کلیشه‌ای یا هوشمندانه/آیا تهران راهبردی بلندمدت برای مواجهه دیپلماتیک با آمریکای ترامپ دارد؟
دستگاه سیاست خارجی ایران دیر یا زود باید کلیشه‌های پیشین را کنار بگذارد و «عاقلانه، هوشمندانه و شرافتمندانه» برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای مواجهه با هر اقدامی از سوی آمریکا تدوین کند.
بیانات مقام معظم رهبری در جمع فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش، با واکنش‌های زیادی مواجه شد. رهبری در سخنان خود تاکید کردند که «مذاکره با آمریکا هیچ تأثیری در رفع مشکلات کشور ندارد» و با اشاره به نقض عهد آمریکا در برجام گفتند: «مذاکره با چنین دولتی غیرعاقلانه، غیرهوشمندانه و غیرشرافتمندانه است و با آن نباید مذاکره کرد.» تردیدی وجود ندارد که در نظام جمهوری اسلامی، بیان موضع رهبری به عنوان فصل‌الخطاب و موضع رسمی و نهایی جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.
در نتیجه با توجه به این موضع‌گیری، مسئله مذاکره با دولت دونالد ترامپ فعلاً منتفی تلقی می‌شود. اما سوالی که پس از این اعلام موضع برای بسیاری از ناظران و تحلیل‌گران پدید آمد این بود که آیا این موضع دائمی است؟ آیا تغییر سیاست آمریکا در قبال ایران یا اقدام و گام‌های اعتمادساز از سوی دولت ترامپ می‌تواند باعث تغییر دیدگاه ایران شود؟
به اعتقاد بسیاری از تحلیل‌گران موضع‌گیری جمهوری اسلامی ایران در خصوص نفی مذاکره با آمریکا نتیجه مستقیم اقدامات اخیر دونالد ترامپ در اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران و امضاء یادداشت ریاست‌جمهوری برای احیای سیاست فشار حداکثری بود. سندی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در آستانه دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل امضا کرد، یک سند تهدیدآمیز با مطالبات حداکثری از ایران است که برخلاف ادعای دونالد ترامپ مبنی بر اینکه تنها خواسته‌اش از مذاکره با ایران، عدم دستیابی به سلاح هسته‌ای است، فاصله‌ای معنادار دارد.
اگر این فرض را بپذیریم که کنش دونالد ترامپ در قبال ایران با واکنش نفی مذاکره مواجه شده‌است، آنگاه می‌توان تصور کرد که هرگونه اقدام دیگر می‌تواند با واکنش‌های دیگری پاسخ داده‌شود. سوال اینجاست که آیا تهران بعد از یک دوره چهارساله مواجهه با ترامپ بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ این‌بار برنامه‌ای مدون و منطقی برای مقابله با اقدامات او یا تعامل با واشنگتن آماده کرده‌است یا نه؟
معضل بغرنج آمریکا در سیاست خارجی ایران ۴۵ سال است که لاینحل باقی‌مانده است. این مسئله فقط ناشی از سوءمدیریت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی نیست، بلکه دولت آمریکا هم نقش بسزا و غیرقابل چشم‌پوشی در کور شدن گره روابط تهران و واشنگتن بازی کرده‌است. اما در چارچوب روابط بین‌الملل هر دولتی مسئول اقدامات خود است و ایران نمی‌تواند ضعف‌ها و بی‌برنامگی در سیاست خارجی خود را به دوش سیاست‌های خصمانه آمریکا بیاندازد. در واقع تهران باید مسیری را پیدا کند که در گام نخست آثار سیاست‌های خصمانه آمریکا را خنثی کند و در گام دوم واشنگتن را از موضع خصومت خارج کند.
هرچند ایران دائماً در حال برنامه‌ریزی برای اجرای گام نخست است، اما هرگز برنامه‌ای برای گام دوم تدوین نکرده‌است. استمرار خصومت آمریکا علیه ایران باعث می‌شود که هر بار جمهوری اسلامی نقشه‌ای برای خنثی کردن آثار خصومت آمریکا اجرا می‌کند، دولت آمریکا در واکنش برنامه‌ای پیچیده‌تر و سختگیرانه‌تر برای اجرای سیاست‌های خود علیه ایران در پیش می‌گیرد. در واقع می‌توان گفت که اصرار تهران و واشنگتن بر حفظ روابط خصمانه، باعث ایجاد یک بازی موش و گربه میان این دو پایتخت شده‌است که یک طرف دائماً برای محدود کردن طرف مقابل تلاش می‌کند، طرف مقابل دنبال راه‌هایی برای دور زدن این محدودیت‌ها می‌گردد و طرف اول مستمراً تلاش می‌کند تا راه‌های جدید دور زدن محدودیت‌ها را مسدود کند.
در تهران تصور این است که حفظ کردن موضع خصمانه آمریکا علیه تهران، یک مدال افتخار بر سینه جمهوری اسلامی است. در واقع تصور اینگونه است که دشمنی تنها ابرقدرت جهان امروز با ایران، نشانه بزرگی و اقتدار تهران است. این استدلال چه درست باشد و چه غلط، نتیجه نهایی آن همان بازی موش و گربه مستمر میان تهران و واشنگتن است.
اگر تهران می‌خواهد خود را از بند این دور و تسلسل دائمی خلاص کند، همانگونه که رهبری گفته‌اند باید موضعی «عاقلانه، هوشمندانه و شرافتمندانه» در پیش بگیرد. نتایج سیاست‌های کلیشه‌ای و قابل پیش‌بینی ۴۵ سال گذشته، امروز به سادگی قابل مشاهده است. برای ایجاد تحول در روابط ایران و آمریکا، هیچ زمانی مناسبت‌تر از هم‌اکنون نیست. حتی اگر ضرب‌الاجل انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ هم نزدیک نبود، باز هم با توجه به تجربه‌های شکست‌خورده پیشین، ایجاد تحول در سیاست جمهوری اسلامی در قبال آمریکا ضروری بود.
دستگاه سیاست خارجی ایران دیر یا زود باید کلیشه‌های پیشین را کنار بگذارد و «عاقلانه، هوشمندانه و شرافتمندانه» برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای مواجهه با هر اقدامی از سوی آمریکا تدوین کند. در چنین برنامه‌هایی باید به وضوح پیش‌بینی شده‌باشد که ایران در چه شرایطی حاضر به گفت‌وگو با آمریکا خواهد بود و با هر اقدامی از سوی آمریکا، واکنش‌های احتمالی ایران را پیش‌بینی کرده‌باشد. سخنرانی ۱۹ بهمن مقام معظم رهبری تمامی پنجره‌های تعامل با آمریکا را مسدود نکرده‌است.
همانگونه که در دولت سیزدهم، تهران بسیاری از برنامه‌های منطقه‌ای خود را در چارچوب گفت‌وگوهای غیرمستقیم محرمانه و توافق‌های غیررسمی و نانوشته با آمریکا تنظیم می‌کرد، بر اساس خطوط تعیین شده توسط رهبری، اگر مذاکره با آمریکای ترامپ «باعث حل مشکلات کشور شود»، «هوشمندانه باشد»، «عاقلانه باشد» و «شرافتمندانه باشد»، تردیدی نیست که درهای مذاکره با ترامپ هم گشوده خواهد شد.
