تحقق قانون اساسی نیز جالب توجه بوده است: «باید دعا کرد و از خداوند استمداد کرد که انسان به سمت لجنزار خودکامگی کشیده نشود و از آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای این ملت شناخته است حمایت کند. ما بسیاری از این حقوقی را که قانون اساسی برای مردم در نظر گرفته است تا به‌حال نتوانسته‌ایم به مردم بدهیم نه اینکه ما نتوانسته‌ایم بلکه مردم ما هم این را نخواسته‌اند. یعنی مردم ما داوطلبانه دنبال آن نبودند.»

اما در عین حال هیچ استفاده‌ای از کلمات «فرصت، آرامش، پیشرفت، رفاه، آمریکا، وفاق ملی، بهبود، سیاست، زنان، فقر، محیط زیست، عدالت، فلسطین، تمدن، تعامل و ظلم» نکرده است. او معتقد به استقلال اقتصادی کشور بود. در عین حال گفته است:«نباید به‌گونه‌ای حرکت کرد که همیشه مردم فقیر جلو بیفتند و گرسنه باشند و کشته بدهند». مهار آب و سدسازی نیز بخش دیگری از سخنان او بود که بر آن تاکید داشت.

آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای؛ روحانیت و پیامِ رای مردم

آیت‌الله خامنه‌ای مراسم تحلیف را هیجان‌انگیز توصیف کرد چراکه مردم در دو سال پرحادثه‌ای که گذشت صحنه‌هایی از وفای به‌عهدها و پیمان‌ها را مجسم کردند. او اشاره کرد وظایفی را برعهده می‌گیرد که قانون اساسی مشخص کرده است و ملت حقی را بر او دارند که به اعتماد مردم و امانتی که مردم به وی سپرده‌اند، پاسخ مقتضی و مساعد داده شود. بیشترین کلمه‌ای که در سخنان خود استفاده کرد «رای-28 بار» بود و پس از آن «مردم-15 بار»، «اسلام-9 بار» و «جامعه-7 بار» در سخنرانی وی استفاده شد.

آیت‌الله خامنه‌ای از کلمات فرصت، حکومت، آزادی، آرامش، پیشرفت، رفاه، زندگی، دشمن، اصلاح، روابط، وفاق ملی، ایران، بهبود، رهبر، زنان، فقر، فساد، محیط زیست، عدالت، فلسطین، تمدن، تعامل، ظلم و اقتصاد هیچ استفاده‌ای نکرد. سخنرانی او بیشتر به تشریح معنای رای مردم اختصاص داشت. به عقیده وی رای مردم به روحانیت رای به استقلال هویت اسلامی این انقلاب و رای به کور کردن خطوط انحرافی، اعم از لیبرالیسم و پیروی‌های در حقیقت آمریکایی تمایلات فلسفی الحادی و غیره است: «مردم به یک جریان رای می‌دهند این جریان به روشی می‌تواند شناخته شود. در وجود یک روحانی علاقه‌مند به مبارزه و دست‌اندرکار انقلاب و متعهد به اصول اسلام وقتی یک روحانی را دیدیم که مردم به او رای دادند معلوم است که به چه رای داده‌اند.»