تغییری اسمی یا واقعی؟
بررسی تغییر نام معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی در گفت‌وگو با فرشاد مهدی‌پور و محمد خدادی
گروه صفحه ۲۴ : یکی از خبرهایی که این روزها در حوزه فرهنگ‌و‌هنر مورد توجه قرار گرفته است، تغییر نام یکی از معاونت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. خبری که روز دوشنبه، ۱۳ آذرماه اعلام شد و براساس آن عنوان «معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی» وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به «معاونت امور رسانه‌ای و تبلیغات» تغییر کرد.
فرشاد مهدی‌پور، «معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت ارشاد» که با تغییر عنوان به «معاون امور رسانه‌ای و تبلیغات» تبدیل شده است، در مورد این اتفاق به «هم‌میهن» گفت: «همان‌‌طور که مستحضرید تکالیف معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت ارشاد، از بدو پیدایش تا امروز در دو دسته قابل تفکیک بوده است. یکی تکالیف مرتبط با حوزه رسانه -چه رسانه‌های داخلی، چه رسانه‌های خارجی- و دیگری تکالیف مربوط به حوزه تبلیغات. این دو تکلیف طی سال‌های متمادی، دو بال دائمی معاونت مذکور بوده و تا سال‌های 86-85 هم رد و نشان‌شان در عنوان معاونت مندرج می‌شد. عنوانی که تغییر کرد و به معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی تبدیل شد.»
مهدی‌پور با اشاره به اینکه در طول 15-14سال گذشته چند تحول مهم در حوزه رسانه اتفاق افتاده است، افزود: «در آن دوران هنوز اساساً چگونگی شکل‌گیری سایت‌های خبری و خبرگزاری‌ها در قانون نیامده بود و این اتفاق در اواخر دهه ۸۰ رخ داد. بحث شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها هم وجود خارجی نداشت و نیازی به صحبت‌‌کردن پیرامونش نبود. پس در حوزه رسانه -هم از باب ماموریت‌ها، هم از باب تکالیف- در طول این سال‌ها موارد بسیاری به مجموعه معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی اضافه شد. درمجموع عنوان معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی بیشتر بر رسانه‌های چاپی ناظر است و «معاون امور رسانه‌ای» دایره بزرگ‌تری را دربرمی‌گیرد؛ هم رسانه‌های چاپی اعم از روزنامه و نشریات، هم خبرگزاری‌ها و هم رسانه‌های مجازی. پس دایره بزرگ‌تری را شامل می‌شود.»
او ادامه داد: «در حوزه تبلیغات نیز به همین صورت است. درواقع تبلیغاتی که معاونت امور مطبوعاتی پیش‌تر بر آن نظارت می‌کرد، محدود به حوزه تبلیغات شهری بود که به تبلیغات بزرگراهی، فرودگاهی و خارج‌شهری هم توسعه پیدا کرد. در ادامه تبلیغات در بستر فضای مجازی توسعه پیدا کرد، پیام‌رسان‌ها و اپلیکیشن‌ها و وی‌اودی‌ها هم اضافه شدند و درنتیجه در حوزه تبلیغات هم تکالیف بسیار زیاد، هم انتظارات بالایی از معاونت مطبوعاتی به‌عنوان تنها مرجع تخصصی نظارت بر تبلیغات تجاری در کشور شکل گرفت. درنتیجه ضرورت داشت که ما هم بنا بر اعلام نیازها و درخواست‌ها، در عملکرد خود تغییراتی ایجاد کنیم که به‌مرور ایجاد شده بود و در عناوین هم باید تغییراتی صورت می‌گرفت که گرفت؛ همچنین عناوین بخش‌های زیرمجموعه هم متعاقباً تغییراتی خواهد کرد. برخی از تغییرات ساختاری به‌جهت اضافه‌شدن بخش‌هایی از ماموریت‌ها به زیرمجموعه تحت‌نظر است و این توسعه نیازمند آن است که ما در زمینه عنوان به‌مثابه بخشی پیشران یا پیش‌رو یا نمایش‌دهنده تغییرات هم تغییری ایجاد کنیم که این اتفاق با پیگیری جناب وزیر رخ داد.»
او همچنین با تاکید بر اینکه فعالیت معاونت مطبوعاتی در این حوزه، نه براساس قانونی جدید که براساس قانونی قدیمی در حوزه تبلیغات مصوب شورایعالی انقلاب فرهنگی است، اضافه کرد: «البته به‌طور طبیعی به‌دلیل نیازمندی‌های جدید، محتاج مقررات جدیدی در حوزه تبلیغات تجاری هستیم که به فراخور آن، سازوکارهایی پیش‌بینی شده است که در قانون انجام می‌شود. معاونت هم‌اکنون در همین موقعیت قرار دارد و کمیته‌ای به‌نام کمیته مرکزی سازمان‌های تبلیغاتی کشور وجود دارد که ریاست آن برعهده معاون امور مطبوعاتی است و نظارت بر تبلیغات تجاری در مرکز و استان‌ها را برعهده دارد. ضمن اینکه این اتفاق مطالبه صنف از ما بود. در همه جلساتی که با کانون‌های تبلیغاتی و انجمن‌ها در تهران یا استان‌ها گذاشته می‌شد آن‌ها این مسئله را به‌عنوان مطالبه‌ای دائمی مطرح می‌کردند و خواستار توجه ویژه معاونت امور مطبوعاتی به حوزه تبلیغات می‌شدند.»
هدایت برای قرارگرفتن در چهارچوب قانون
محمد خدادی، معاون سابق مطبوعاتی پیشین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در همین مورد به «هم‌مهین» گفت: «امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی، زمانی به‌عنوان نام معاونت مذکور انتخاب شد که مطبوعات جو غالب فضای رسانه‌ای را شکل می‌داد درحالی‌که امروزه مطبوعات بخشی از این فضا و نه همه آن است. این نام زمانی انتخاب شده بود که فضای رسانه‌ای خارج از صداوسیما تنها توسط رسانه‌های مکتوب و مشخصاً مطبوعات شکل می‌گرفت. آن زمان حتی رسانه‌های مجازی هم به واسطه عدم گستردگی اینترنت به میزانی که اکنون هست، فعالیتی نداشتند و فضایی غیر از فضای شکل‌گرفته توسط مطبوعات وجود نداشت. رویکرد دیگر این معاونت و وظیفه دیگرش، اطلاع‌رسانی بود که همواره حلقه مفقوده به شمار می‌آید. هرچند در آن زمان که من در معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی حضور داشتم، تئوری‌ام این بود که مجموعه معاونت مطبوعاتی برای «هدایت» است که نظارت می‌کند، مجوز می‌دهد و حمایت می‌کند. هدایتش هم از نوع ایجابی است و نه از نوع سلبی. تئوری من آن زمان این گونه بود که ما نمی‌توانیم به رسانه‌ها بگوییم چه چیزی را بنویسند و چه چیزی را نه، اما می‌توانیم دسترسی‌شان را به منابع اطلاعاتی تسهیل کنیم و سرعت ببخشیم. مثل اتفاقی که در هنگام شیوع کرونا رخ داد یا مانند آنچه در سال ۱۳۹۸ پیش از آغاز اعلام گرانی نرخ بنزین انجام دادیم. ما پیش از این اتفاق از مدیران مسئول رسانه‌ها دعوت کردیم و در جلسه‌ای به آن‌ها گفتیم که بنزین به این دلایل گران خواهد شد. برگزاری این جلسه را در آن مقطع زمانی همه رسانه‌ها در خاطر دارند.»
او با اشاره به اینکه، یکی از وظایف معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سابق یا «معاونت امور رسانه‌ای و تبلیغات» فعلی به‌عنوان پلی ارتباطی، تسهیل دسترسی رسانه‌ها به اطلاعات است، ادامه داد: «ماهیت هدایتی این معاونت به معنای یاری‌رسانی‌اش به رسانه‌ها برای انجام ماموریت‌های حرفه‌ای‌شان است.» خدادی با اشاره به آنچه هنگام گرانی بنزین در ایران رخ داد، افزود: «ما آن زمان اعلام کردیم هر رسانه‌ای که می‌خواهد برای تهیه گزارش در این مورد خبرنگارش را به هر نقطه‌ای از ایران بفرستد، می‌تواند روی کمک ما حساب کند و ما به دلیل نوع ارتباط‌مان با دستگاه‌ها در سطح معاونت، دسترسی‌اش به اطلاعات را تسهیل خواهیم کرد. آن زمان حتی توصیه‌های رسانه‌ای هم که می‌شد برای تسهیل دسترسی به اطلاعات و کمک برای دست‌یابی به اطلاعات موردنیاز بود. پس یک رکن عملکرد معاونت امور مطبوعاتی، هماهنگی، رکن دیگر تسهیل‌گری و رکن بعدی نظارت است اما باید توجه داشت که در کنار همه این‌ها بخشی به نام هدایت وجود دارد. هدایت برای قرارگرفتن در چهارچوب قانون و نه هدایت شخصی و سلیقه‌ای و فردی.»
خدادی با اشاره به مجموع این شرایط ادامه داد: «یکی از وظایف این معاونت، هدایت یا نظارت بر جریان تبلیغات کشور است که البته در عمل به تبلیغات شهری و بیلبوردها محدود می‌ماند چراکه صداوسیما خود را منفک کرده است و سال‌هاست که تابعی از ممیزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست. اینکه «اداره کل تبلیغات» سال‌ها در ساختار معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود و اینک نامش در عنوان معاونت ذکر شده است، حرف درستی است و دلیل عدم ذکرش، پیش از این، به این خاطر بود که تصور می‌شد ذکر عنوان اطلاع‌رسانی می‌تواند «تبلیغات» را هم دربربگیرد.»
