فلسطین زنده است

عملیات طوفان‌الاقصی نشان داد که هیچ فرآیند دیپلماتیکی در منطقه بدون در نظر گرفتن حقوق فلسطینیان موفق نمی‌شود

صبح روز شنبه، شهروندان سراسر خاورمیانه با خبر عملیات گسترده گروه حماس و نفوذ نیروهای این گروه در عمق سرزمین‌های اشغالی آغاز شد؛ شهروندانی که اخبار منطقه را دنبال می‌کردند، شنبه تا پاسی از شب اخباری باورنکردنی از سرزمین‌های اشغالی را رویت کردند که نشان می‌داد برای نخستین بار در ۵۰ سال گذشته گروهی از اعراب توانسته‌اند در یک عملیات گسترده ارتش اسرائیل را غافلگیر کنند. انتخاب سالروز عملیات غافلگیرکننده سوریه و مصر که با شکستی تحقیرآمیز تمام شد، برای نمایش قدرت گروه‌های مبارز فلسطینی یک انتخاب جالب توجه بود. ولی نصر، تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه و استاد دانشگاه جانز هاپکینز در توئیتر نوشت: «برنامه‌ریزی برای چنین عملیاتی ماه‌ها طول می‌کشد تا بتواند با سالگرد پنجاه‌سالگی جنگ ۱۹۷۳ همزمان شود و البته قبل از اینکه دولت بایدن فرصت کند عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان را اعلام کند، رخ دهد.» شبکه خبری ان‌بی‌سی روز شنبه نوشت: «ارزیابی مقدماتی مقام‌های آمریکا این است که زمان‌بندی حمله حماس با نشانه‌های نزدیک شدن عادی‌سازی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل، نزدیک بود. به گفته مقام‌های آمریکایی البته نباید از سالگرد پنجاه‌سالگی جنگ ۱۹۷۳ میان اعراب و اسرائیل هم به‌سادگی گذشت.» اخبار عادی‌سازی روابط عربستان سعودی و اسرائیل، سه سال بعد از امضای توافق‌های عادی‌سازی روابط اسرائیل با بحرین و امارات متحده عربی، تا پیش از شنبه تنها صدایی بود که مدت‌ها بود در رسانه‌ها در مورد وضعیت مناقشه فلسطین شنیده می‌شد. تحولات روز شنبه کمتر از یک ماه پس از آن رخ داد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد نقشه‌ای از منطقه را نشان داد که در آن اثری از فلسطین وجود نداشت و از ایجاد خاورمیانه جدید با پیشبرد فرآیند عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی خبر داد. رسانه‌های غربی مدام گزارش می‌دادند که محمد بن‌سلمان، ولیعهد و حاکم بالفعل سعودی هیچ شرط جدی در مورد وضعیت فلسطینی‌ها نگذاشته‌است و تنها با گرفتن برخی امتیازها از آمریکا حاضر است موجودیت اسرائیل را به رسمیت بشناسد و روابط دیپلماتیک را با این رژیم برقرار کند. اما صبح شنبه شرایط به شکل چشمگیری تغییر کرد. اعراب منطقه، که بسیاری از آنها اخبار جنگ را لحظه به لحظه از شبکه خبری الجزیره دنبال می‌کردند بعد از مدت‌ها قرار گرفتن تحت بمباران اخبار عادی‌سازی روابط کشورهای‌شان با اسرائیل، بار دیگر مشاهده کردند که فلسطین و آرمان تشکیل کشور فلسطینی هنوز زنده‌است. تردیدی نیست که گروه‌های فلسطینی در شرایطی که هر روز خود را بیشتر بیرون از معادلات سیاسی و دیپلماتیک کشورهای عربی می‌دیدند، تصمیم داشتند که ثابت کنند هیچ فرآیند صلح و آشتی در خاورمیانه بدون تامین مطالبات فلسطینیان امکان‌پذیر نخواهد شد. بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که حمله روز شنبه رزمندگان حماس مستقیماً با فرآیند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی مرتبط است. ماترین ایندیک، سفیر پیشین آمریکا در اسرائیل و پژوهشگر شورای روابط خارجی آمریکا در گفت‌وگو با نشریه فارن‌پالیسی ضمن اینکه مدعی می‌شود ایران نقش بسزایی در این نبرد دارد، می‌گوید: «ایده اصلی این است که آن رهبران عربی که با اسرائیل صلح کرده‌اند و آنها که ممکن است در آینده صلح کنند، شرم‌زده شوند و ثابت شود که حماس و ایران هستند که می‌توانند اسرائیل را از طریق عملیات نظامی شکست دهند.» ایندیک می‌گوید: «در قالب گفت‌وگوهایی که برای توافق عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی در جریان است، اشاراتی به تضمین‌های امنیتی از سوی آمریکا برای عربستان سعودی شده‌است. محتمل‌ترین انگیزه برای ایران و حماس این بود که این توافق را متوقف کنند، چراکه چنین توافقی باعث انزوای آنها می‌شد. این اقدام راه بسیار خوبی برای از بین بردن دورنمای توافق، دست‌کم در کوتاه‌مدت بود. وقتی که مسئله فلسطین بار دیگر به مسئله اصلی و مرکزی تبدیل شود، عرب‌های سراسر خاورمیانه می‌بینند که سلاح‌های آمریکایی در دستان اسرائیلی‌ها، تعداد زیادی از فلسطینیان را قتل‌عام می‌کند و باعث شعله‌ور شدن واکنش تندی خواهد شد.»

مخالفت فلسطینیان با روند عادی‌سازی

مخالفت با فرآیند عادی‌سازی روابط عربستان سعودی و اسرائیل اما فقط منحصر به ایران و حماس نیست. المانیتور به نقل از مقام‌های تشکیلات خودگردان فلسطینی می‌نویسد که آنها هم چندان از این وضعیت راضی نیستند. یک مقام سازمان آزادی‌بخش فلسطین در گفت‌وگو با المانیتور گفته‌است، بعد از به نتیجه رسیدن توافق‌های موسوم به ابراهیم برای عادی‌سازی روابط اسرائیل با تعدادی از کشورهای عربی، افکار عمومی فلسطینی به شدت از اقدام دولت‌های عربی به‌ویژه امارات متحده عربی و بحرین خشمگین شدند. هرچند تشکیلات خودگردان ابتدا از این توافق‌ها انتقاد کرده‌بود، اما محمود عباس، رئیس تشکیلات با هدف جلوگیری از تضعیف روابط تشکیلات خودگردان فلسطینی با دولت‌های عربی از انتقاد مستقیم از این توافق‌ها اجتناب کرد. این مقام فلسطینی می‌گوید: «به همین دلیل هم هست که الآن شاهد سکوت رهبران فلسطینی در خصوص گفت‌وگوهای عربستان سعودی و اسرائیل هستیم.» شاید یکی دیگر از دلایل سکوت تشکیلات خودگردان این باشد که گزارش‌هایی در مورد تلاش سعودی برای گرفتن امتیازهایی از اسرائیل برای فلسطینیان منتشر شده‌است. اما المانیتور در مصاحبه با شهروندان عادی فلسطینی از مخالفت افکار عمومی فلسطینی در کرانه باختری با فرآیند عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی خبر می‌دهد. یک شهروند فلسطینی به المانیتور می‌گوید: «چگونه است که عربستان که خودش میزبان دو مکان مقدس مسلمانان است، چشمش را به هتک حرمت مداوم مسجدالاقصی می‌بندد؟» یک شهروند دیگر می‌گوید: «ما فلسطینی‌ها به مواضع دولت‌های عربی متکی نیستیم، عربستان هیچ حقی ندارد که دروغ بگوید و مدعی شود که عادی‌سازی روابط با اسرائیل به نفع فلسطینیان است.»

خشم لابی اسرائیل از بیانیه عربستان

نشانه‌های ایجاد مانع در مسیر عادی‌سازی روابط، از همان روز نخست نبرد نمایان شد؛ بیانیه‌ای که عربستان سعودی در خصوص وقایع روز شنبه صادر کرد به‌صورت مشخص اسرائیل را عامل نبرد توصیف می‌کرد و اقدامات اسرائیل را مورد نکوهش قرار می‌داد. عربستان در این بیانیه تاکید کرده بود که هشدارهای مکرر خود را درباره خطرهای ناشی از انفجار وضعیت در نتیجه تداوم اشغالگری، محرومیت مردم فلسطین از حقوق مشروع خود و تکرار اقدامات تحریک‌آمیز و روشمند علیه مقدسات آنها یادآوری می‌کند. در بیانیه عربستان از جامعه بین‌الملل خواسته شده است تا مسئولیت‌های خود را برعهده بگیرند و یک فرآیند صلح معتبر را فعال کنند که منجر به راهکار دوکشوری شود؛ به‌گونه‌ای که امنیت و صلح در منطقه را محقق و از غیرنظامیان محافظت کند. این واکنش عربستان سعودی باعث شد که برخی از هواداران اسرائیل در ایالات متحده آمریکا، نسبت به موضع ریاض اظهار نگرانی کنند. مارک دوبوویتز، مدیر اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها و فعال سیاسی تندروی طرفدار اسرائیل در واکنش به بیانیه عربستان سعودی در خصوص تحولات روز شنبه در توئیتر نوشت: «واکنش پادشاهی سعودی بسیار ناامیدکننده بود. این اظهارات دقیقاً به نفع رژیم ایران عمل می‌کند. در گذشته اسرائیل حملات موشکی حوثی‌ها به عربستان سعودی را محکوم می‌کرد. این واکنشی نیست که از یک کشور که دنبال تضمین‌های امنیتی از آمریکا باشد، بیان شود.»

نبردی که پایان آن را کسی نمی‌بیند

عملیات «طوفان‌الاقصی» صبح شنبه آغاز شد و تا بعدازظهر یک‌شنبه جان بیش از ۶۰۰ اسرائیلی را گرفت. روز نخست این عملیات، صحنه‌های بی‌سابقه و خارق‌العاده‌ای را از نفوذ رزمنده‌های فلسطینی در مناطق اشغالی ۱۹۴۸ رقم زد، اما واقعیت این است که این نبرد روز شنبه پایان نیافت و انتظار می‌رود که تا مدت طولانی ادامه پیدا کند. بنیامین نتانیاهو گفته‌است که اسرائیلی‌ها باید برای یک جنگ طولانی‌مدت آماده‌باشند. او گفته که قصد دارد تمامی مخفی‌گاه‌های حماس را در نوار غزه نابود کند. واکنش اسرائیل نشان می‌دهد که باید منتظر روند طولانی جنگی باشیم که آثار درازمدتی بر منطقه خواهد گذاشت. ممکن است در جنگ پیش رو به‌صورت کلی ترکیب نیروها در نوار غزه دچار تغییر شود. هنوز نمی‌توان پیش‌بینی کرد بعد از صحنه‌هایی که روز شنبه در اطراف نوار غزه خلق شد، آیا دیگر فلسطینیان در کرانه باختری رود اردن و سرزمین‌های اشغالی ۱۹۴۸ هم وارد دور تازه‌ای از خیزش علیه اشغالگری خواهند شد یا نه. در جبهه شمال، حزب‌الله لبنان صبح یک‌شنبه در همبستگی با مبارزان فلسطینی مواضع اسرائیل را در مزارع اشغالی شبعا در خاک لبنان گلوله‌باران کرد، اما این اقدام را نمی‌توان نشانه‌ای از آمادگی حزب‌الله برای ورود تمام‌عیار به حمایت از گروه‌های فلسطینی تعبیر کرد. یکی از امتیازهای اسرائیل در جنگ کنونی این است که با تلاش‌های دیپلماتیک سال‌های گذشته با حمایت تمام‌قد آمریکا، تعداد کشورهایی که روابط بهتری با اسرائیل برقرار کرده‌اند و دست‌کم در مواضع اعلانی از موضع اسرائیل حمایت می‌کنند به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرده‌است. یان برمر، تحلیل‌گر مسائل سیاسی و مدیر اندیشکده گروه اوراسیا در توئیتر نوشت: «محکومیت حمله وسیع و بدون تبعیض حماس به شهروندان اسرائیلی، تا جایی که در این دنیای قطبی ممکن است، تقریباً فراگیر و همه‌شمول بود. الان دیگر ۲۰ سال پیش نیست که مناقشه فلسطین و اسرائیل در مرکز توجه سیاست خاورمیانه قرار داشته‌باشد. اینجا دیگر افراد بسیار کمی هستند که در کنار حماس قرار می‌گیرند.» حتی در میان کشورهای عربی هم کشورهایی مانند امارات متحده عربی و عمان برخلاف عربستان سعودی به‌جای حمایت از فلسطینیان، خواستار خویشتن‌داری و کاهش تنش شدند.

از سوی دیگر گروه‌های تندرو در آمریکا به سرعت تحولات روز شنبه را به ایران مرتبط کردند و تلاش کردند از فرصت برای تشدید فشار دولت بایدن به ایران استفاده کنند. تام کاتن، سناتور جمهوری‌خواه آمریکا با انتشار توئیتی نوشت: «این جنگ تلاشی شفاف از سوی ایران برای منحرف کردن مذاکرات صلح بین اسرائیل و عربستان سعودی است. دولت بایدن باید هرگونه تعامل با ایران را متوقف کند.» نیکی هیلی، یکی از نامزد‌های جمهوری‌خواهان برای انتخابات رئیس‌جمهوری ۲۰۲۴ و فرماندار پیشین کارولینای جنوبی در توئیتر نوشت: «حماس همزمان با عید یهودی شمینی آتزرت و پنجاهمین سالگرد جنگ یوم‌الکیپور، علیه اسرائیل اعلان جنگ کرد... اسرائیل هر حقی برای حمایت از شهروندانش در مقابل ترور دارد. ما باید همیشه در کنار اسرائیل در مقابل رژیم ایران بایستیم.»